PROCESY POZNAWCZE

Funkcje procesu psychicznego: najogólniej jest to regulacja stosunków z otoczeniem (adaptacja twórcza zmiana otoczenia).

Poszczególne rodzaje procesów psychicznych wyróżnia się z e wzgledu na funkcje jakie pełnią:

• procesy poznawcze: funkcje zdobywania i wykorzystywania informacji (wiedzy), np. spostrzeżenie KTO potrzebuje pomocy umożliwia zaplanowanie pomocy.

• procesy emocjonalne: funkcje oceny, ustosunkowania się do różnych przedmiotów i zdarzeń, np. pozytywna ocena sytuacji konkurencji (nadzieja, podniecenie) powoduje, że traktujemy ją jak wyzwanie.

• procesy komunikacyjne: język, mowa; posługiwanie się umownymi znakami i symbolami.

PROCESY POZNAWCZE - procesy związane z operowaniem informacjami, z ich odbiorem z otoczenia, przetwarzaniem, produkowaniem, zapisywaniem, utrwalaniem, przechowywaniem, wydobywaniem i wykorzystywaniem do regulacji wewnętrznej i zewnętrznej

• Elementarnymi składnikami procesu poznawczego są wrażenia. Powstają one w skutek działania bodźców na poszczególne narządy zmysłów i są odzwierciedleniem izolowanych cech przedmiotów np. barwy, dźwięku, zapachu. W zależności od receptorów, które odbierają dane bodźce, wrażenia możemy podzielić na: wzrokowe, skórne, słuchowe, węchowe, smakowe, ustrojowe, równowagi i stawowo - mięśniowe. Wrażenia wzrokowe stanowią podstawowe tworzywo dla innego procesu poznawczego, jakim jest spostrzeganie. Ten proces psychiczny polega na doznawaniu wielu wrażeń jednocześnie, które w mózgu podlegają selekcji, powiązaniu i sensownemu ujęciu.

• Spostrzeganie (percepcja) - to pierwszy etap procesu przetwarzania informacji. Obejmuje on kodowanie sensoryczne (w receptorach i VSTM) i kończy się tworzenie reprezentacji (znaczeń) obiektów i zdarzeń, które w danym momencie na nas oddziałują. Spostrzeganie nie polega na sumowaniu się wrażeń, lecz prowadzi do odbioru określonych całości (figury, grupy, rzeczy, osoby, sytuacje, zdarzenia, itp.), na które ma wpływ także stan podmiotu, jak i jego uprzednie nastawienie, wiedza, emocje, potrzeby, postawy, doświadczenie, czynniki kulturowe, użyty do opisu język, itd. Zatem spostrzeganie ma charakter podmiotowy (spostrzegamy pewne kategorie: ludzi, przedmioty), odbiór poszczególnych wrażeń zmysłowych (ból, dotyk) nie jest jeszcze spostrzeżeniem (polisensoryczne odbieranie wrażeń) a końcowym efektem spostrzegania jest spostrzeżenie, o którym dowiadujemy się na podstawie tzw. sądów identyfikacyjnych („to jest to!”). Gdy człowiek nie jest świadomy tego, że widział\ słyszał\ doznawał jakiegoś obiektu, a daje wyraz zaznajomienia się z nim w zachowaniu, mówimy wtedy o percepcji podprogowej.

• Uwaga - inny proces poznawczy, to, ogólnie rzecz biorąc, skierowanie świadomości na jakiś przedmiot lub zjawisko świata zewnętrznego lub wewnętrznego. Uwaga ma charakter selektywny. Człowiek zwracając ją na jeden obiekt ( przedmiot lub zjawisko) tym samym odwraca uwagę od innych ( w mniejszym bądź większym stopniu). Uwagę można także określać jako pewne możliwości np. utrzymywanie organizmu w stanie gotowości do działania, oczekiwanie na pojawienie się pewnych bodźców, wyodrębnienie istotnych elementów z pola percepcyjnego i tłumienie elementów nieistotnych, zdolność zaangażowania się w analizę danego bodźca itp.

• Do procesów poznawczych zaliczamy również myślenie. Jest to złożony proces umysłowy polegający na odzwierciedlaniu ogólnych cech i stosunków między różnymi elementami rzeczywistości, za pomocą transformacji dostępnych informacji, zmierzający do rozwiązywania określonych problemów. Transformacja dostępnych informacji obejmuje wiele operacji umysłowych, m. in. wnioskowanie, abstrahowanie, rozumowanie, sądzenie, analiza, synteza, uogólnianie, porównywanie itd.

• Kolejnym procesem poznawczym jest wyobraźnia - jako proces samodzielnego tworzenia w umyśle obrazów ( wyobrażeń ) na podstawie minionych spostrzeżeń. Wyobrażenia są obrazami przedmiotów lub zjawisk, których nie postrzegamy w danej chwili. Wyobraźnia jest procesem a wyobrażenie jego produktem, rezultatem. Wyobraźnia człowieka jest ściśle związana ze spostrzeganiem, pamięcią, myśleniem a nawet uczuciami. Można wyróżnić m. in. takie rodzaje wyobraźni jak: mimowolna. Dowolna, odtwórcza, wytwórcza ( twórcza ), konkretna i fantazyjna.

• Jednym z zasadniczych procesów psychicznych jest pamięć. Leży ona u podstaw innych procesów psychicznych i bez niej nie byłoby możliwe życie psychiczne człowieka. Pamięć jest takim procesem psychicznym, który składa się z trzech etapów dotyczących materiału zmysłowego, wyobrażeniowego lub myślowego. Pierwszym etapem jest zapamiętywanie czyli kodowanie informacji. Proces ten polega na gromadzeniu wiedzy i umiejętności. Kolejny etap to - pamiętanie czyli przechowywanie. Podczas tego etapu możliwe jest zajście dwóch istotnych procesów : zapominania - czyli zmniejszania się pod wpływem różnych czynników materiału pamięciowego, oraz procesu zniekształcania - negatywnym zjawisku, polegającym na powstawaniu różnorodnych zmian w przechowywanym materiale. Ostatnim etapem pamięci jest odtwarzanie - czyli dekodowanie materiału.

„Model magazynowy” pamięci

Atkinsona i Shiffrin

VSTM - Very Short Term Memory; jest to pamięć super krótka, informacje są w niej „zatrzymywane” 1-2 sek.

STM - Short Term Memory; pamięć krótkotrwała; tzw. pamięć operacyjna; informacje przechowywane dłużej niż 2-3 sek.

LTM - Long Term Memory - pamięć długotrwała; informacje zatrzymywane na całe życie (?). Wyróżnia się trzy rodzaje pamięci długotrwałej:

Pamięć długotrwała

Pamięć zawierająca wiedzę Pamięć przebiegu ruchów

Relacji S-R (pamięć proceduralna)

Wiedza ogólna Własne przeżycia jazda gra (pamięć semantyczna) (pamięć epizodyczna) na rowerze na saksofonie

• Trwałe zmiany w zachowaniu obserwujemy dzięki wytworzeniu pamięci długotrwałej. Dotyczą jej procesy:

1. kodowanie (zapis) i organizowanie informacji dzięki VSTM i STM

2. przechowywanie informacji (zmiany w samej LTM) - podlegające modyfikacji.

3. Odtwarzanie informacji poprzez STM

4. Zapominanie - m. in. według autorów modelu „magazynowego", dotyczy on niemożności przemieszczania informacji z LTM do STM. są to kłopoty z odnalezieniem informacji w zasobach pamięci długotrwałej. Zapominanie może mieć charakter aktywnej czynności we wczesnych etapach uczenia się. Jest to raczej niedopuszczenie do utrwalenia materiału poprzez hamowanie ze strony czynności konkurencyjnej.

• Uczenie się poznawcze - to taka zmiana zachowania wywołana indywidualnym doświadczeniem, w którym pośredniczy rozwój pamięci deklaratywnej, epizodycznej, semantycznej w aktywności ukierunkowanej na cel

1. Pamięć proceduralna - kształtuje się we wczesnej filo- i ontogenezie (m. in. drogą warunkowania)

2. Pamięć semantyczna - pojęć i związków między nimi - pojawia się w drugiej kolejności

3. Pamięć epizodyczna - wyłania się dzięki ukształtowanej pamięci semantycznej, gdy człowiek dobrze wyodrębnia siebie jako podmiot działania (sekwencja zdarzeń - epizod) razem z umiejętnością dokonywania introspekcji. Jest to pamięć obejmująca sekwencję zdarzeń, w których człowiek był podmiotem (Ja, nie Ja), (postrzeganie siebie jako aktora wydarzeń).

• Pamięć semantyczna i epizodyczną cechuje długotrwałość - przechowywanie informacji wg. niektórych badaczy nawet przez całe życie.

• Uczenie się poznawcze jest więc pokrewne jednemu z procesów pamięciowych: zapamiętywaniu.

• Uczenie się przejawia się trwałą zmianą w zachowaniu, zaś zapamiętywanie rozwojem wiedzy.

• Efekty zapamiętywania zalezą od aktywnego przechowywania informacji w pamięci długotrwałej (LTM) i od procesów odtwarzania.

Przetwarzanie znaczeń (informacji) - na poziomie świadomym przejawia się jako „strumień świadomości”: myśli, wyobrażeń, doznań i odczuć. Istota tych przekształceń pozostaje poza świadomością człowieka.

• Znaczenia, treści to pewne sensowne całości (przedmioty, zjawiska, znaczenia) służące rozumieniu i interpretowaniu świata. Stanowią rodzaj psychologicznego kodu (języka zapisu).

• Psychologiczny zapis, wypełniający naszą pamięć nie jest jednorodny. Wyróżnia się co najmniej dwa rodzaje kodów: wyobrażeniowy (obrazowy) i semantyczny .

Kod obrazowy Kod semantyczny

Można również mówić o kodzie werbalnym (słownym), ikonicznym (obrazowym), enaktywnym (ruchowym), symbolicznym, behawioralnym (informacje psychologiczne zawarte w ludzkich reakcjach) i kodach mieszanych (hybrydowych). W taki sposób zapisywana i przechowywana jest wiedza w systemie poznawczym, ale też można komunikować się za pomocą takich kodów, organizować procesy uczenia się-nauczania i tworzyć

Proces

kontroli

Pamięć

Krótkotrwała (STM)

Pamięć super krótka

(VSTN)

rejestry zmysłowe

Pamięć długotrwała

(LTM)

LEW

---