PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE - ćwiczenia
Prawo międzynarodowe - zbiór norm, do których stosują się podmioty prawa międzynarodowego.
Cechy:
- podmioty;
- regulowanie stosunków między państwami (podmiotami).
Podmioty:
- państwa,
- strony wojujące,
- inne państwa niezależne,
- organizacje międzynarodowe.
Prawo międzynarodowe prywatne - zespół norm, których zadaniem jest wskazanie własnego systemu prawnego dla konkretnego państwa, służące do właściwego rozwiązania danej sprawy osobistej lub majątkowej.
Recepcja normy - następuje z mocy prawa krajowego, norma prawa międzynarodowego staje się normą krajową. Zachodzi wtedy, gdy ustawa lub inny akt prawodawczy państwa powtarza normę międzynarodową. Powinna ograniczać się do tych norm międzynarodowych, które odnoszą się do stanów faktycznych występujących wewnątrz państwa.
Prawo międzynarodowe ma określone zadania:
- utrzymywanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa,
- zapewnienie pokojowego współistnienia państw o różnych ustrojach społecznych,
- zapewnienie rozwoju stosunków społeczno-gospodarczych na całym świecie,
- przyspieszenie rozwoju gospodarczego,
- przyczynienie się do wyrównania dysproporcji między państwami.
Zasady: suwerenna równość państw; wolność w rozwijaniu swojego systemu gospodarczego, politycznego i ekonomicznego - główna zasada.
Obowiązki państw wynikające z przestrzegania prawa międzynarodowego publicznego:
- zakaz agresji - powstrzymywanie się od groźby użycia siły,
- zasada nienaruszalności granic,
- integralność terytorialna państw,
- pokojowe załatwianie sporów,
- zasada nieingerencji w sprawy wewnętrzne,
- poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności,
- równouprawnienie i prawo narodów do samostanowienia,
- współpraca między państwami (np. zawieranie traktatów),
- wykonywanie w dobrej wierze zobowiązań wynikających z prawa międzynarodowego.
Transformacja:
- generalna - jednorazowo dokonuje się recepcji całego zespołu norm międzynarodowych pochodzących z różnych okresów;
- szczegółowa - ogranicza się do norm traktatowych.
Odesłanie - polega na tym, że prawo krajowe wskazuje sądowi, iż w konkretnym przypadku ma kompetencje lub obowiązek stosować normę międzynarodową. Na skutek odesłania organ stosuje normę międzynarodową a nie normę prawa krajowego.
Adopcja - nie jest zabiegiem prawotwórczym, nie zmienia natury normy międzynarodowej. Powoduje, że normy obowiązują w państwie jako normy międzynarodowe.
Obowiązywanie z mocy własnej - nie oznacza, że prawo międzynarodowe samo sobie nadaje moc w stosunkach międzynarodowych, norma międzynarodowa nie obowiązuje w państwie sama przez się tylko dlatego, że prawo państwowe do tego dopuszcza.
Źródła prawa międzynarodowego:
- umowy wielostronne,
- umowy dwustronne,
- zwyczaj międzynarodowy,
- pomocniczą doktrynę i judykaturę,
- uchwały prawotwórcze organizacji międzynarodowej.
Etapy powstawania umów:
1. negocjacje,
2. parafowanie,
3. podpisanie,
4. czynności dodatkowe.
Ad. 1
Przeprowadzane w zaciszu gabinetu, ustalane są warunki. Przy umowach wielostronnych odbywają się konferencje z udziałem państw zainteresowanych.
Ad. 2
Oznacza potwierdzenie, że uzgadnianie tekstu zostało zakończone, że jest on autentyczny i nie można w nim czynić zmiany.
Ad. 3
Jest to jeden ze sposobów na wyrażenie zgody (prosty lub złożony). Ratyfikacja: przez podpisanie lub ratyfikowanie - odbywają się dwa etapy ratyfikacji: wewnętrzny (nie wywołuje żadnych skutków prawnych w prawie międzynarodowym) i zewnętrzny (art. 89 Konstytucji RP).
Przystąpienie do umowy międzynarodowej następuje jeśli państwo nie uczestniczy w pracach nad umową. Może ono polegać na podpisaniu bądź ratyfikowaniu danej umowy międzynarodowej. O tym wszystkim stanowi Konwencja wiedeńska z 22.V.1969 roku o traktatach, weszła w życie 27.I.1980 roku (91 państw wg stanu na 31.XII.2000 roku). Polska przystąpiła do konwencji 27.IV.1990 roku, a weszła w życie w naszym kraju 1.VIII.1990 roku; jest to podstawowa konwencja, która określa zasady przystępowania do traktatów między państwami. Konwencja wiedeńska głosi zasadę, że „Zgoda państwa na związanie się traktatem może być wyrażona przez podpisanie, wymianę dokumentów stanowiących traktat, ratyfikację, przyjęcie, zatwierdzenie lub przystąpienie albo w jakikolwiek inny uwzględniony sposób” (art. 11 Konwencji). Artykuły od 11 do 18 Konwencji zawierają przepisy mówiące o formach, o dokumentach, o sposobie wyrażania zgody.
Umowy mogą być zamknięte lub otwarte (warunkowo lub bezwarunkowo); resortowe lub państwowe.
Intytulacja - określenie stron umowy oraz arenga -część wstępu, w której wymienione są motywy państw zawierających umowę.
Umowa międzynarodowa - jest to zgodne oświadczenie państw, które tworzy prawo oraz uprawnienia i obowiązki.
Traktat - jest to międzynarodowe porozumienie między państwami zawarte w formie pisemnej i regulowane przez prawo międzynarodowe niezależnie od tego czy jest ujęte w jednym dokumencie, dwóch czy więcej i bez względu na jego szczególna nazwę. Zakres obowiązywania jest podmiotowy, przedmiotowy, terytorialny i czasowy.
Zastrzeżenie - jednostronne oświadczenie, jakkolwiek byłoby ono sformułowane lub nazwane, złożone przez państwo przy podpisaniu, ratyfikacji, przyjęciu, zatwierdzeniu lub przystąpieniu do traktatu, mocą którego zmierza ono do wykluczenia lub likwidacji skutku prawnego pewnych postanowień traktatu ich zastosowań do tego państwa. Może modyfikować lub uchylać. Zastrzeżenie można składać do umów międzynarodowych z pewnymi wyjątkami: nie można tego zrobić, gdy traktat wyraźnie tego zakazuje oraz gdy zastrzeżenie jest sprzeczne z celami i przedmiotem traktatu. Złożone zastrzeżenie jest jednoznaczne z jego ustanowieniem.
Inne państwa mogą zgłosić sprzeciw:
- zwykły,
- kwalifikowany - umowa międzynarodowa nie obowiązuje w całości między państwem, które zgłosiło zastrzeżenie i państwem, które zgłosiło sprzeciw.
Prawne skutki zastrzeżeń i sprzeciwu:
- traktat obowiązuje w postaci zmienionej zastrzeżeniem,
- traktat obowiązuje z wyjątkiem postanowienia, do którego odnosiło się to zastrzeżenie,
- traktat nie obowiązuje wcale między państwem-autorem a państwami, które zgłosiły sprzeciw,
- do składania zastrzeżeń i sprzeciwów wymagana jest forma pisemna.
Umowy międzynarodowe wiążą tylko i wyłącznie ich strony. Stronami mogą być państwa jak i organizacje międzynarodowe; niektóre uchwały organizacji międzynarodowych mają charakter prawotwórczy.
Zwyczaj wiąże wszystkie państwa, a umowa tylko jej strony. Normy prawne dotyczące zawierania, obowiązywania i stosowania umów mają charakter zwyczajowy.
Umowy międzynarodowe publikowane są w dziennikach ustaw lub innych pismach wewnętrznych.
Umowa obowiązuje do momentu wejścia w życie aż do wygaśnięcia.
Umowy wielostronne wchodzą w życie po złożeniu i zatwierdzeniu dokumentu ratyfikacyjnego.
Wygaśnięcie umowy międzynarodowej:
- z przyczyn przewidzianych w umowie,
- z przyczyn nieprzewidzianych w umowie: przez upływ czasu na jaki została zawarta; przez spełnienie warunku rozwiązującego; przez spełnienie umowy zgodnie z jej postanowieniami.
Każda umowa może być zmodyfikowana zgodną wolą wszystkich stron. Sposobem uchylenia umowy może być zawarcie umowy nowej.
Podmioty prawa międzynarodowego:
- państwa,
- organizacje międzynarodowe,
- nie suwerenne jednostki terytorialne,
- Stolica Apostolska,
- narody walczące o niepodległość,
- strony wojujące,
- powstańcy.
Podmiotem jest ten, kto jest bezpośrednim adresatem prawa międzynarodowego; jest ten, kto bezpośrednio posiada prawa i obowiązki wynikające z prawa międzynarodowego.
Państwa określa się jako suwerenne podmioty materialne - muszą być spełnione wszystkie warunki (państwo): terytorium, stała ludność na tym terytorium, suwerenna władza państwa i utrzymywanie stosunków międzynarodowych. Państwo do swego istnienia nie potrzebuje wsparcia innych państw. Państwa nie mogą powstawać na terenie władzy innego suwerennego państwa. Mogą powstawać w wyniku podziału, w wyniku oderwania części terytorium oraz w wyniku połączenia większej liczby państw; rozpaść się mogą przez inkorporację (np. RFN i NRD).
Państwa od samego początku powstania posiadają prawo zasadnicze - są to: prawo do istnienia, prawo do suwerenności, prawo do obrotu międzynarodowego, prawo do czci.
Prawa nabyte - jest to odrębny katalog praw państwowych, każde dla innego państwa.
Zasady:
- Zasada suwerenności - nie ma państwo nad sobą żadnej innej władzy.
- Nieinterwencja w sprawy wewnętrzne.
- Integralność terytorialna.
- Prawo Narodów do samostanowienia.
Sposoby powstawania państwa:
- np. na zasadzie połączenia - np. Czechosłowacja,
- oderwanie się od części terytorium - np. Pakistan, Indie,
- utworzenie nowego państwa - np. Kamerun i Somalia.
Upadek państwa - gdy znika suwerenna władza na określonym terytorium i nad ludnością.
Przyczyny upadku: inkorporacja, rozpad na kilka części i połączenie się.
Sukcesja - następuje wtedy kiedy część lub całe terytorium jednego państwa przechodzi pod suwerenną władzę innego państwa.
Zasada zmienności (przesuwalności) - chodzi o granice traktatowe, następuje przesunięcie granic - określenie nowych granic.
Praktyka państw w zakresie sukcesji (4 teorie):
1. teoria tabula rasa - nowopowstałe państwa nie były wcześniej związane żadnymi umowami międzynarodowymi;
2. teoria prawa wyboru - nowopowstałe państwo może dokonać wyboru, które umowy chce utrzymać w mocy po byłym suwerenie;
3. teoria prawa do namysłu - państwa przyjmują wszystkie umowy tymczasowo w celu kontynuacji lub zmiany tych umów;
4. teoria kontynuacji z prawem wypowiedzenia - opiera się ona na założeniu iż pomiędzy nowym państwem a byłym suwerenem istnieje sukcesja generalna, z tym, że nowemu państwu przysługuje prawo wypowiedzenia umów, którymi nie chcą być związane.
Granicą wykonywania władzy suwerennej jest poszanowanie suwerenności innych państw.
Uznanie - jest to stwierdzenie istnienia określonych faktów przez podmiot dokonujący uznania oraz respektowanie skutków prawnych tego stwierdzenia. Uznania dokonują najczęściej państwa, podmioty: rząd, naród walczący o niepodległość, powstańcy. Uznanie: konstytutywne i deklaratywne.
Zasada nieinterwencji - wynika z zasady suwerenności - zakaz ingerowania innych państw i organizacji innych państw w sprawy wewnętrzne drugiego państwa. Główna zasada prawa międzynarodowego, jest m.in. w Karcie Narodów Zjednoczonych.
Równość państw:
- państwa prawnie są równe;
- każde państwo korzysta z prawa pełnej suwerenności,
- osobowość państwa, integralność terytorialna, niezależność polityczna muszą być szanowane.
Z zasad wynikają konsekwencje materialne, proceduralne i protokolarne.
Z równości państw wynika ich immunitet jurysdykcyjny - żadne państwo nie może sądzić innego państwa.
Rodzaje państw:
- państwa złożone - to w niektórych państwach związkowych (RFN, Szwajcaria); ich części mają ograniczone prawa, dotyczą one spraw drugorzędnych;
- państwa jednolite - jako jednolity podmiot prawa międzynarodowego, reprezentowane przez jeden centralny rząd, zaciąga zobowiązania w imieniu całego państwa.
Istnienie państwa nie zależy od uznania go przez inne państwo i z tego względu, państwo, które nie zostało uznane także podlega normom prawa międzynarodowego; nie można traktować jego terytorium jako ziemi niczyjej. W płaszczyźnie wewnętrznej uznanie państwa zostało zastrzeżone dla kompetencji rządu, oznacza to, że władze sądowe muszą akceptować decyzję władzy wykonawczej. Sądy nie mogą uznać jakiegoś państwa lub rządu, mogą jedynie przejąć lub wcielić w życie prawne następstwa wynikające z politycznej decyzji władzy wykonawczej - w tym zakresie uznanie ma charakter konstytutywny ponieważ sam akt uznaniowy ma prawne konsekwencje.
Grupy ludzkie przez uznanie stają się podmiotami. Forma uznania może być wyraźna bądź dorozumiana.
Uznanie może być:
- in iure - ma charakter ostateczny;
- de facto - kiedy podmiot dokonujący uznania jest pewny, że podmiot spełnił wszystkie warunki.
Odpowiedzialność podmiotów na arenie międzynarodowej bierze się z przyjętych przez państwa zobowiązań, w pewnych okolicznościach podmiotem odpowiedzialnym może stać się jednostka. W razie naruszenia praw cudzoziemców państwo występuje z roszczeniem, można to uczynić tylko wtedy kiedy jednostka wyczerpała wszystkie inne elementy gwarantowane jej przez prawo wewnętrzne. Państwo nie występuje w imieniu obywatela, ale w skutek naruszenia jego własnych praw suwerennych wynikających ze stosunku państwo-obywatel. Reprezentuje przysługujące mu własne prawo aby jego obywatel był traktowany zgodnie ze standardami przyjętymi w prawie zwyczajowym lub traktatowym.
Podmioty prawa międzynarodowego: państwa, organizacje międzynarodowe, uprawnione organizacje niepaństwowe i niesuwerenne.
Organizacje międzynarodowe, których członkami są państwa posiadają uprawnienia i obowiązki w płaszczyźnie międzynarodowej (posiadają podmiotowość prawną międzynarodową) - uprawnienia wynikają ze skutków tych organizacji.
Organizacje → zawieranie umów międzynarodowych z państwami i innymi organizacjami (najważniejsze uprawnienie).
Cztery rodzaje umów zawieranych przez organizacje międzynarodowe:
1. umowy w sprawie stałej siedziby i czasowego przebywania organów organizacji na terytorium państwa;
2. umowy w sprawie udzielania pomocy przez organizacje;
3. umowy w sprawie stowarzyszenia państw z organizacją;
4. umowy o współpracy i koordynacji działania.
Organizacje międzynarodowe posiadają przywileje i immunitety, które wynikają ze statutów tej organizacji oraz innych specjalnych umów.
Przywileje i immunitety: immunitet sądowy, zwolnienia podatkowe, ułatwienia komunikacyjne, nietykalność siedziby.
Niektóre organizacje korzystają z biernego prawa legacji - państwa ustanawiają przy tych organizacjach swoje stałe przedstawicielstwa, które mają zbliżony status do przedstawicielstw dyplomatycznych.
Organizacje mają prawo do występowania do państw z roszczeniami międzynarodowymi - np. o odszkodowania za straty poniesione przez nie same oraz przez ich funkcjonariuszy.
Organizacje mogą ponosić odpowiedzialność międzynarodową za szkody wyrządzone ich działalnością.
Organizacje międzynarodowe posiadają podmiotowość prawną ponieważ mają zdolność prawną i zdolność do działań prawnych.
Niesuwerenne organizacje terytorialne - są to organizacje terytorialne, które nie stanowią części terytorium żadnego państwa ponieważ ich władze nie dysponują suwerennością. Suwerenność ich może być ograniczona na rzecz państw lub organizacji międzynarodowych.
Podmiotowość prawno-międzynarodowa Narodów
Podmiotem prawa międzynarodowego może stać się naród walczący o swoją niepodległość i utworzenie państwa, który w tym celu stworzył jakąś organizację.
Powstańcy i strona wojująca - grupa prowadząca walkę przeciwko dotychczasowemu suwerenowi, może stać się w ograniczonym zakresie podmiotem prawa międzynarodowego zanim utworzy nowe państwo. Podmiotowość strony walczącej wiąże się z uznaniem jej za powstańców lub stronę wojującą. Uznanie za powstańców następuje wtedy, gdy państwo uznające stwierdza, że grupa walcząca faktycznie sprawuję władzę na danym obszarze i że jest gotowa nawiązać z daną grupą stosunki o ograniczonym charakterze ze względu na konieczność ochrony swoich interesów. Natomiast przy uznanie za stronę wojującą - muszą być spełnione trzy warunki:
1. grupa powstańcza musi być zorganizowana, czyli musi posiadać swoje władze;
2. sprawują kontrolę na pewnym terytorium;
3. przestrzega praw i zwyczajów wojennych.
Uznanie za stronę wojującą powoduje to, że grupa prowadząca walkę zbrojną musi być traktowana jako podmiot międzynarodowych praw i obowiązków, które przysługują państwu prowadzącemu wojnę. Podmiotowość powstańców i strony wojującej ma charakter podmiotowości czasowej ponieważ albo walka poprowadzi do powstania państwa - wtedy stanie się ono pełnym podmiotem prawa międzynarodowego albo powstanie zostanie stłumione, co spowoduje, że podmiotowość powstańców wygaśnie.
Podmiotowość prawno-międzynarodowa jednostek
Jednostka mogłaby być uznana podmiot prawa międzynarodowego tylko wtedy gdy można by było dowieść, że posiada prawa i obowiązki, które wynikają bezpośrednio z prawa międzynarodowego. Z reguły jednak jednostka nie posiada takich praw ponieważ państwa nie dopuszczają swoich obywateli do udziału w stosunkach międzynarodowych. Na terenie państwa sprawowana jest na nimi pełna władza suwerenna, a jeśli chodzi o ochronę interesów w stosunkach międzynarodowych to występują w ich imieniu z tytułu sprawowania tzw. opieki dyplomatycznej. Czyli dopuszczenie jednostki do bezpośredniego udziału w stosunkach międzynarodowych stanowiłoby pewne ograniczenia wykonywania władzy suwerennej. Istnieją jednak wyjątki kiedy to jednostka może mieć uprawnienia i obowiązki płynące bezpośrednio z prawa międzynarodowego, a nawet uzyskuje zdolność do działania w sferze prawno-międzynarodowej.
Na podstawie Konwencji europejskiej z 4 listopada 1950 roku o ochronie praw człowieka i wolności zasadniczych powołana została do życia Europejska Komisja Praw Człowieka, której celem jest poszanowanie postanowień Konwencji. Komisja ta może działać na podstawie roszczenia zgłoszonego przez osobę fizyczną, organizację pozarządową lub grupę jednostek, które uważają, że ich prawa zawarte w Konwencji zostały pogwałcone. Warunkiem jest to, że państwo przeciwko któremu wysuwane są zarzuty musi być stroną tej Konwencji. Do Konwencji ogłoszony został protokół fakultatywny według którego jednostka po wyczerpaniu prób odwołania wewnętrznego (krajowej drogi prawnej) może zwrócić się do Komisji Praw Człowieka z zawiadomieniem o naruszeniu jej praw, które zostały uznane wcześniej w akcie.
Jeśli chodzi o odpowiedzialność prawno-międzynarodową jednostek to proces Norymberski dowiódł, że jednostka może ponosić odpowiedzialność prawno-międzynarodową za zbrodnie przeciwko pokojowi, zbrodnie wojenne, zbrodnie przeciwko ludzkości.
Podmiotowość prawno-międzynarodowa funkcjonariuszy organizacji międzynarodowych. Chodzi tutaj o stosunki wewnętrzne organizacji międzynarodowych, są one regulowane przepisami uchwalonymi przez te organizacje międzynarodowe, które wchodzą w zakres ich prawa wewnętrznego.
Jednostka może stać się podmiotem praw i obowiązków wypływających bezpośrednio z prawa międzynarodowego, a nawet może być dopuszczona do działań na forum międzynarodowym. Jednak podmiotowość prawno-międzynarodowa jednostek jest czymś wyjątkowym, a zakres jej jest ograniczony. Poza tym jednostka nigdy nie może brać udziału w tworzeniu prawa międzynarodowego, tak jak inne podmioty.
Podmiotowość prawno-międzynarodowa osób prawnych. Ochronę ich interesów na płaszczyźnie prawno-międzynarodowej zapewniają państwa, które sprawują opiekę dyplomatyczną nie tylko nad swymi obywatelami ale również nad osobami prawnymi mającymi ich przynależność państwową. Państwo może wykonywać opiekę dyplomatyczną w zakresie i środkami jakie uzna za właściwe i jeżeli osoby fizyczne lub prawne, w których imieniu on działa uważają, że ich prawa nie są w dostateczny sposób chronione nie mają one prawno-międzynarodowego środka odwoławczego, mogę jedynie odwołać się do prawa wewnętrznego. Jednak można zauważyć możliwość dopuszczania osób prawnych do pewnych działań współpracy międzynarodowej regulowanej bezpośrednio przez prawo międzynarodowe. W ten sposób mogą one posiadać prawa i obowiązki płynące bezpośrednio z prawa międzynarodowego, jak również mogą mieć dostęp do sądu międzynarodowego. Dziedziną w której przewiduje się, że osoby prawa prywatnego mogą być dopuszczone do działania w sferze prawno-międzynarodowej i mogą posiadać prawa i obowiązki płynące bezpośrednio z tego prawa jest eksploatacja zasobów naturalnych międzynarodowego obszaru dna morskiego, zgodnie uznanego za dziedzictwo ludzkości.
W myśl części XI Konwencji osoby prawne, które zostały dopuszczone do eksploatacji dna mórz i oceanów będą miały prawa i obowiązki płynące bezpośrednio z Konwencji. W pewnych dziedzinach osoby prawne dopuszczone są do działania na płaszczyźnie prawno-międzynarodowej. Uzyskują one prawa i obowiązki płynące bezpośrednio z prawa międzynarodowego i zdolności do działań prawno-międzynarodowych, a więc pewien zakres podmiotowości. Dzieje się tak tylko i wyłącznie wtedy, kiedy zgodę na to wyrażą państwa, a w szczególności to, którego przynależność ma osoba prawna.
Stolica Apostolska
Powstanie → Patrimonium Sancti Petri
I. 754 - 1870 - podwójna władza papieża;
II. 1870 - 1929; 1870 zajęcie państwa przez Emanuela II;
III. 1929 - do dnia dzisiejszego.
11.II.1929 - pakty laterańskie - utworzono państwo Watykańskie (Citta del Vaticano).
Stolica Apostolska posiada czynne i bierne prawo legacji; posiada 11 delegatur apostolskich.
Konkordat - łac. concordare - umowy pomiędzy Stolicą Apostolską a innym państwem; może dotyczyć trzech płaszczyzn: stosunki dyplomatyczne, stosunki Państwo - Kościół i stosunki Państwo a wierni.
Odpowiedzialność podmiotu na arenie międzynarodowej
Źródła odpowiedzialności:
- naruszenie przez chronionego przez prawo międzynarodowe publiczne interesu; naruszenie może polegać na działaniu lub zaniechaniu działania - typowa sytuacja gdy zachowanie staje się deliktem jest to gdy źródłem odpowiedzialności jest niewykonanie czynności wynikających z wypełnienia zobowiązań np. traktatowych. Może to być np. brak zmiany ustawy, która koliduje z traktatem. Warunkiem odpowiedzialności państwa jest bezprawność jego działania w świetle prawa międzynarodowego publicznego. Jest to odpowiedzialność na zasadzie winy;
- źródłem może być także działalność dozwolona przez prawo międzynarodowe publiczne, jest to działalność z natury niebezpieczna, np. badanie dna morza - jest to działalność na zasadzie ryzyka.
Odpowiedzialność może być: materialna, niematerialna, indywidualna, solidarna, absolutna, prawie absolutna.
Przesłankami są:
1. naruszenie chronionego przez prawo międzynarodowe interesu innego podmiotu prawa międzynarodowego;
2. możliwość przypisania tego naruszenia państwu lub innemu podmiotowi prawa międzynarodowego;
3. zaistnienie szkody;
4. wina.
Pierwsze dwa elementy są ogólnie akceptowane, szkoda budzi pewne wątpliwości ponieważ w doktrynie uważa się, że każde naruszenie jest przesłanką odpowiedzialności.
Pojęcie szkody staje się częścią nieodłączną samego aktu bezprawnego i dlatego nie jest konieczne jej wyróżnienie. Jednak istnieją sytuacje, w których rzeczywista szkoda jest przesłanką odpowiedzialności. Szereg konwencji międzynarodowych opiera się na takiej koncepcji odpowiedzialności, np. Konwencja Wiedeńska o odpowiedzialności cywilnej za szkodę jądrową z 1963 roku.
Zakres przedmiotowy odpowiedzialności jest właściwie nieograniczony, może powstać w całym zakresie stosunków międzynarodowych, bez względu na to czy daną dziedzinę reguluje prawo traktatowe.
Każdy akt państwa, który stanowi naruszenie zobowiązań międzynarodowych bez względu na przedmiot pociąga za sobą międzynarodową odpowiedzialność. Nie jest możliwe wyliczenie dziedzin prawa międzynarodowego, w których może dojść do naruszenia.
Akt państwa, który stanowi naruszenie wiążącego zobowiązania międzynarodowego ocenia się według prawa obowiązującego w chwili powstania naruszenia. Warunkiem odpowiedzialności państwa jest ważność zobowiązań w chwili naruszenia. Naruszenie może nastąpić przez:
- działanie, np. prowadzenie działań wojennych;
- zaniechanie działania, np. nie wydanie zmiany ustawy sprzecznej z przepisami prawa międzynarodowego.
Organy państwa
Państwo ponosi odpowiedzialność za działanie organów i działania organów wykonawczych, które są najczęściej sprawcami powstawania naruszeń, np. naruszenie immunitetu dyplomatycznego, incydenty na granicy.
Państwo ponosi odpowiedzialność, gdy organ ustawodawczy wydaje ustawy sprzeczne z prawem międzynarodowym publicznym lub nie wydaje ustawy koniecznej do realizacji prawa międzynarodowego publicznego.
Organy sądownicze - państwo ponosi odpowiedzialność zarówno wówczas, gdy sądy wydają wyrok zgodny z prawem wewnętrznym, ale sprzeczny z międzynarodowym prawem publicznym albo również wyrok niewłaściwy w świetle prawa krajowego, gdy jest ono zgodne z prawem międzynarodowym publicznym.
W pewnych przypadkach państwo ponosi odpowiedzialność za działalność instytucji pozarządowych, takich jak banki, środki masowego przekazu.
Są różne kryteria, według których warunkuje się odpowiedzialność państwa:
1. w zależności od tego jaka jest funkcja danej instytucji w ramach struktury państwa;
2. faktycznie pełnione funkcje;
3. czy przysługuje jej immunitet dyplomatyczny.
W pewnych przypadkach państwo może ponosić odpowiedzialność za działanie jednostki, jeśli działa ona de facto jako organ państwa. Musi działać w imieniu państwa pod warunkiem jego co najmniej milczącej zgody lub pełnić funkcje publiczne w okolicznościach, gdy organy państwa czasowo nie są w stanie pełnić swych funkcji. Kiedy jednostka narusza prawo innego państwa nie pełniąc żadnej funkcji, wówczas państwo na obszarze, którego incydent ma miejsce ponosi odpowiedzialność - polega to na tym, że państwo ponosi odpowiedzialność za zaniechanie międzynarodowego obowiązku zapobieżenia naruszenia, państwo nie wywiązało się ze swego obowiązku ochrony danej osoby lub instytucji.
Następstwa prawne odpowiedzialności międzynarodowej państwa:
1. obowiązek dokonania kompensacji i roszczenia odszkodowawcze - mogą wynikać:
a) z norm zwyczajowych;
b) być przedmiotem specjalnego ustalenia traktatowego.
2. rodzaj naruszenia prawa determinuje formą następstwa prawnego odpowiedzialność, np. jeśli jest to naruszenie praw materialnych, wtedy następuje udzielenie satysfakcji (czyli zadośćuczynienie), jeśli chodzi o prawo materialne to jest to restytucja lub odszkodowanie;
3. sporne są formy skutku prawnego odpowiedzialności, jak też ich zakres, jednak bezsporne wydaje się jedynie, że skutki odpowiedzialności są ściśle związane z treścią samej odpowiedzialności, która z kolei jest zależna od przedmiotu naruszonego prawa.
Odpowiedzialność może mieć charakter zarówno moralny, polityczny jak i prawny, materialny lub niematerialny.
Cechy te czasami nakładają się na siebie. Naruszenie zobowiązania prawnego może łączyć się ze szkodą materialną, a naruszenie praw politycznych państwa może mieć charakter niematerialny, np. obraza członka rządu; np. naruszenie granicy państwowej może łączyć skutki polityczne i prawne.
Przywrócenie, czyli restytucja - nie w każdym przypadku jest możliwa. Konsekwencje naruszenia prawa przysługującego jednemu podmiotowi prawa międzynarodowego publicznego wobec drugiego są więc z natury rzeczy różne. Prawo międzynarodowe publiczne uznaje obok rekompensaty pewne środki prewencyjne, np. okupację. Bardzo często dochodzi do sporów w związku z realizacją zasad odpowiedzialności. Zaleca się pokojowe sposoby rozwiązywania sporów; np. arbitraż, komisje rozjemcze czy sądownictwo międzynarodowe.
Odpowiedzialność jednostek w prawie międzynarodowym publicznym - generalnie nie ponoszą odpowiedzialności z wyjątkiem zbrodni przeciwko ludzkości, pokojowi i zbrodni wojennych.
TERYTORIUM
1. państwowe - jest to terytorium, na którym państwo sprawuje suwerenną władzę;
2. niepaństwowe - które nie podlega suwerennej władzy państwa.
Elementy składające się na terytorium:
a) obszar lądowy - zaliczamy tu rzeki, jeziora, ląd, zbiorniki wodne;
b) obszar wodny - państwa posiadające dostęp do morza (jest to władza nieograniczona). Obszar wodny dzielimy na:
- wody wewnętrzne;
- morza terytorialne - są ograniczone przez prawo nieszkodliwego przepływu;
c) przestrzeń powietrzna nad obszarem lądowym i obszarem wodnym - państwo sprawuje zwierzchnictwo terytorialne przestrzeni powietrznej. Statek terytorialny innego państwa nie może wejść w przestrzeń bez zgody tego państwa, do którego należy przestrzeń. Nie ma wykonanej ścisłej (wyznaczonej) granicy między przestrzenią powietrzną a kosmiczną;
d) przestrzeń pod powierzchnią ziemi - istnieją obszary nie podlegające suwerennej władzy żadnego państwa:
- jest to obszar morza pełnego oraz
- Antarktyda i Arktyka.
Terytorium państwa oddzielają granice. Granice to płaszczyzny prostopadłe do powierzchni ziemi, oddzielające państwa od granicy innego państwa. Jest kilka etapów wyznaczania granicy:
1. omówienie;
2. wyznaczenie na mapach;
3. demarkacja - wyznaczenie granicy w terenie.
Granica może przebiegać np. wzdłuż rzek, jest to wtedy tzw. naturalna granica. Oprócz naturalnych granic istnieją także granice sztuczne. Rzeki żeglowne - granicą jest środek rzeki (mediana); rzeki nieżeglowne - granicą jest linia najgłębszego koryta (thalwegiem). Jeśli przez rzekę graniczną przerzucony jest most to środek mostu stanowi granicę.
Rzeka międzynarodowa
Wyróżniamy rzeki graniczne, międzynarodowe przepływające przez terytoria kilku państw, rzeki międzynarodowe żeglowne na całej lub przeważającej większości swojej powierzchni, których statut reguluje prawo międzynarodowe. Za rzekę międzynarodową uważana jest za zwyczaj rzeka, która spełnia określone warunki geograficzne i na której mocą umowy międzynarodowej została ustanowiona wolność żeglugi dla statków handlowych wszystkich państw. Brak jest normy międzynarodowej, która nakazywałaby państwom dopuszczenie do żeglugi po wodach wewnętrznych.
Konwencja Barcelońska z 20 kwietnia 1921 roku dopuszcza żeglugę statków do wszystkich układających się stron tej konwencji na długości całej rzeki. Dopuszczenie statków do żeglugi musi być wolne od dyskryminacji i zgodnie z tą Konwencją, nie wolno nakładać na przepływające statki opłat i ceł innych niż te, które są ekwiwalentem dla utrzymania drogi wodnej. Jeżeli nie ma innej regulacji prawnej to rzekami zarządzają państwa nadbrzeżne.