7 Metoda projektów
Konstruktywistyczna teoria uczenia się jako podstawa teoretyczna stosowania metody projektów:
wiedza jest konstrukcją umysłu ludzkiego, powstałą dzięki aktywności własnej (motywowanej wewnętrznie i różnorodnej);
konstruowanie wiedzy o sobie i świecie jest procesem ciągłym i aktywnym, jest nieustannym interpretowaniem znaczeń, zdarzeń, zjawisk;
proces budowania wiedzy powoduje zmiany polegające na reorganizacji dotychczasowej wiedzy, a nie tylko dodaniu nowych informacji do istniejącej „kolekcji”.
Efekty konstruowania wiedzy o sobie (świadomego uczenia się) a w rezultacie budowania obrazu świata i siebie, zależą w dużym stopniu od:
wyjściowych pojęć wyobrażeń dziecka;
stanu dotychczasowej (zwykle bogatej)wiedzy wstępnej, zdobytej przez dziecko różnorodnej aktywności, uruchamianej w sytuacjach planowanych i nieplanowanych;
stylu poznawczego; środowiska; złożonych relacji pomiędzy podmiotem poznającym, a przedmiotem poznawania;
w organizacji procesu uczenia się akcentuje się bardziej pojęcie ”rozumienie” niż „wyjaśnianie”;
każde dziecko tworzy swoją osobistą, nową wiedzę w indywidualny sposób;
nauczyciel jest diagnostą, który rozpoczyna działanie tam, gdzie znajduje się dziecko ze swoja wiedzą;
nauczyciel wspiera proces konstruowania wiedzy - aranżując lub inicjując interakcje społeczne, udzielając pomocy dziecku działającemu w SNR i dostosowując wielkość pomocy do rzeczywistego poziomu funkcjonowania;
dziecko staje się odpowiedzialne za swoją wiedzę.
Istota metody:
Wg M.S. Szymańskiego(200) pojęcie projektu w kontekście pedagogicznym zrodziło się już w XV w. natomiast za twórcę współcześnie rozumianej metody projektów uznaje się W.H. Kilpatricka, który opracował podstawowe założenia teoretyczne tej metody w rozprawie naukowej „The project method”(1918) podaje, że u podstaw stosowania metody projektów leżą trzy założenia:
1) w procesie uczenia się, dziecko zdobywa najpierw wiedzę całościową a następnie elementarne wiadomości;
2) wiedza dziecka (wiadomości i umiejętności) zdobywana jest samodzielnie, w konkretnych sytuacjach społecznych mających związek z życiem codziennym i realnymi problemami.
3) uczący się podejmuje takie działania, na które ma ochotę, którymi jest zainteresowany. W metodzie tej dziecko ustala, co ma być przedmiotem działania (uczenia się) i samodzielnie realizuje swoje zamiary - nauczyciel l jest tu tylko doradcą.
Projekt to metoda nauczania w której dziecko lub grupa dzieci prowadzą pogłębione badania na jakiś temat, który jest dla nich ważny i odnosi się do ich życiowych doświadczeń.
Bezpośrednim źródłem projektu powinna być jakaś sytuacja, problem codziennego życia, który utrudniając dalsze funkcjonowanie dzieci zmusza je niejako do podjęcia działania, jakiejś inicjatywy a następnie zaproponowania jakiegoś rozwiązania
Zasadniczą cechą projektu jest jego badawczy charakter nastawiony na poszukiwanie odpowiedzi na pytania dotyczące obszaru rzeczywistości, które najczęściej stawiają sobie dzieci, mogą też być stawiane przez nauczyciela; projekty można realizować w ramach różnych programów nauczania w różnych grupach i różnych środowiskach.
Cechy metody projektu:
orientacja na osobę uczącą się - uczenie się samodzielne, a nie kierowane krok po kroku;
orientacja na rzeczywistość - rozwiązywanie problemów praktycznych, życiowych i wymyślonych w związku z koniecznością realizacji programu;
interdyscyplinarność i integracyjność - możliwość a jednocześnie konieczność łączenia wiedzy z różnych dziedzin i z różnych źródeł oraz wykorzystywanie różnych umiejętności w procesie uczenia się poprzez działanie.
Etapy metody projektów:
Etap I - Wybór tematu:
1. Ustalanie wspólnych doświadczeń.
2.Ustalanie zasobu osobistej wiedzy dzieci.
3.Formułowanie pytań do projektu.
4. Przygotowanie środowiska fizycznego do realizacji projektu oraz gromadzenie sprzętu i materiałów.
5. Ustalenie miejsca projektu w dziennym planie zajęć.
Etap II - Realizacja projektu:
1. Przygotowanie aktywności badawczej.
2.Przejście do aktywności badawczej (organizacja zajęć terenowych).
3.Omówienie doświadczeń edukacyjnych i zajęć terenowych, wprowadzenie dodatkowych źródeł do dalszych badań.
4. Wykorzystanie nowej wiedzy podczas zabaw i zajęć edukacyjnych.
Etap III - zakończenie projektu:
1. Organizowanie dyskusji (co się działo, co myśleliśmy co zrobiliśmy).
2. Podsumowanie zdobytej wiedzy.
3.Dzielenie się wiedzą i doświadczeniami z rodzicami, rówieśnikami.
Fazy metody projektów
Faza pierwsza - zainicjowanie projektu: dziecko, wychowawca/nauczyciel, wysuwa propozycję zrealizowania danego zamiaru, tworzy się w niej sytuację otwartą na wiele możliwości;
Faza druga - analiza propozycji projektów -wybranie jednej z inicjatyw i naszkicowanie sposobów jej realizacji;
Faza trzecia - opracowanie planu projektów;
Faza czwarta - wykonanie projektu -wykonanie wcześniej opracowanego planu działania;
Faza piąta - zakończenie projektów. Ocena i prezentacja.
Warunki zapewniające skuteczność metody projektowej:
dziecko powinno samorzutnie podejmować zadania kierując się osobistymi motywami;
dziecko musi mieć swobodę w wyborze zadań (ich rodzaj, czasu trwania, partnera);
powinno rozumieć użyteczność celu działania, dostrzegać subiektywne prawdopodobieństwo osiągnięcia sukcesu.
Walory stosowania metody projektów:
angażuje jednocześnie emocje i umysł dziecka w nieporównywalnie większym stopniu niż którakolwiek z pozostałych metod;
zapewnia możliwość dokonywania wyborów i uczy podejmowania decyzji;
umożliwia pełne zaangażowanie w przebieg zajęć dając dziecku wyraźną przewagę nad aktywnością nauczyciela;
pozwala dziecku koncentrować się na temacie, którym jest zainteresowane i odnośnie którego dziecko ma już podstawową wiedzę, ułatwia rozumienie przeżywanych doświadczeń;
umożliwia łączenie wielu obszarów wiedzy, zapewnia realizację podstawowych założeń kształcenia zintegrowanego;
daje możliwość i uczy współpracy, korzystania z pomocy kolegów i udzielania im pomocy;
ułatwia sprawdzenie w działaniu swoich zdolności bez zwracania uwagi całej grupy;
umożliwia dzieciom dostosowanie tempa pracy i stopnia trudności podejmowanych zadań do indywidualnych możliwości;
rozwija myślenie teoretyczne, umiejętność stawiania hipotez, dokonywanie analizy i syntezy; przewidywania i weryfikowania hipotez; wzmacniania dociekliwości;
przyzwyczaja do empirycznego podchodzenia do poznawanej rzeczywistości;
ułatwia przewidywanie i rozumienie konsekwencji własnych działań;
pielęgnuje wytrwałość w dążeniu do uzyskania odpowiedzi na nurtujące pytania;
uczy wnioskowania o związkach przyczynowo-skutkowych;
umożliwia poznawanie świata jako całości;
umożliwia spontaniczne rozwiązywanie problemów, dzięki którym dzieci uczą się stosować narzędzia badawcze, prowadzić eksperymenty, zbierać wyniki, opracowywać je i porównywać.
Proces uczenia się przy wykorzystaniu metody projektów umożliwia dziecku nie tylko dokonywanie refleksji nad działaniem. Wiedza konstruowana przez dziecko będzie wiedzą osobistą (określoną ze względu na jej źródło), wiedzą interpretacyjną (określoną ze względu na jasność zastosowanych kryteriów weryfikacji jej adekwatności) wiedzą zdobytą w działaniu oraz wiedzą w poszukiwaniu śladu (wyodrębnioną ze względu na stopień gotowości schematu działania poznawczego).
Tu trochę inaczej.
Wiek przedszkolny i wczesnoszkolny, to czas podczas którego kształtują się pierwsze postawy społeczno-moralne. Dzieci poprzez obserwowanie postaw i zachowań osób dorosłych, oraz przez gromadzenie własnych doświadczeń w trakcie kontaktów społecznych, zdobywają informacje o tym, co jest dobre, a co złe. Tylko poprzez obcowanie ze społeczeństwem i bezpośredni kontakt z naturą są w stanie odpowiednio przystosować się do życia. W postrzeganiu świata dzieci posługują się głównie widzeniem obrazowym, opierają się na bliskim kontakcie z przyrodą, jak i z drugim człowiekiem. Współżycie i współdziałanie w grupie to bardzo trudna i złożona umiejętność, która kształtuje się przez wiele lat. Treścią jej jest stosunek do drugiego człowieka. Wiedza, którą dzieci zdobywają
w ten sposób pozwala im na w miarę bezkonfliktowe funkcjonowanie w grupie. Normy postępowania i wartości takie jak: dobro, prawda, uczciwość, prawość, odpowiedzialność powinny stać się zasadami i wartościami przestrzeganymi przez dziecko nie ze względu na dorosłych, ale dla niego samego i właśnie tego wszystkiego dzieci uczą się korzystając z okazji edukacyjnych.
Termin ,,okazje edukacyjne” jest kojarzony przede wszystkim z projektem „Wrocławska Szkoła Przyszłości”, będącym przykładem alternatywnej i globalnej koncepcji szkoły przyszłości na gruncie polskim, i osobą profesora Ryszarda Łukaszewicza. Praca nad projektem rozpoczęła się w latach 70. ubiegłego stulecia a zespołem, który się nim zajmował kierował właśnie profesor Ryszard Łukaszewicz. W latach 80. rozpoczęto próby i doświadczenia praktyczne., zaczęto przeprowadzać z dziećmi i młodzieżą liczne warsztaty aktywności niekonwencjonalnej. Na użytek owych warsztatów, została wprowadzona oryginalna, autorska propozycja profesora Ryszarda Łukaszewicza, dotyczyła ona z jednej strony filozofii edukacji, a z drugiej- metody projektowania okazji edukacyjnych.
Podstawowe zadania edukacji przedszkolnej w projekcie „Wrocławska Szkoła Przyszłości” wyrażają się w dążeniu do maksymalizowania szans rozwojowych dzieci, nie tylko poprzez zaznajamianie ich z otoczeniem społecznym, światem przyrody i kultury, ale również, na co dotychczas nie zwracano dostatecznej uwagi, poznanie siebie, odczuwanie świata przez pryzmat własnej indywidualności, kreowanie nowych sposobów widzenia rzeczywistości.
Zadania te opierają się na trzech formach pracy z dziećmi:
1. Ku sobie.
Dzieci odpowiadają sobie na takie pytania jak: kim jestem?, co umiem robić? co chciałbym w sobie zmienić?, itp.
2. Ku ludziom (społeczne otoczenie dziecka);
Współdziałanie i współistnienie z innymi - jacy są inni ludzie (rówieśnicy, dorośli)?, co mi się w nich podoba lub nie podoba?, jaki jestem wśród innych ludzi?, w czym mogę im pomóc?, czego mogę nauczyć się od nich?, itp.
3. Ku światu (fizyczne otoczenie dziecka);
Przyroda, wytwory człowieka - jak było dawniej?, jak jest teraz?, jak może być?, jak jest gdzie indziej?
Jak zaprojektować scenariusz okazji edukacyjnej?
1. Przedmiot odkrycia dziecka.
Aby zaprojektować scenariusz okazji edukacyjnej należy w pierwszej kolejności zastanowić się nad tym, czego owa okazja edukacyjna ma dotyczyć, czyli opracować hipotetyczny cel, który może być osiągnięty przez uczestników aktywności. Czy będzie to coś czego dziecko jeszcze nie zna, bądź nie rozumie, a co można mu będzie przy pomocy zaprojektowanych przez nas zajęć przekazać, czy też chodzić będzie o okazję umożliwiającą dziecku tworzenie czegoś zupełnie nowego w jego dotychczasowym zasobie doświadczeń? W zależności od tego jak odpowiemy na postawione wyżej pytanie, angażujemy sytuację, która stanowi pierwszy etap realizowanej metody.
2. Punkt wyjścia
Punktem wyjścia jest przygotowanie dzieci do tego, czego dotyczyć będzie dana okazja edukacyjna. Nauczyciel musi zadbać o ciekawe rekwizyty, element zaskoczenia i niespodzianki, o wytworzenie specyficznego nastroju, który zaciekawi dzieci i sprawi że będą bardziej zmotywowane do dalszego działania. Dzieci nie mogą się nudzić podczas zajęć, gdyż nie przyniosą one oczekiwanego rezultatu. Odpowiednio przygotowany nauczyciel sprawi że dzieci same będą garnęły się do nauki czegoś nowego, bo ciekawość świata leży w naturze każdego dziecka.
3. Zadania
Etap ten stwarza uczestnikom okazji edukacyjnych możliwość dokonywania samodzielnych wyborów dotyczących wszystkich sytuacji zaprojektowanych i zaproponowanych przez nauczyciela oraz włączenia ich w tok własnych pomysłów.
4. Warunki materialne
Kiedy już wiemy czego będzie dotyczyła nasza okazja edukacyjna, musimy zastanowić się nad tym jakich „narzędzi” potrzebujemy do jej realizacji (książki, zdjęcia, środki audiowizualne, nagrania muzyczne itp.) , oraz gdzie dana okazja może być przyprowadzona. To gdzie okazja edukacyjna zostanie przeprowadzona jest tutaj bardzo ważnym elementem, gdyż już sama obecność w takim miejscu powoduje że dzieci mają mnóstwo pytań na które nauczyciel musi oczywiście odpowiedzieć (dlatego tak ważne jest odpowiednie przygotowanie osoby przeprowadzającej okazję edukacyjną).
5. Element wymagający wyeksponowania
Nauczyciel cały czas obserwuje przebieg aktywności dzieci, będąc gotowym do udzielenia im pomocy. W wyniku tej obserwacji lub w krótkim czasie po jej zakończeniu, pomaga porządkować dzieciom ich doświadczenia, uogólniać lub przetwarzać informacje, włączać je do już posiadanej wiedzy.
Kiedy organizujemy okazję edukacyjną musimy mieć świadomość tego, że to nie my, nauczyciele decydujemy o ostatecznym jej przebiegu, lecz sami uczestnicy. To dzieci samodzielnie dokonują wyborów, kierują swoją uwagę na interesujące je obszary aktywności, podążają różnymi drogami, wykorzystując własne pomysły i w związku z tym rozpoczynając działania nie jesteśmy w stanie dokładnie przewidzieć ich efektu końcowego. Wszelkie spostrzeżenia, wnioski dotyczące przebiegu okazji - tego co się nam udało osiągnąć, a czego nie zdołaliśmy zrealizować, zapisujemy w komentarzu, który jest ostatnim, szóstym elementem projektu.
Okazje edukacyjne, to coś co rozbudza dziecięcą ciekawość świata i pomaga w ten sposób w nauce, która przestaje być nudna. Niestety nauczyciele wciąż boją się tego wyzwania lub po prostu nie dostrzegają możliwości dzieci, ich świeżego spojrzenia na świat, umiejętności odczytywania go na swój własny dziecięcy, ale jakże oryginalny i twórczy sposób. Nauczyciele od lat tkwiący w takim skostniałym systemie dochodzenia do wiedzy, maja trudności z pokonaniem jego bariery. Niełatwo sprostać pojawiającym się coraz częściej postulatom, dotyczącym potrzeby wyzwalania aktywności u dzieci. Możliwość ich realizacji stwarza właśnie metoda projektowania okazji edukacyjnych. Polega ona na gromadzeniu przez dziecko doświadczeń, poprzez aktywny kontakt z najbliższym otoczeniem, oparty na oryginalności, przełamywaniu stereotypowego myślenia, dostrzeganiu nowych możliwości i niekonwencjonalnych rozwiązań.