Wykład 7

Wspólna polityka rolna państw Unii Europejskiej

Podstawy prawne:

Wspólna polityka rolna - przedsięwzięcia podejmowane przez Wspólnotę w sektorze rolnictwa, aby osiągnąć cele określone w traktacie założycielskim EWG - 1957 r. Traktat Rzymski.

Cele wspólnej polityki rolnej (Art. 39 Traktatu Rzymskiego):

1.podnoszenie produktywności rolnictwa przez wprowadzenie postępu technicznego, racjonalizacji i optymalizacji zastosowania czynników produkcji, zwłaszcza siły roboczej.

2.zapewnienie ludności rolniczej godziwych warunków życia, zwłaszcza przez zwiększenie dochodu per capita osób zatrudnionych w rolnictwie.

3.stabilizacja rynków.

4.zapewnienie zaopatrzenia w produkty rolne.

5.umożliwienie konsumentom kupna produktów rolnych po rozsądnych cenach.

Zasady wspólnej polityki rolnej:

1. Jednolitość rynku (single market)

- swobodny przepływ produktów rolnych między państwami członkowskimi

- zniesienie ceł oraz innych taryfowych i pozataryfowyh ograniczeń chroniących rynki narodowe

- wspólne ceny i zasady konkurencji

- wspólne zasady handlu z krajami trzecimi

2. Zasada preferencji wspólnoty - pierwszeństwo zbytu na rynkach Wspólnoty produktów wytworzonych w jej obrębie i ochrona rynku przed produktami z importu (do 1994 r.)

3. Zasada solidarności finansowej - wszystkie kraje członkowskie uczestniczą w kosztach funkcjonowania WPR.

Instytucje odpowiedzialne za kształt WPR:

1.Komitety Zarządzające i ds. Rolnictwa - przypisane do poszczególnych rynków branżowych

2.Specjalny Komitet ds. Rolnictwa

- w ramach Komitetu Stałych Przedstawicieli

- przygotowuje materiały pod obrady Komisji Europejskiej

3. Stały Komitet ds. Struktur Rolnych

4. Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych (FEOGA)

- Fundusz Gwarancji - finansowanie mechanizmów WPR np. subwencje dla producentów i eksporterów, finansowanie interwencji

- Fundusz Orientacji - finansowanie doskonalenia struktury produkcji i zbytu artykułów rolnych, np. prace melioracyjne, komasacje gruntów, badania, budowa przechowalni, reklama i marketing.

Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych (FEOGA)

Oddziaływanie na rynek rolno-żywnościowy	Restrukturyzacja sektora rolnego i terenów wiejskich
Sekcja gwarancji	Sekcja orientacji
Wydatki obligatoryjne	Współfinansowanie z Budżetów narodowych
ARR w Polsce	AR i MR w Polsce

Wszystkie instytucje współpracują z:

- Komisją Europejską

- Radą UE

- Parlamentem Europejskim - Komisja rolnictwa, rybołówstwa i rozwoju wsi

Finansowanie rozwoju rolnictwa i przekształceń wsi z 2 źródeł
- WPR

- polityka strukturalna.

Udział % wydatków na WPR i politykę strukturalną w budżecie UE:

	1973	1988	1995	1997	2000
WPR	80,6	59	47	45,7	44,5
Fundusze strukturalne	5,5	18	33	35,3	35,2

Wykład 8

Ewolucja Wspólnej Polityki Rolnej

Etap I 1958-1961

- Polityka rolna sprawą wewnętrzną krajów członkowskich wobec braku narzędzi wspólnej polityki rolnej

- szybkie tempo mechanizacji i chemizacji rolnictwa

Etap II 1962-1968

- tzw okres przejściowy, ustalono zasady regulowania poszczególnych rynków, poczynając od zbóż, mięska wieprzowego, drobiu i jaj.

Etap III 1969-1979

- przeobrażenia struktury agrarnej

- unowocześnienie infrastruktury agrarnej

- zmiana organizacji produkcji rolnej

- nowe przepisy regulujące handel i przetwórstwo rolno-spożywcze

Etap IV lata 80

- nadprodukcja - regulacje kwotowe

Etap V lata 90

- ograniczenie produkcji

Etap VI od 2000 r.

Zmiany WPR wobec poszerzenia UE:

- „Agenda 2000” Berlin

- Reforma z Luksemburga, czerwiec 2003

Formy wsparcia rolnictwa w ramach WPR:

1.podtrzymywanie cen rynkowych

- efekt uboczny - kształtowanie cen unijnych na poziomie wyższym od cen światowych

- mechanizmy: cła, subsydiowanie eksportu rolnego jako jeden ze sposobów pozbywania się nadwyżek produktów, zakupy interwencyjne, ograniczenia ilościowe - kwoty produkcyjne, parakwoty- powierzchnie bazowe na zboża, rośliny oleiste i wysokobiałkowe, len i konopie na włókno

Kwota produkcyjna - limit produkcji określonych surowców ustalony przez KE dla danego kraju np. mleko, cukier, skrobia ziemniaczana, tytoń.

Pierwsze kwoty na mleko - 1984 r.

2.płatności bezpośrednie

cel: podtrzymywanie dochodów rolniczych

- producenci rolni otrzymują pewną kwotę ponad to, co uzyskują ze sprzedaży swych produktów na rynku.

- płatności na ha zbóż, roślin oleistych i wysokobiałkowych lub na sztukę zwierząt - bydło i owce.

- związane z produkcją w UE-15

- oddzielone od produkcji w UE-10

3. wsparcie rozwoju obszarów wiejskich

- instrumenty towarzyszące WPR, w Polsce Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW)

- instrumenty strukturalne, w Polsce Sektorowe Programy Operacyjne (SPO)

Przykłady wsparcia:

- inwestycje w rolnictwie

- wsparcie przetwórstwa i marketingu

- wsparcie dla młodych rolników

- wczesne emerytury

- szkolenia

- wsparcie terenów o mniej korzystnych warunkach do gospodarowania

- zalesianie

- wsparcie konkurencyjności obszarów wiejskich

- ochrona środowiska

- zachowanie dziedzictwa kulturowego wsi

Agencje inwentaryzacyjne (płatnicze) w Polsce”

- Agencja Rynku Rolnego (ARR)

- Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR)

Agencja Rynku Rolnego (ARR) - zakres działań:

- administrowanie określonymi mechanizmami WPR i wypłacanie środków finansowych uczestnikom mechanizmów

- kontrola prawidłowości wykorzystania środków finansowych wypłaconych uczestnikom mechanizmów

- informowanie KE o realizacji mechanizmów oraz uczestników mechanizmów o decyzjach podjętych na szczeblu wspólnoty

Mechanizmy administrowane przez ARR:

Ponad 20 grup towarowych w obrębie prawie 60 mechanizmów WPR

`1.Interwencyjny zakup i sprzedaż produktów rolnych i ich przetworów w przypadkach określonych prawem UE bądź decyzją KE po przeanalizowaniu sytuacji na rynku rolnym.

2.Dopłaty do przechowywania produktów z interwencji

3.Administrowanie kwotami wybranych produktów i mleka, skrobi ziemniaczanej, cukru, tytoniu

4.Administrowanie regulacjami handlowymi, w tym wydawanie licencji eksport-import oraz wypłacanie refundacji wywozowych (subsydiów eksportowych)

5.Wsparcie popytu wewnętrznego przez stosowanie dopłat:

- do przetwórstwa

- do spożycia

- sprzedaży produktów po obniżonych cenach organizacjom NPO

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR)

Realizuje transfery finansowe dla działań w ramach:

- WPR

- PROW i SPO w latach 2004-2006

- pomoc krajowa i dopłaty do kredytów bankowych

- udzielanie gwarancji i poręczeń

ARiMR - mechanizmy WPR:

1.Dopłaty bezpośrednie

2.Dopłaty do przetwórstwa słomy lnianej i konopnej, tytoniu, suszu paszowego

3.Pomoc dla grup producentów owoców i warzyw:

Świerzych:

- wspieranie grup producentów

- wypłacanie rekompensat z tytułu nie przeznaczania owoców i warzyw do sprzedaży

Przetworzonych:

- dla producentów pomidorów dostarczających je do przetwórstwa przez

4.Renty strukturalne

5.Wspieranie gospodarstw niskotowarowych

6.Wspieranie rolnictwa na terenach o niekorzystnych warunkach do gospodarowania (ONW)

7.Wspieranie przedsięwzięć rolno-środowiskowych i poprawy bytu zwierząt

8.Zalesianie

9.Dostosowanie gospodarstw do standardów UE

10.Tworzenie grup producentów rolnych.

Wykład 9

ARiMR

Realizuje transfery finansowe.

Pomoc krajowa:

1.Dopłaty do oprocentowania kredytów:

- inwestycyjnych w rolnictwie, przetwórstwie żywności, usługach dla rolnictwa

- uzyskanych na zakup nowych środków do produkcji rolnej

2.Gwarancje: poręczenia, spłaty

3.Poręczenia spłaty kredytów studenckich

4.Pomoc finansowa dla podmiotów z branży utylizacyjnej

5.Pomoc dla grup producentów zarejestrowanych do 30.04.2004 r.

Sektorowe Programy Operacyjne

SPO „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich”

Priorytet 1. Wspieranie zmian i dostosowań w rolnictwie

Priorytet 2. Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich

Priorytet 3. Rozwój i dostosowanie przetwórstwa artykułów rolnych do norm UE.

SPO „Rybołówstwo i przetwórstwo ryb”

SPO Rolnictwo - przykłady wsparcia:

- inwestycje w gospodarstwach rolnych

- ułatwianie startu młodym rolnikom

- poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych

- przywracanie potencjału produkcji leśnej po naturalnej katastrofie, pożarze i wprowadzanie instrumentów zapobiegawczych

- różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do rolnictwa w celu zapewnienia różnorodności działań lub alternatywnych źródeł dochodów

- rozwój infrastruktury technicznej w rolnictwie

Warunki finansowe WPR w Polsce:

W latach 2004-2006 wieś i rolnictwo mogą otrzymać z UE ok. 7,2 mld euro na finansowanie:

- dopłaty bezpośrednie (40%) najwięcej to dopłaty dla rolników z obszarów ONW (w Polsce połowa użytków rolnych spełnia to kryterium)

- PROW 3,6 mld euro (32%)

- SPO rolnictwo 1,78 mld euro i SPO rybołówstwo 373,6 mln euro (17%)

- interwencja rynkowa i subsydia eksportowe (11%)

Finansowanie WPR w Polsce, mln euro:

	2004	2005	2006	Razem 04-06
Z budżetu UE	1783	2538	2908	7229
Łącznie z dofinansowaniem krajowym	2599	3526	4036	10161

Prawne instrumenty realizacji polityki rolnej:

1.wspomaganie polityki cenowej i ograniczenie produkcji rolnej: ceny, skup interwencyjny, kwoty, płatności kompensacyjne

2.zwiększenie opłacalności eksportu: refundacje eksportowe

3.ograniczenie importu spoza UE: cła i kontyngenty importowe

Prawne instrumenty interwencji w ramach polityki strukturalnej:

1.wyłączanie gruntów z produkcji: odłogowanie, zalesianie

2.ekstensyfikacja i konwersja produkcji: ekstensywne metody produkcji rolnej

3.premie za przeznaczanie produktów rolnych na cele niespożywcze

4.pomoc finansowa dla instytucji mających na celu zmiany charakteru produkcji: przetwórstwo, agroturystyka.

Efekty WPR:

- samowystarczalność żywnościowa UE

- powstanie nadwyżek produkcyjnych

- wzrost kosztów budżetowych

- konieczność intensywnej ochrony środowiska

- poprawa jakości surowców rolnych i produktów spożywczych w UE

- uzyskanie środków finansowych w ramach polityki rozwoju obszarów wiejskich

- system identyfikowania zwierząt i etykietowania mięsa

Reforma Fischera, czerwiec 2003, Luksemburg

1.wzmocnienie konkurencyjności międzynarodowej

2.wzmocnienie rozwoju obszarów wiejskich

3.uproszczenie sposobu funkcjonowania WPR

4.ograniczenie kosztów budżetowych

Reforma płatności bezpośrednich

1.zasada oddzielenia od produkcji.

Jednolita Płatność Obszarowa JPO

- wprowadzona od 2005 r. w „15”

- wielkość referencyjna wg płatności z lat 2000-2002

- liczona od gruntów utrzymanych w dobrej … rolnej: grunty orne, pastwiska, łąki, sady i uprawy wieloletnie, plantacje

- płatności uzupełniające - do powierzchni upraw utrzymanych w dobrej …rolnej chmielu i innych roślin ujętych w Rozp. RM

Jednolita Płatność Regionalna JPR

Od 2008 w „10” zastąpią obecny system płatności uproszczonych

2.Zasada współzależności: uzależnienie dopłat od spełnienia określonych standardów przez gospodarstwa:

- w zakresie ochrony środowiska

- w zakresie bezpieczeństwa żywności

- przepisów fitosanitarnych i weterynaryjnych

- dobrostanu zwierząt

3.Zasada modulacji - redukuje PB dla większych gospodarstw i przesunięcie tych pieniędzy do II filaru WPR.

4. Zasada dyscypliny finansowej - nie przekroczyć budżetu WPR

Reformy rynków:

ZBOŻA:

- ceny interwencyjne zbóż utrzymano na obecnym poziomie (63 euro/tonę)

- wprowadzono 50% redukcję miesięcznego wzrostu ceny interwencyjnej zbóż do 0,465 euro/tonę/miesiąc

- zlikwidowano interwencyjny skup żyta

MLEKO:

- kwoty mleczne zostaną utrzymane do 2014/2015 r.

- cena interwencyjna masła zostanie obniżona o 25%, OMP o 15%

- zostanie wprowadzona rekompensata w postaci płatności bezpośrednich.

INNE RYNKI: bydła, owiec, pasz wysokobiałkowych, ziemniaków skrobiowych, suszu paszowego, odnawialnych źródeł energii - głównie redukcja cen interwencyjnych

Reforma ma pozwolić na zmniejszenie wydatków budżetowych WPR do:

43,5 mld euro w 2007 r.

42,3 mld euro w 2013 r.

Wpływ WPR na rolnictwo:

Korzyści:

- dodatkowe środki finansowe

- wzrost eksportu na rynki UE

- dopływ kapitału z krajów UE

- poprawa sytuacji dochodowej rolnictwa - wyższe ceny rolne i płatności bezpośrednie

Zagrożenia:

- możliwa utrata części rynku krajowego na rzecz dostawców z UE

- wysokie koszty dostosowania i modernizacji polskiej GŻ

Doświadczenia pierwszych lat członkostwa w UE:

- otwarcie granic i eliminacja barier w handlu w ramach UE-25

- wspólnotowa organizacja rynków

- dynamiczny wzrost eksportu rolnego

- polskie towary jako unijne na rynkach unijnych

- wzrost cen i inflacji po akcesji

- umacnianie złotówki

- mity i propaganda - do kosza (:-D)

Ocena członkostwa przez rolników (badanie wykonane dla UKIE)

Pozytywy:

- wzrost akceptacji dla członkostwa Polski w UE

- dopłaty bezpośrednie, pogramy pomocowe etc. równoważą straty (podwyżki cen paliw, nawozów, zwierząt hodowlanych i środków produkcyjnych)

- generalna ocena większości środowisk rolniczych - pozytywna

Negatywy:

- sprzeciw wobec kreowanego wizerunku rolników jako głównych beneficjentów programów i funduszy unijnych

- utrzymywanie się podziału „my-oni”, w stosunku do UE i WPR

- głos polskich przedstawicieli w strukturach unijnych jest słaby, a realne decyzje podejmują bogate kraje byłej U-15.

Wykład 10

Polityka strukturalna na rzecz rozwoju wsi i rolnictwa

Przesłanki do polityki strukturalnej i regionalnej:

- duże zróżnicowanie rozwoju społecznego i gospodarczego krajów unii oraz jeszcze większe dysproporcje między ich regionami w tym dysproporcje tereny zurbanizowane - wiejskie

- utworzenie jednolitego rynku europejskiego

Dysproporcje regionalne mają charakter strukturalny:

- peryferyjne położenie regionu

- trudne warunki geograficzne i klimatyczne

- niedostatecznie rozwinięta infrastruktura

- niekorzystna struktura gospodarki

- niskie kwalifikacje zawodowe ludności

- upadek tradycyjnych gałęzi przemysłu

Osiąganie spójności:

Wymiary spójności	Kryteria oceny poziomu spójności
Ekonomiczne wyższa stopa życiowa	PKB na mieszkańca
Społeczne mniejsze bezrobocie	Stopa bezrobocia
Przestrzennie podobna sferystyka konsumentów we wszystkich regionach	Liczba konsumentów w danym miejscu czasie

Instrumenty polityki strukturalnej:

Fundusze strukturalne:

1.1960 r. Europejski Fundusz Socjalny EFS

2.1964 r. Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej EFOiGR

3.1975 r. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego EFRR

4.1993 r. Finansowy instrument Wsparcia Rybołówstwa FIWR

Inne instrumenty:

1.Fundusz spójności 1993 r.

PKB/mieszkańca < 90% średniej UE

- finansowanie projektów w ochronę środowiska

- rozwój transeuropejskiej infrastruktury transportowej

- przygotowania do spełnienia wymogów UE

2.EBI i New Community Instrument

3.Środki EWWiS I EURO ATOM

Inicjatywy wspólnotowe:

Horyzontalne programy bezzwrotnej pomocy dla określonych środowisk i grup społecznych.

1.INTERREG III - nadgraniczna, międzynarodowa i międzyregionalna współpraca

2.EQUAL - zwalczanie wszystkich form dyskryminacji i nierówności na rynku pracy

3.URBAN - ekonomiczna i społeczna odnowa obszarów wiejskich zagrożonych/dotkniętych bezrobociem strukturalnym i przejawami patologii społecznej

4.LEADER + - działanie innowacyjne na rzecz rozwoju stref wiejskich w ubogich regionach.

Cele strukturalne 2000-2006:

1.Concentrated help for regions which are logging behind.

2. Moving regions out of crisis and into growth and jobs.

3.Education, training and employment: helping people to adapt and prepare for change.

Rozdysponowanie funduszy strukralnych Unii 2000-2006

wyszczególnienie	Cel 1 Regiony o niskim poziomie rozwoju	Cel 2 Regiony mające problemy strukturalne	Cel 3 Rozwój „zasobów ludzkich”
Ogółem środki (mld euro)	135,9	22,5	24,1
% budżetu funduszy	69,7	11,5	12,3
Odsetek populacji UE objętych programem	22,2	18	Nie określony
Rodzaj funduszu	EFRR, EFS, EFO, GR, EFWR	EFRR, EFS	EFS

Fundusze strukturalne (mln euro) 2000-2006: 1. Hiszpania 43087, 2. Włochy 28484, 3. Niemcy 28156

Strategia rozdysponowania środków strukturalnych w Polsce 2004-2006 r.

Sektorowe programy operacyjne:

1.Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw

2.Rozwój Zasobów Ludzkich

3.Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Źywnościowego oraz Rozwój Obszarów Wiejskich

4.Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb

Oraz

- Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Wsi

- Strategia wykorzystania Funduszu Spójności

- PO pomoc techniczna

Rozdysponowanie środków:

1.z PORR

2.SPO Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw

3.SPO Rozwój zasobów ludzkich

4.SPO Restrukturyzacja

Środki strukturalne dla Polski 2004-2006 równe 14,9 mld euro:

- UE 11,4 (76%)

- Polska 3,5 (24%)

Największymi środkami dysponują: EFRR 61%, ZPORR 39%

Wykorzystanie SPO Rolnictwo największe w Wielkopolsce i na Mazowszu.

Pod względem zrealizowanych płatności stan IX 2006 r.

I miejsce - SPO Rolnictwo

II miejsce - SPO Rybołówstwo

Polityka spójności w UE 2007-2013:

Trzy nowe cele polityki spójności:

1.Konwergencja - środki EFRR, EFF, FS - wspomaganie wzrostu gospodarczego i tworzenie miejsc pracy w najmniej rozwiniętych państwach członkowskich

2.Konkurencyjność i zatrudnienie w regionach - EFRR, EFS - przewidywanie i dostosowanie się do nadchodzących zmian

3.Europejska współpraca terytorialna - EFRR - wspomaganie harmonijnego, zrównoważonego rozwoju UE

Konwergencja 78,54%

Konkurencyjność i zatrudnianie 17,22%

Europejska współpraca terytorialna 3,94%

Razem: 311,1 mld euro

Rozporządzenie Rady 1290/2005 z dnia 21 czerwca 2005 r.

Z EFO i GR ustanowiono 2 fundusze:

1. Europejski Fundusz Gwarancji Rolnej EFGR tzw. I filar WPR

- płatności bezpośrednie

- interwencja rynkowa

- instrumenty ???

2. Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich EFPROW, tzw. II filar

- wszystkie działania na rzecz rozwoju obszarów wiejskich

Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa na lata 2007-2013 MRiRW:

Uwzględnia działania skierowane do wsi w ramach innych polityk krajowych i wspólnotowych (z EFS i EFRR):

Cel 1. Wspieranie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich

Priorytety:

- Różnicowanie działalności w celu zapewnienia ??? dochodów

- Zachowanie walorów przyrodniczo-krajobrazowych obszarów wiejskich

- Aktywizacja społeczności wiejskich i poprawa infrastruktury społecznej

- Rozbudowa infrastruktury technicznej

Cel 2. Poprawa konkurencyjności rolnictwa.

Priorytety:

- Poprawa efektywności i dochodowości gospodarstw rolnych przez ich modernizację i zmianę struktur rolnych

- Wzmocnienie rozwoju społeczeństwa informacyjnego

- Wzmocnienie znaczenia i udziału rolników na rynku produktów rolnych.

Cel 3. Wzmocnienie przetwórstwa rolno-spożywczego w kierunku poprawy jakości

Priorytety:

- Poprawa przetwórstwa i marketingu produktów rolnych

- Wspieranie wyrobu artykułów tradycyjnych i regionalnych

Projekt PROW 2007-2013

Oś 1. Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego

Działania:

- szkolenia zawodowe

- zmiany strukturalne

- modernizacja gospodarstw

- rozwój infrastruktury

- systemy jakości

- informacja i promocja

- grupy producentów

- usługi doradcze

Oś 2. Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich

Działania:

- wsparcie gospodarowania na terenach górskich

- płatności dla obszarów NATURA 2000 oraz objętych ramową Dyrektywą

- program rolno-środowiskowy

- zalesianie

- odtwarzanie potencjału produkcji leśnej po katastrofach

Oś 3. Jakość życia na obszarach wiejskich i zróżnicowanie gospodarstw wiejskich.

Działania:

- zwiększanie działalności nierolniczej

- usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej

- odnowa i rozwój wsi

- mikroprzedsiębiorstwa

Finansowanie polityki spójności z budżetu UE w Polsce 2007-2013

Środki strukturalne:

52953,6 mln euro = 15,7% budżetu polityki spójności UE

Środki ogółem:

67 mld euro = 20% budżetu

Środkami zarządzać będą województwa - 16 Regionalnych Programów Operacyjnych

Wykład 11

Sektor przetwórstwa żywności

Zjawiska charakteryzujące sektor przetwórstwa na przełomie wieków:

1.Postęp techniczny: rozwój nauki o żywności i żywieniu, nowe techniki: produkcji, przetwórstwa, utrwalania, przechowywania

2.Rozwój technologii produkcji żywności o niższym stopniu przetworzenia, wyjałowienia i stabilności

3.Wzrost konkurencyjności i trudności zbytu (nadprodukcja żywności)

4.Wzrost wymiany międzynarodowej

5.Wzrost złożoności przepisów legislacyjnych.

Klasyfikacja działalności:

Przemysł (przetwórstwo) spożywczy (e) (PS) (ford, drink and tabacco industry FDT)

6.Produkcja artykułów spożywczych i napojów <-> przetwórstwo żywności <-> dział 15 (przemysł) w nim 9 grup (branż) wg EKD - Europejska Klasyfikacja Działalności

7.Produkcja wyrobów tytoniowych <-> dział 16

Etapy w rozwoju europejskiego rynku żywności

Standardy jakościowe identyfikujące kolejne generacje produktów spożywczych:

1.postęp w utrwalaniu żywności i ochrona przed zepsuciem

2.połączenie wymagań w zakresie wartości odżywczej i smaku

3.wygoda w użyciu produktu i przygotowaniu pożywienia

4.ochrona lub poprawa zdrowia konsumenta

PS w polskiej gospodarce, 2002 r.

Jeden z największych działów w gospodarce, % udział w:

- produkcji globalnej 6,7

- zatrudnieniu 3,2

- majątku trwałym 3,0

- eksporcie 6,6

- wartości dochodowej brutto 3,0

- wytwarzaniu PKB 5,0

Największy dział przemysłu, % udziału w:

- produkcji globalnej 19,3

- zatrudnieniu 16,6

- majątku trwałym 9,2

- wartości dochodowej brutto 3,0

Fazy rozwoju sektora spożywczego w Polsce w okresie transformacji

1.Lata 1989-1992

- szybki rozwój drobnej prywatnej działalności, 33 tys. zakładów

- spadek produkcji części przemysłowej przetwórstwa o 30%

- wzrost udziału lokalnego przetwórstwa z 5% do 25% w latach 92-93

2.Lata 1993-1998

- szybki rozwój PS (firmy ponad 50 pracowników)

- przekształcenia własnościowe

- restrukturyzacja przedsiębiorstw

3.Lata 1998-2003

- pogorszenie koniunktury

- kryzys inwestycyjny

- tzw. II fala restrukturyzacji

Przyczyny przemian rozwojowych w II etapie przekształceń :

1.Wysokie tempo wzrostu sprzedaży (prawie 10% rocznie w cenach stałych)

2.Uprzemysłowienie przetwórstwa spożywczego

Przyczyny:

- niski standard małych przetwórni

- rozwój części nowych zakładów w „tygrysy” branży

- przekształcenia i ekspansja części przedsiębiorstw państwowych i spółdzielczych

- inwestycje zagraniczne

- budowa zaufania do producentów

- uszczelnianie systemu podatkowo-finansowego

Większa konkurencyjność firm przemysłowych względem lokalnych wytwórni, których udział obniżył się do 15% w 1997 roku.

Szybki wzrost (kilkukrotny) produkcji w niektórych sektorach:

- napoje bezalkoholowe: soki, wody mineralne, napoje orzeźwiające

- piwo

- jogurty, lody, serki smakowe, dojrzewające, miękkie, odżywki

- desery i przekąski: ciastka wyroby z czekolady, chipsy, chrupki, orzechy

- żywność wygodna: pierogi i inne mączne, frytki, pizze, mrożonki, koncentraty dań obiadowych i zup

- dodatki do żywności

3.Fazy przerobu przemysłu żywności

Przerób wstępny (pierwotny) - wydobywanie części jadalnych z surowców rolnych

Przerób pogłębiony - produkcja wieloskładnikowych wyrobów z komponentów otrzymanych z jednego rodzaju surowca rolnego.

Przerób wtórny - produkcja wieloskładnikowych wyrobów z komponentów otrzymanych z różnych surowców rolnych.

Zwiększa się udział przetwórstwa wtórnego, a zmniejsza pierwotnego. Zmniejsza się zależność PS od rolnictwa.

4.Wysoki poziom inwestowania i modernizacja potencjału wytwórczego.

- łączne inwestycje w PS w okresie 1990-2004 wynosiły 16 mld USD, w tym inwestycje zagraniczne 6,6 mld USD

- największe inwestycje zagraniczne >1 mld USD w branżach: tytoniowa, słodyczy i przekąsek, piwowarska

7 największych inwestorów zagranicznych w Pol. PS:

- Heineken

- Coca-Cola

- Imperial Tobacco

- Nestle S.A.

- Philip Morris Holland

- British American Tobacco

- Harbin B.V.

4.Przekształcenia własnościowe

- prywatyzacja właściwie zakończona

- 90 % przedsiębiorstw prywatyzowanych (>50 zatrudnionych)

- 1% firm państwowych wśród przedsiębiorstw osób prawnych

- maleje udział spółdzielczości, praktycznie jest tylko mleczarska

- w części nie sprywatyzowane pozostają sektory: przemiał zbóż, cukrowniczy, spirytusowy

5.Procesy koncentracji i integracji

- niski stopień koncentracji produkcji - tylko 150 firm zatrudnia ponad 500 osób stałej załogi

- w latach 90 zmniejszył się udział dużych firm, oraz małych i mikro, zwiększył się firm średnich i przeciętnych

- koncentracja kapitałowa

- procesy globalizacji

Zwiększył się 4-krotnie udział średnich przedsiębiorstw.

Branże według stopnia koncentracji:

Największa: olejarski, ziemniaczany, drobiarski

Najmniejsza: mleczarski >300 firm, mięsny ok. 5000 firm, zbożowy ok. 2500 firm.

Duża koncentracja: 10 największych podmiotów kontroluję ponad połowę rynku i przynajmniej 2/3 sprzedaży branży

Mała koncentracja: 10 największych firm kontroluje 15-25% rynku.

Marka w pol. PS

- najlepsze marki sprzed 1990 roku w większości wraz z zakładami kupiły globalne korporacje (13 z 20)

- wartość tych marek wzrosła dzięki strategiom marketingowym i kampaniom reklamowym

- najdroższe polskie marki w branżach: piwowarskiej, cukierniczej, napojów bezalkoholowych

- największe znaczenie marki w branżach produkcji używek i tzw. Artykułów luksusowych

- wartość między 50 (Sphinx) - 100 mln (Koral) mają 22 marki

- łącznie w rankingu 107 marek z branży żywnościowej

- wśród 90 marek, których wartość wzrosła sporo, część liczy na zbudowanie marki za granicą - od ubiegłego roku eksport piwa Tyskie do Wielkiej Brytanii wzrósł o ponad 400%

- wartość szacunkowa wszystkim marek z rankingu = 34 mld PLN - 1/5 Coca Cola

Największe firmy spożywcze w Polsce wg przychodów ze sprzedaży:

33 firmy spożywcze

1. branża mięsna - 10

2. owocowo-warzywna - 5

3. mleczarska - 4

Udziały firm w produkcji branży łącznie:

>50% napoje, soki, wody mineralne

1. Animex

2. Kr. Sp. Cukr. S.A.

3. Nestle Polska S.A.

Największe firmy z branży używek:

11 firm

- 4 z branży spirytusowej

- 4 z tytoniowej

- 3 browary

Duża koncentracja produkcji:

Pow. 90% browarniczy

65% tytoniowy

55% spirytusowy

Liderzy w branżach:

- kontrolują znaczącą część przetwórstwa

- dobry standard technologiczny zwłaszcza w przerobie pogłębionym i wtórnym

- przewagi konkurencyjne przez integrację z rolnictwem

- własne kanały dystrybucji

- konkurencyjni na rynku UE

- stymulują przemiany w rolnictwie

Słabe strony przetwórstwa żywności:

- duże znaczenie firm o niskim standardzie technologicznym i jakościowym

- luka technologiczna, zwłaszcza w przerobie pierwotnym surowców rolnych

- małe zaangażowanie przetwórstwa w kształtowanie jakości i innych cech podaży surowców rolnych

- przewaga konkurencji zagranicznej w zakresie marketingu, kontroli jakości, atestacji i standaryzacji, logistyki itp.

Wykład 12

Handel detaliczny:

Ostatnia faza obrotu na rynku żywnościowym

Handel detaliczny-definicja- konkretny sposób postępowania z żywnością i jej przetwarzania i/lub przechowywania w punkcie sprzedaży lub dostarczania do końcowego konsumenta. To pojęcie obejmuje:

-działania gastronomiczne na skalę masową,

-prowadzenie bufetów zakładowych,

-prowadzenie usług gastronomii w instytucjach

-prowadzenie restauracji lub podobnego rodzaju działalności w zakresie usług żywnościowych

-prowadzenie sklepów

-ośrodki dystrybucyjne dla supermarketów

-punkty sprzedaży hurtowej w opakowaniach jednostkowych lub zbiorczych

Struktura sprzedaży detalicznej, 2005r, ceny bieżące (porównanie z 1995)

-żywność i napoje bezalkoholowe 29,2%↑

-napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe 9% ↓

-towary nieżywnościowe 43,4%↓

-placówki gastronomiczne 3,9%↓

-towary niekonsumpcyjne 14,5%↑

Nowoczesne kanały dystrybucji NKD

→supermarkety (pow. Od 400 do 2500m)

-przeważająca część asortymentu to artykuły spożywcze

-asortyment do 20 tyś.

→hipermarkety (pow. Powyżej 2500m)

-sprzedaż artykułów niezywnościowych relatywnie ważniejsza (stanowi ok. 50% asortymentu)

-ofertę wzbogacają małe placówki sprzedaży, w tym usługowe

-intensywne promocje

→sklepy dyskontowe (ograniczenie asortymentu do ok. 1000 artykułów artykułów najszybszej rotacji)

-minimalny zakres usług dla klientów

-ceny niższe o 15-30% od średnich cen rynkowych

-dużo dostaw „just in time”

Liczba sklepów w Polsce 2004r.

Ogółem 117800

-supermarkety 960 (460Z+500P)

-hipermarkety 240 (224Z+16P)

-dykonty 1357

-duże i średnie 31 tyś.

-małe 61 tyś.

-specjalistyczne 23 tyś.

Zmiany jakościowe w kanałach dystrybucji żywności stymulowane przez zagraniczne sieci handlowe:

-porządkowanie oferty asortymentowej

-przyspieszenie procesów integracji w handlu z polskim kapitałem

-wzrost znaczenia planowania strategicznego, marketingu i sprzedaży

-zmiany w kanałach dystrybucji

-kierowanie marek własnych i handlowych

-wprowadzenie kodów kreskowych towarów

-racjonalizacja dostaw, wzrost znaczenia logistyki

Dalszy rozwój handlu wewnętrznego w Polsce

1.Rozwój NKD, w tym kapitału zagranicznego- technologia, technika, marketing

2.Koncentracja w handlu

3.Integracja pozioma i pionowa

4.Rozwój własnych marek detalistów

5.Rozwój regionalnych i branżowych centrów dystrybucji do obsługi MSP

6.Rozwój centrów logistycznych dla dużych podmiotów handlowych

7.Rosnące wykorzystanie nowoczesnych technik informatycznych.

Merchandising= wspieranie sprzedaży

-wielu konsumentów podejmuje decyzje o zakupie danego towaru i marki dopiero w sklepie.

-marchandisig= działania producentów w celu zachęcenia handlu do zamawiania ich produktów, zapewniania ich lepszego wyeksponowania i zwiększenia rotacji.

-marchandising=

-właściwy produkt

-właściwe opakowanie

-właściwe miejsce

-właściwa ekspozycja

-właściwa cena

Sektor gastronomii

Sektor żywienia poza domem

Gastronomia

Sektor usług żywieniowych

Catering kontraktowy i okolicznościowy

Sektor HoReCa: hotele Restauracje Kawiarnie

-45 tyś punktów gastronomicznych sprzedaży całorocznej oraz

-10-15 tyś. Punktów sezonowych stanowi

ponad 25% wszystkich placówek detalicznych w branży FMCG (Fast moving consument goods)

Wykład 13

Sektor owocowo-warzywny

Mechanizm interwencji

-mechanizm interwencji polega na wypłacaniu rekompensat z tytułu wycofania owoców i warzyw z rynku

-działania te prowadzone są przez upoważnione do tego grupy producencie

-z rynku mogą być wycofane produkty, które spełniają określone wymagania jakościowe (min. II kl.)

-producenci niezrzeszeni również otrzymują rekompensaty, ale o mniejszej o 10% w stosunku do grup producenckich

-wycofanie może się odbywać w ściśle określonym terminie dotyczy ograniczonej liczby gatunków (m. in. gruszek, jabłek, kalafiorów i pomidorów)

-od 2002r. ilość wycofywanych produktów nie może przekroczyć 8,5% produkcji jabłek i gruszek oraz 10% produkcji pozostałych gatunków

-towar wycofany może zostać przeznaczony na:

1. Bezpłatną dystrybucję dla organizacji charakterystycznych, szkół, zakładów karnych, na letnie obozy dzieci i młodzieży. W tym przypadku jednak państwo ma obowiązek dopilnować, aby ilość towarów przeznaczonych dla podmiotów nie przewyższała ilości zazwyczaj zakupywanych.

2. Pasze dla zwierząt.

3. Wykorzystanie dla celów nieżywnościowych

4. Jabłka, gruszki, brzoskwinie i nektaryny mogą być przetwarzane na alkohol o mocy ponad 80%

Wysokość rekompensat dla poszczególnych produktów objętych interwencją jest stała od 2002 r. rekompensaty dla niżej wymienionych produktów wynoszą ( w euro/100kg)

-kalafiory 7,01 -morele 14,17

-pomidory 4,83 -brzoskwinie 10,99

-bakłażany 3,97 -gruszki 8,39

-jabłka 7,01 -nektaryny 13,04

-winogrona 8,02

Spośród wszystkich 15 produktów objętych dopłatami do wycofania w polskiej produkcji liczą się jedynie: kalafiory, pomidory, jabłka i gruszki.

Organizacje producenckie:

Za ich pomocą kierowana jest główna pomoc UE dla producentów owoców i warzyw. Muszą zostać one uznane przez komisję Europejską tzn. spełniać określone przepisami wymagania ( min liczba członków od 5 do 40- zależy od kraju oraz min wartości produkcji- 0,1 do 3,0 mln euro rocznie. Organizacja może skupiać członków z różnych państw wspólnoty

Mechanizm interwencji dla poszczególnych produktów lub grup produktów stosowane są w Unii różne formy wsparcia. Są to:

1.dopłaty do przetwórni,

2.dotacje obszarowe

3.dopłaty do przechowywania

4.dopłaty eksportowe oraz wsparcie przeznaczone na poprawę jakości owoców.

Rynek mleka i przetworów mlecznych.

Wspólna organizacja rynku mleka obejmuje wiele produktów

1.Ceny instytucjonalne (cena docelowa, cena progu, ceny interwencyjne), które wyznaczają granice wahań cen rynkowych.

Skup interwencyjny odtłuszczonego mleka w proszku (OMP)

-wsparcie ceny rynkowej mleka przeprowadzona od 1.03 do 31 sierpnia zawieszony gdy ilość mleka skupionego w ciągu tego okresu przekroczy 109 tys. Ton

Zakupy interwencyjne i dopłaty do prywatnego przechowalnictwa tworzące siatkę bezpieczeństwa zapobiegającą nadmiernemu spadkowi cen w okresach wzmożonej podaży.

Dopłaty do przechowywania odtłuszczonego mleka w proszku

Dopłaty do prywatnego przechowywania masła.

Skup interwencyjny masła:

Uruchamiany, gdy ceny rynkowe masła spadają poniżej 92% ceny interwencyjnej przez kolejne 2 tyg. odbywa się to w systemie przetargowym.

Wyjątkowo rozbudowane instrumenty stymulujące popyt wewnętrzny:

-dopłaty do odtłuszczonego mleka i odtłuszczonego mleka w proszku przeznaczonego na pasze,

-dopłaty do spożycia mleka przez uczniów w szkole,

-dopłaty do masła przeznaczonego do bezpośredniej konsumpcji

System KWOT mlecznych:

Kwoty ustalone przez KE określają ilość mleka, jaka może być wprowadzona na rynek w roku kwotowym (1 kwietnia do 31 marca)

-kwoty dotyczą zatem mleka sprzedawanego do zakładów mleczarskich lub bezpośrednio konsumentom. Producent mleka może wyprodukować i wykorzystać dowolną ilość mleka we własnym gospodarstwie.

Kwota narodowa, przyznana każdemu krajowi UE składa się z :

-kwoty hurtowej

-kwoty sprzedaży bezpośredniej

-kwoty rezerwy krajowej

W przypadku przekroczenia narodowej kwoty, kwoty sprzedaży bezpośredniej i rezerwy krajowej

Kwota mleczna w Polsce 8,9 mln ton lub mld litrów.

Dopłaty do spożycia mleka i przetworów mlecznych w placówkach oświatowych

-Ustawa z dnia 20.04.2004r. o organizacji rynku mleka i przetworów mlecznych

- Dopłaty są przeznaczone do mleka, mleka z dodatkami smakowymi, serów świeżych i przetworzonych.

-Od wejścia Polski do UE programem objęto ok. 440 tyś uczniów w ponad 4 tyś szkół

-każde dziecko z placówki uczestniczącej ma prawo korzystać z dofinansowanych z programu produktów mlecznych (250/ dzień)

Dopłaty do spożycia mleka i przetworów mlecznych w placówkach oświatowych:

-ARR- udziela dopłat zatwierdzonym wnioskodawcom, który w czasie roku szkolnego ( z wyłączeniem ferii i wakacji) dostarczają mleko i przetwory do przedszkoli, szkół podstawowych, gimnazjów gimnazjów szkół ponadgimnazjalnych.

-Wnioskodawcą może być: placówka oświatowa, osoba fizyczna/prawna/jednostka samorządu terytorialnego będąca organem prowadzącym danej placówki oświatowej i działająca w jej imieniu, organizacja działająca w imieniu placówki oświatowej, dostawca dostarczający mleko i przetwory mleczne do placówki oświatowej

-Wśród wnioskodawców przeważają producenci i dystrybutorzy mleka aktualnie jest zarejestrowanych ponad 70,

-Liczba wnioskodawców o dopłaty rośnie.

Dostarczanie nadwyżek żywności najuboższej ludności UE (PEAD)

-funkcjonuje od 1987r.

-idea: bezpłatne przekazywanie żywności pochodzących z rezerw interwencyjnych UE przez akredytowane organizacje charytatywne z krajów Wspólnoty osobom najbardziej potrzebującym na terenie poszczególnych państw

-budżet PEAD wynosi każdego roku ok. 200mln euro

-rozdział środków do krajów wg. Kryteriów społecznych i ekonomicznych, ekonomicznych tym demograficznych i skali ubóstwa

-najwięcej żywności otrzymują: Włochy, Francja i Hiszpania.

Funkcjonowanie PEAD w Polsce

-krajowym koordynatorem PEAD jest Federacja Polskich Banków Żywności

-akredytowano także: Caritas Polska, PCK, Polski Komitet Pomocy Społecznej

-głównym założeniem realizacji programu jest udzielanie systematycznej pomocy najbardziej potrzebującym, a jednocześnie wsparcie dużej gr. Osób

-w 2004r. pomoc żywnościowa PEAD skierowana była do ponad 2 tyś. Organizacji i trafiła do ok. 1 mln. Osób

-każdy beneficjent końcowy otrzymał średnio 10 kg. Żywności przy założeniu udzielania pomocy przez 5-6 m-cy daje 2 kg zywności/ osobę/ miesiąc.

---