Francja

1. SYSTEM

• System dwublokowy - centrolewica versus centroprawica

• Główną partią jest Unia na Rzecz Ruchu Ludowego. Powstała z kilku parti post-degaulle'owskich

• Centrolewica - Francuska Partia Socjalistyczna + Francuska Partia Komunistyczna

2. PARLAMENT

• Zasada kohabitacji - prezydent z innej partii niż większość parlamentarna (np. lewicowy prezydent + prawicowe partie). We Francji były 3 takie kohabitacje; ostatnia w 2002

• Zgromadzenie Narodowe (izba niższa - wysokie kompetencje)

• ZN liczy 577 (385 z Francji, a reszta z terytoriów zamorskich) osób

• Kadencja trwa 5 lat

• Okręgi są jednomandatowe

• Prawo wyborcze czynne 18 lata, a bierne 23

• Formuła wyborcza - system większościowy (większość bezwzględna - aby wygrać należy uzyskać 50% + 1 głos). Jeżeli nikt nie wygra, to 2 tura. Zasady: frekwencja min. 25% uprawnionych + próg 12,5% głosów z okręgu należy zdobyć. Wygrywa się 2 turę większością zwykłą i tworzy się system 2-blokowy/bipolarny

• Senat (izba wyższa - niskie kompetencje)

• Senat liczy 343 senatorów (liczba zmienna) reforma składu co 3 lata wymiana połowy senatorów

• senat bezkadencyjny

• Prawo wyborcze czynne 18, a bierne 30 lat

• Wybory do senatu są pośrednie, a członków wybierają departamentalne kolegia wyborcze, które składają się z:

1. członków ZN

2. członkowie Rad Regionalnych

3. członkowie Rady Generalnej

4. radni gminni

Sposób wyboru: w małych departamentach wybiera się 1-4 senatorów większością bezwzględną, a większych 5 lub więcej; występuje system proporcjonalny oparty na regule największej średniej

• Organy parlamentarne

• przewodniczący izb - wybierani większością bezwzględną

• prezydium izby - skład: przewodniczący, viceprzewodniczący, kwestorzy, sekretarze)

• komisje - ustawodawcze/stałe, nadzwyczajne, śledcze i k. mieszana [obecnie 8 komisji]

3. PPROCES USTAWODAWCZY

• inicjatywę ustawodawczą posiada premier i członek parlamentu

• prezydent rozpoczyna proces ustawodawczy

• projekt kierowany jest do jednej, albo drugiej izby za wyjątkiem projektów finansowych, które trafiają do ZN

• 1 czytanie projekt tafia do prezydium, z prezydium na forum, z forum do komisji (nanoszenie poprawek), potem z powrotem na forum i głosowanie

• navette (żonglowanie) rządowi nie zależy na szybkim uchwaleniu ustawy i zezwala na krążenie projektu między izbą niższą, a wyższą do skutku, aż zgodzą się co do poprawek i zagłosują nad projektem

• rząd może też powołać komisję mieszaną (uzgadniającą) 7 osób z ZN i 7 z Senatu, której zadaniem będzie ustalenie kompromisu między obiema izbami

• rząd może także wprowadzić procedurę ostatniego słowa, kiedy głosowanie ZN jest głosowaniem ostatecznym; senat nie może protestować, a ustawa trafia do podpisania przez prezydenta

• po promulgowaniu ustawy przez prezydenta zostaje ona ogłoszona w dzienniku ustaw

4. PREZYDENT

• prezydentem można być teraz tylko na 2 kadencje

• obowiązuje system półprezydencki (semi) ze względu na dwuczłonowość władzy wykonawczej (prezydent + rząd)

• kompetencje prezydenta mogą być samodzielne i wymagające kontrasygnaty

• Kompetencje samodzielne:

1. kieruje orędzie do izb parlamentarnych

2. wybiera premiera i odwołuje

3. zarządza referendum

4. powołuje 3 członków Rady Konstytucyjnej

5. ma prawo weta ustawodawczego (rodzaj weta zawieszającego, które parlament może przełamać zwykłą większością głosów

6. prawo łaski

7. prawo 15 dni na podpisanie ustawy

• Kompetencje z kontrasygnatą

1. zwoływanie i zamykanie sesji parlamentu

2. reprezentowanie państwa w stosunkach zagranicznych

3. powoływanie i odwoływanie ministrów

4. przewodniczy obradom rządu (Radzie Gabinetowej)

5. zwierzchnik sił zbrojnych

• Artykuły

• Art. 5 ust. 1 Prezydent republiki czuwa nad przestrzeganiem konstytucji. Przez swój arbitraż zapewnia prawidłowe funkcjonowanie władz publicznych jak i ciągłość państwa

• Art. 16 Dowolność interpretacji tego artykułu powoduje, że prezydent Francji może uzyskać potencjalnie władzę dyktatorską. „W zagrożeniu poważnym i bezpośrednim prezydent ma władzę absolutną. W wypadku, gdy instytucje republiki, niezawisłość narodu, integralność jego terytorium lub wykonanie zobowiązań międzynarodowych zostały zagrożone w sposób poważny i bezpośredni i gdy normalne funkcjonowanie konstytucyjnych władz publicznych zostało przerwane, prezydent republiki podejmuje środki, jakich wymagają te okoliczności po oficjalnym zasięgnięciu opinii premiera, przewodniczących izb, oraz Rady Konstytucyjnej [w czasie działania tego artykułu nie można rozwiązać parlamentu]

• Odpowiedzialność prezydenta

• prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej, ale ponosi odpowiedzialność konstytucyjno-prawną i w wypadku zdrady stanu, albo jawnego naruszenia konstytucji może zostać odwołany; usunięcie prezydenta rozważa ZN ¼ głosów, Wysoki Sąd większością 3/5 głosów go usuwa

• Wybory prezydenta

• kandydat musi mieć ukończone 23 lata, pełnię praw cywilnych i obywatelskich + kaucja; musi zdobyć 500 podpisów wyborców kwalifikowanych, czyli członków parlamentu (obu izb), Rad Generalnych, Rady Paryża i Zgromadzeń Terytoriów Zamorskich [kandydat zbiera podpisy z różnych departamentów]

• wybory są pośrednie i kandydat musi zwyciężyć większością bezwzględną, a w innym wypadku następuje druga tura

• nad prawidłowym przebiegiem wyborów czuwa Rada Konstytucyjna

5. RZĄD

• powoływany i odwoływany przez prezydenta

• obradom przewodniczy prezydent

• prezydent powołuje ministrów

• Votum zaufania/nieufności

• po wyborach na wniosek prezydenta powoływany jest rząd; premier zgłasza wniosek o votum zaufania ZN, ale nie jest to konieczna procedura

• rząd może połączyć wniosek o votum zaufania z projektem

• rząd jest odwoływany przez prezydenta na wniosek ZN

• rząd jest odpowiedzialny kolegialnie i indywidualnie

• nie można łączyć mandatu parlamentu z byciem w rządzie

6. ORGANY POMOCNICZE RZĄDU

• Rada Stanu - organ powołany w 1790 przez Napoleona - zajmuje się przygotowywaniem i kontrolą projektów rządowych. Najwyższy organ odwoławczy w sądownictwie administracyjnym (działa podobnie jak NSA)

• Rada Społeczno-Ekonomiczna - przygotowanie i opracowywanie projektów rządowych o charakterze ekonomiczno-gospodarczym

• Izba Obrachunkowa - trybunał/sąd obrachunkowy (działa podobnie jak NIK) pomaga w przygotowywaniu projektów finansowych

• Rada Konstytucyjna - 9 członków na 9 lat wybieranych (3 powołuje prezydent, 3 przewodniczący ZN, a 3 przewodniczący senatu); jest to organ quasi sądowniczy, którego członkiem może być każdy Francuz, a niekoniecznie prawnik; RK sprawdza zgodność aktów prawnych z konstytucją i czuwa nad właściwym przebiegiem wyborów; art. 16 mówi, że prezydent zasięga opinii RK

7. SĄDOWNICTWO

• Sąd/Trybunał kasacyjny - najwyższa władza sądownicza w sądzie cywilnym i karnym

• Najwyższa Rada Sądownictwa - przewodniczy prezes rady wybierany spośród prawników

• Rzecznik Praw Obywatelskich - [dawniej mediator] od 2009 Obrońca Praw powoływany na 6 lat, jest organem konstytucyjnym; do jego obowiązków i kompetencji należy: kontrola administracji publicznej (prawa obywateli); dawniej do mediatora nie można było zgłaszać indywidualnych skarg, a teraz do OP można; OP nie ma szerszych kompetencji i może tylko zalecać, wskazywać

8. FORMA PAŃSTWA

• Państwo unitarne - z punktu widzenia formy państwa; regiony zamorskie od 2003 roku posiadają autonomię np. Korsyka, Nowa Kaledonia

• od 1982 roku w e Francji powstają regiony; pod regionami są departamenty, a niżej gminy

• We Francji zachodzi proces regionalizacji, ale nie jest to kraj regionalny, bo regiony nie mają istotnych kompetencji

Niemcy

1. KONSTYTUCJA

• Hierarchia aktów prawnych

• Konstytucja 24.05.1949. Może zostać zmieniona, jeśli zatwierdzą to większością 2/3 obie izby

1. SYSTEM PARTYJNY

• Istnieją dwie główne partie:

• centrolewica SPD od 1987 roku

• centroprawica CDU unia chrześcijańsko-demokratyczna od 1945; występuje razem z koalicją CSU unia chrześcijańsko-społeczna

• inne partie to np. FDP niemiecka partia liberalna (centrum), Zieloni Sojusz '90 (centrum, ale trochę na lewo, Lewica (partia komunistyczna)

• do roku 1998 system 2,5 partyjny, a później wielopartyjny

• system niemiecki jest bardzo stabilny - rządzi jedna partia, albo koalicja; czasem wyjątkowo rządzi wielka koalicja, kiedy łączą się politycznie przeciwne partie, jak SPD + CDU

1. SYSTEM WYBORCZY

• Bundestag (Parlament Związkowy/Federalny)

• system bikameralizmu asymetrycznego (uprzywilejowana izba niższa)

• skład: 598 posłów + mandaty zwy/nadwyżkowe (obecnie +16 mandatów)

• prawo wyborcze czynne 18 lat + 3 miesiące w RFN + pełnia praw wyborczych

• prawo wyborcze bierne 18 lat + 1 rok być Niemcem

• kadencja: 4 lata

• system wyborczy mieszany: 50% mandatów wybieranych systemem większościowym, a drugie 50% systemem proporcjonalnym; 1 raz głosowanie na kandydata, a drugi raz na listę; próg wyborczy 5% w skali państwa

• metoda rozdziałowa: metoda Hare-Niemeyera: mandaty do rozdziału x głosy/ liczba głosów ważnych oddanych w okręgu wyborczym

• mandaty zwyżkowe występują kiedy więcej jest głosów większościowych niż proporcjonalnych np. kiedy partia nie uzyska 5% progu wyborczego, albo kandydaci uzyskali 3 dodatkowe mandaty

• Bundesrat (Rada Związkowa/Federalna)

• liczy 69 członków

• przedstawicielstwo w Bundesracie zależy od liczby mieszkańców landu: 2 mil.: 3 członków, 3 mil.: 4

PREZYDENT

• Spór o władzę wykonawczą:

• albo dwuczłonowa: prezydent+kanclerz z rządem

• albo trójczłonowa: prezydent+kanclerz+rząd

• Kandydat na prezydenta:

• 40 lat + pełnia praw wyborczych

• kadencja 5 lat + opcja reelekcji

• wybór: Zgromadzenie Federalne (Bundestag (614 członków) + 614 przedstawicieli landów w tym członkowie Bundesratu); wybiera się większością bezwzględną, a jak się nie uda to w 3 turze względną

• Kompetencje prezydenta

• funkcja reprezentacyjna; może zawierać umowy, ale muszą być zatwierdzone przez parlament

• sankcjonowanie i promulgowanie ustaw

• wskazuje kandydata na kanclerza

• posiada prawo łaski

• rozwiązuje parlament

• wysyła przedstawicieli dyplomatycznych

• nie odpowiada politycznie przed parlamentem

• jak najszybciej podpisuje ustawy

• wszystkie akty prezydenta wymagają kontrasygnaty kanclerza lub odpowiedniego ministra

• nie ma prawa veta

• nie jest zwierzchnikiem sił zbrojnych

• jeżeli nie uda się wybrać kanclerza w 3 turze, to może albo rozwiązać parlament, albo powołać kanclerza mniejszościowego (ma na to 7 dni)

• Stan wyższej konieczności ustawodawczej: Jeżeli w przypadku, gdy zostanie powołany rząd mniejszościowy, to prezydent może na wniosek rządu federalnego za zgodą Bundesratu ogłosić stan wyższej konieczności ustawodawczej dla projektu ustawy odrzuconego przez Bundestag. Mimo, że rząd federalny określił dany projekt, jako pilny, jeżeli Bundestag nie przyjmie takiej ustawy, to rząd zwraca się do Bundesratu o uchwalenie (może to trwać 6 miesięcy) .

• Stan wyższej konieczności budżetowej: Jeżeli parlament nie uchwali ustawy budżetowej do końca roku, wtedy wszystkie decyzje finansowe podejmuje rząd

RZĄD

• Rząd podejmuje wszystkie najważniejsze decyzje w państwie, a na jego czele stoi kanclerz

• Votum zaufania/nieufności jest tylko wobec kanclerza - odpowiedzialność ponosi tylko kanclerz

• System kanclerski Art. 65 Konstytucji, „bo kanclerz federalny ustala wytyczne polityki i jest za nie odpowiedzialny. W ramach tych wytycznych każdy minister kieruje samodzielnie i na własną odpowiedzialność. W razie różnicy zdań między ministrami decyduje rząd federalny.

• Inwestytura rządu (powoływanie):

• I tryb wyboru: o wyborach kandydata na kanclerza decyduje prezydent, ale rząd musi go zaakceptować większością bezwzględną

• II tryb wyboru: parlament głosuje w ciągu 14 dni większością bezwzględną

• III tryb wyboru: znowu parlament, ale tym razem większością względną

• IV tryb: prezydent rozwiązuje parlament, albo powstaje rząd większościowy

• Kanclerz

• Kanclerza powołuje rząd, ale sankcjonuje to prezydent, a potem na wniosek kanclerza powołuje pozostałych członków rządu

• kanclerz odpowiedzialny jest przed Bundestagiem

• Konstruktywne votum nieufności

• Do wniosku o odwołanie kanclerza dołącza się wniosek o powołanie nowego

• na wniosek Bundestagu głosowanie nad KVN bezwzględną większością głosów

• 5 dni na składanie wniosków o KVN

• 48 godzin na swobodne podjęcie decyzji (2 dni czy odwołać kanclerza czy czekać)

• kanclerz odpowiedzialny kolegialnie wobec Bundestagu

BUDOWA PARLAMENTU NIEMIECKIEGO

• Bikameralizm asymetryczny - niejednorodne kompetencje obu izb

• Organy wewnętrzne:

• Rada seniorów - pomaga przewodniczącemu w zarządzaniu izbą; zajmuje się funkcjonowaniem Bundestagu i prezydium

• Funkcje parlamentu - co najmniej 5% członków Bundestagu może utworzyć frakcję parlamentarną (warto się zrzeszać, bo frakcje mają szerokie uprawnienia)

• Komisje - stała, nadzwyczajna, śledcza, dwuizbowa, ankietowa (przeprowadza sondaże; wywodzi się z komisji śledczych; zajmuje się złożonymi problemami)

• Ombucman - rzecznik parlamentarny do spraw wojskowych. Jest wybierany przez Bundestag na kadencję 5 lat. Może być nim każdy Niemiec w wieku min. 35 lat, który ukończył służbę wojskową

BUNDESRAT [Izba Federalna]

• Organy:

• Rada doradcza - prezydium + …

• Izba Europejska - organ filtrujący; analizuje akty prawne UE

• Komisja mediacyjna - komisja wspólna 32 członków, pół na pół z Bundestagu i Bundesratu; ustala kompromis dla dwóch izb

• Proces ustawodawczy - inicjatywę ustawodawczą mają 3 organy: Rząd Federalny, Bundestag i Bundesrat; istnieje także inicjatywa pośrednia/wiązana i mają ją 2 podmioty (Bundesrat i RF)

• 3 czytania w Bundestagu

• 1. Odbywa się posiedzenie plenarne izb; debata i przesłanie do odpowiedniej komisji

• 2. Czytanie, analiza, debata szczegółowa i ewentualnie komisja

• 3. dyskusja i głosowanie (zwykłą większością głosów)

• Akt prawny, który wychodzi z Bundestagu jest już ustawą. Potem idzie do Bundesratu, który może ją zatwierdzić, a następnie do prezydenta

• Dwa rodzaje weta Bundesratu

• veto zawieszające Bundesratu (przełamywane taką samą większością głosów jak zostało ustalone)

• veto absolutne - kiedy ustawa dotyczy kwestii federalizmu i landów

• Komisja mediacyjna (uzgadniającą) - może zostać powołana trzykrotnie przez Bundestag, Bundesrat i Rząd Federalny

• Procedura głosowania

• elektronicznie (przycisk guzika)

• baranie skoki (wyprasza się posłów z Sali, a potem przechodzą przez odpowiednie drzwi z napisami tak, nie i wstrzymuję się)

SĄDOWNICTWO

• Trybunał konstytucyjny

• 16 członków (sędziów federalnych połowa z BT, a połowa BR)

• decyzje większością 2/3 głosów

• kadencja 12 lat bez reelekcji

• kompetencje

1. orzekanie o zgodności z konstytucją różnych aktów prawnych

2. badanie zgodności celów partii z konstytucją (wykluczenie faszystów)

3. orzekanie o odpowiedzialności konstytucyjnej prezydenta

4. spory kompetencyjne

5. skargi konstytucyjne

6. każdy sąd powszechny może kierować do TK zapytania prawne

• Na poziomie federalnym 5 trybunałów:

• Trybunał Federalny

• Federalny Sąd Administracyjny

• Federalny Trybunał Obrachunkowy

• Federalny Sąd Prawny

• Federalny Sąd Specjalny

FORMA PAŃSTWA

• Forma państwa - państwo federalne (16 landów)

• władze landów uchwalają własne konstytucje, ustawy, mają własne organy i dowolność ich tworzenia; mogą też mieć inne organy niż władza centralna

• domniemanie kompetencji na rzecz landów

• kompetencje wyłączne, czyli zachowujące jedność państwa należą do federacji (obronność, sprawy zagraniczne)

• ustawodawstwo konkurencyjne, ustawodawstwo federalne

• w zakresie ustawodawstwa konkurencyjnego kraje związkowe są uprawnione do wydawania ustaw dopóki i na ile federacja na drodze ustawy nie skorzysta ze swoich uprawnień

• 5 materii ustaw konkurencyjnych prawo cywilne, karne, prawo o stowarzyszeniach, łowiectwo, żegluga dalekomorska, opieka społeczna

Szwajcaria

KONSTYTUCJA

• Uchwalenie:

• 18 kwietnia 1999 konstytucja zatwierdzona w referendum; obowiązuje od 1 stycznia 2000

• Zmiana:

• Konstytucja sztywna, zmiana wymaga podwójnego referendum

• Zmiana może być częściowa lub całkowita

• Zamian częściowa przybiera formę ogólnej propozycji, albo zredagowanego projektu

• Zmianę zawsze zatwierdza parlament

• 3 możliwości zmiana całkowitej:

1. inicjatywę zgłasza 100 tyś. obywateli i propozycja podlega dalszemu biegowi

2. propozycję zmiany wysuwa Rada Narodowa, albo Rada Kantonów

3. konstytucja uchwalana z inicjatywy parlamentarzystów

• Szwajcarskiej i jej zmiana.

FEDERALIZM

• Jedno państwo, ale używa nazwy konfederacja

• art.1

• Szwajcaria państwo wielojęzykowe (niemiecki 64%, francuski 18%, włoski 8-9%, retro-romański 1%)

• państwo różnych religii (kalwiniści, katolicy, protestanci)

• Kantony

• 26 kantonów (główne miasta Genewa, Lucerna, Zurich, Jura, Vaud) oraz gmin

• Kantony mają szerokie kompetencje (większe niż landy i stany w USA):

1. inicjatywa ustawodawcza

2. edukacja

3. służba zdrowia

4. policja

5. kanton może wystąpić z federacji

SYSTEM PARTYJNY

• System wielopartyjny

• 4 główne partie

• różne grupy, które muszą się porozumieć by rządzić

• W 1959 cztery największe ugrupowania podzieliły się 7 miejscami w rządzie

1. Radykałowie

2. Socjaldemokraci

3. Chrześcijańscy demokraci

4. Szwajcarska Partia Ludowa

• Od 1999 coraz większe poparcie ma partia ludowa, która walczy z 20% mniejszości etnicznych

• magiczna formuła:

1. bez względu na wynik wyborów po 2 członków rady obsadzają 3 partie (ludowcy, socjaldemokraci, radykałowie), a jedno miejsce dostają Ch-Decy

2. po 2 reprezentantów dostają kantony z Włochami i Francuzami

3. Brno, Zurich i Vaud muszą mieć swoich reprezentantów

4. żaden kanton nie może mieć więcej niż 1 reprezentanta

SYSTEM WYBORCZY

• System dwuizbowy - bikameralizm symetryczny (izby mają identyczne kompetencje):

• Rada Narodowa

1. 200 posłów

2. kadencja 4 lata

3. system proporcjonalny wyborcy mogą mieć w kantonie do 40 głosów

4. metoda pióropusza - skreśla się z listy wyborczej pewnych kandydatów, a na ich miejsce wpisuje się osoby z innych list; potem obdziela się taką pozmienianą listę swoimi głosami

5. metoda Hagenbacha-Bischoffa: liczba głosów ważnych oddanych na listy wyborcze/liczbę mandatów do rozdzielenia w okręgu +1 [taka metoda wspiera partie średnie]

• Rada Kantonalna

1. 46 deputowanych, po 2 z kantonu i po 1 z półkantonu

2. rada nie ma kadencji

RZĄD

• Budowa rządu:

• Rada federalna 7 osób [dyrektorzy departamentów]; z tych 7 jeden jest prezydentem, a 1 viceprezyd.

• prezydent to Primus Inter pares; rządzi rok, a potem rządzi viceprezydent; potem zmiana i kto inny rządzi aż skończy się cała kolejka

• nie ma votum nieufności

BUDOWA PARLAMENTU

• Przewodniczący izby wybierany na pierwsze posiedzenie większością bezwzględną

• Kanclerz federalny

• prezydium = viceprzewodniczący + sekretarze

• komisje: stałe, wspólne niestałe

PROCES USTAWODAWCZY

• Udział biorą:

• przewodniczący izb

• komisje

• inicjatywa ludowa

• Rada Federalna

• kantony

• Sekwencja:

• 3 czytania podobnie jak w systemie niemieckim

• Etapy:

1. Ustawa do komisji

2. Ewentualne poprawki

3. Debata ogólna/szczegółowa

4. Głosowanie zwykłą większością

5. 2 izba

6. Ewentualna komisja uzgadniająca

7. Komisja redakcyja

8. Ustawa podpisywana na etapie, gdzie akurat się kończy

9. Prezydent sankcjonuje

8.SĄDOWNICTWO

• Sąd Federalny

• Właściwości SF określa ustawa

• Skład: 39 sędziów wybieranych na 6 lat

• Kompetencje:

1. Skargi na naruszenie praw konstytucyjnych

2. Skargi na naruszenie autonomii gmin i innych gwarancji kantonów na korzyść prawa publicznego

3. Skargi na naruszenie umów międzynarodowych

4. Rozsądza publiczne spory prawne między federacją, a kantonami [spory pionowe]

9.ZGROMADZENIE FEDERALNE

• ZF łączy kompetencje 3 władz

• tworzą go 2 izby

• Kompetencje:

• podejmuje decyzje o przeprowadzeniu wyborów

• rozstrzyga spory poziome między organizacjami federalnymi

• ma prawo łaski

• wybiera kanclerza federalnego, członków rządu, generała i sędziów

• nadzoruje inne organy

• zarządza bezpieczeństwem wewnętrznym i zewnętrznym

• mobilizuje armię

• wydaje uchwały/rozporządzenia

• zajmuje się amnestią

• zajmuje się sprawami związanymi z federacją, które nie zostały przekazane innym organom

10. REFERENDUM

• Pojęcie: referendum to zapytanie społeczeństwa o jakąś sprawę

• Referendum obligatoryjne:

• Stosuje się do ustaw pilnych (regulowanych przez konstytucję)

• Jest to referendum podwójne (musi zagłosować większość obywateli i większość kantonów)

• Referendum fakultatywne:

• Stosowane w sprawach ustawodawczych

• Warunki: 50 tyś. obywateli, albo 8 kantonów

• Konsultacje społeczne: budżet musi być zatwierdzony przez referendum

• Wiec: odbywa się na placu wioski; wieśniacy gromadzą się i naradzają

1

---