H. G. Gadamer: Tekst i interpretacja

• rozumienie i interpretowanie dotyczy ogólnego stosunku ludzi do siebie i do świata;

• koło hermeneutyczne pokazuje, że w rozumieniu nie ma miejsca na wyprowadzanie czegoś jednego z czegoś drugiego;

• strukturę hermeneutyczną odnajduje się nie w doświadczeniu, dokonującym się w nauce, ale w doświadczeniu sztuki i historii - ważne jest, żeby samo dzieło coś mówiło, nieważny jest ideał obiektywności;

• w hermeneutycznym doświadczeniu sensu są granice. Tego, co jest, nigdy nie można zrozumieć do końca. Rozumiane ma być to, co przybiera postać języka - to wymiar hermeneutyczny, w którym bycie pokazuje się;

• s. 108 tekst jest czymś więcej niż nazwą obszaru przedmiotowego badań literackich. Interpretacja jest czymś więcej niż techniką naukowej wykładni tekstów;

• uświadamiany jest język jako język, mniej ważny związek między myśleniem i mówieniem;

• nieprzekraczalność językowego schematu świata. Językowa natura naszego doświadczania świata;

• interpretacja - kiedyś miała relację pośredniczącą, była tłumaczem między mówiącymi różnymi językami. Kariera słowa - z Nietzschem;

• s. 111 interpretacja rodzi nigdy niezrealizowane zapośredniczenie między człowiekiem a światem, i o tyle właśnie jest ona jedyną rzeczywistą bezpośredniością oraz realnością sprawiającą, że rozumiemy coś jako to coś;

• hermeneutyczna konsekwencja - tego, co dane nie da się oddzielić od interpretacji,

• s. 112 dopiero z punktu widzenia interpretacji pojęcie tekstu konstytuuje się jako centralne w strukturze językowości (…) tekst tylko w kontekście interpretacji oraz z jej punktu widzenia jest tym, co rzeczywiście dane, co ma być rozumiane;

• tekst w historii - 1) tekst pisma z kazań i nauki Kościoła - tekst podstawą egzegezy, 2) tekst powstający w trakcie wykonywania pieśni;

• hermeneutyczne odniesienie do pojęcia tekstu - tam, gdzie trzeba wyjaśniać sens porozumienia; nie przedmiot dla lingwistyki (lingwista bada, jak jest możliwe zakomunikowanie czegoś), hermeneutyka chce zrozumieć to, co wypowiedziane. Punkt wyjścia - tekst musi być czytelny (jest nieczytelny, gdy nie umożliwi odbiorcy samodzielnego zrozumienia);

• w tłumaczeniu tekstu z języka obcego - przybiera formę tekstu, gdy nie tylko podlega rozumieniu, ale staje się przedmiotem. Każde tłumaczenie jest rodzajem interpretacji;

• gdy nie udaje się zrozumienie, powstaje pytanie o dosłowne brzmienie tekstu;

• notatka - nie jest tekstem, a śladem pamięci; ma wartość tylko dla jej autora. Komunikat naukowy nie jest tekstem, bo jest zrozumiały tylko dla niektórych;

• każdy zapis jest pewnym ograniczeniem. Piszący musi brać pod uwagę odbiorcę. Pisanie jest czymś więcej, niż utrwaleniem tego, co powiedziane;

• każdy powrót do tekstu ma na uwadze pewną prawiadomość - to, co było pierwotnie oznajmione, jednolite pod względem sensu. S. 119 tekst powinien utrwalić pierwotną informację tak, aby jej sens był jednoznacznie zrozumiały. Interpretacja ma się pojawić, gdy jest sporna treść albo gdy ważne jest poprawne zrozumienie wiadomości;

• problem hermeneutyczny - interpretacja rozkazów (bo powinny być wykonywane zgodnie z ich intencją, a nie dosłownie);

• pierwotną sytuację przekazu można oddać przez interpunkcję.

3 formy tekstów odseparowanych od adresata:

1. antyteksty;

2. pseudoteksty;

3. pre-teksty.

ad 1) - formy mówienia sprzeciwiające się tekstualizacji, bo dominuje w nich sytuacyjny kontekst rozmowy (żarty, ironia - s. 123 żart albo ironia mogą być użyte tylko tam, gdzie przyjmuje się pewną uniwersalną płaszczyznę porozumienia), ad 2) - zwyczaj mówienia / pisania zretoryzowany. Retoryka - to, co nie wyraża treści (sensu), a pełni funkcję czysto rytualną, jest pozbawiona znaczenia. Ad 3) - wypowiedzi komunikacyjne, w których wyraża się coś ukrytego - s. 124 są tekstami, które interpretujemy, wskazując na coś, czego one akurat na uwadze nie mają. Interpretacja ma tu rozpoznać pozory i ustalić coś, co naprawdę jest wyrażane. Występują w kształtowaniu opinii publicznej (ideologia).

• interpretacja jako demistyfikacja pozorów - marzenia senne. I psychopatologia życia codziennego - zrozumienie niewłaściwych działań za pomocą powrotu do aktów nieświadomych;

• hermeneutyka podejrzeń (Ricoeur) - forma związku między interpretacją i tekstem;

• s. 128 interpretator nie ma żadnej innej funkcji niż ta, aby wraz z osiągnięciem porozumienia zupełnie zniknąć. Mowa interpretatora nie jest więc tekstem, ale tekstowi służy;

• tekst literacki - istnieje „tu oto” - dzięki powrotowi do niego. To tekst, który wygłaszany jest też współwypowiadanym wewnętrznie. To nie tylko zapis mowy, która się dokonała. Nie odsyła do pierwotnego aktu językowego, ale wyznacza akty językowe. Interpretacja to już nie środek odtwarzania wypowiedzi;

• tekst literacki ma własną autentyczność, spełnia nie tylko funkcje komunikacyjne;

• tekst literacki - zyskanie bogactwa znaczeniowego, zawieszenie funkcji komunikacyjnej + rezygnacja z odtwarzania rzeczywistości;

• skrajny przypadek - gra słów - słowo w wieloznaczności aspiruje do bycia samodzielnym nośnikiem sensu. W tekście literackim gry słów burzą jedność mowy. W liryce refleksyjnej - może pełnić funkcję twórczą;

• metafora - brak w niej prozy języka potocznego, właściwa dla retoryki;

• tekst literacki nie jest odseparowany od interpretatora, towarzyszy mu współmówienie interpretacji;

• język i pismo nie są, lecz coś mają na myśli;

• odczytywanie i dyktowanie powstają dialogicznie - godzą brzmienie i sens;

• rozumienie - nieuporządkowane fragmenty słów krystalizują się w sensowną jedność całości (nagłe rozumienie);

• rozumienie tekstu literackiego - powracanie, odkrywanie tekstu na nowo, wnikanie w jedyną w swoim rodzaju rację, która go wyróżnia jako dzieło sztuki;

• wytwór - coś rozumiane jest nie w swojej gotowej treści, ale zostało ukształtowane od wewnątrz, może być dalej kształtowane;

• w tekście literackim stale się zmienia znaczenie i brzmienie;

• zasada hermeneutyczna - przy niejednoznacznościach decyduje szerszy kontekst. Każda możliwość dwojakiego rozumienia jest impulsem do interpretacji.

---