ZDROWIE PUBLICZNIE - wykład 1
Hipokrates*- ojciec medycyny europejskiej.
Zdrowie- dobre samopoczucie, choroba- złe samopoczucie- zależą od równowagi między tym, co nas otacza, a nami. Zewnętrzna równowaga między człowiekiem a środowiskiem pozwala na stworzenie równowagi wewnętrznej.
Dobre samopoczucie- subiektywizm (zawężają pojęcia zdrowia do indywidualnego odczuwania)
Równowaga między człowiekiem a środowiskiem- obiektywność (może być oceniona przez inne osoby).
Kartezjusz*- twórca „mechanicznego widzenia świata i człowieka”:
- organizm człowieka to skomplikowana, precyzyjna maszyna biologiczna. Stan choroby- to konieczność naprawienia uszkodzonej części.
- Implikacje- szybki rozwój nauk ścisłych, a w medycynie duży postęp techniczny, wykorzystywanie metod analitycznych
Johnan Peter Frank (1745-1821)- uważany za twórcę koncepcji zdrowia publicznego, zdrowia ogółu w Europie i organizacji państwowej ochrony zdrowia. Dla zdrowia ogółu sformułował następujące postulaty pod adresem państwa:
- wprowadzenie obowiązku posiadania świadectwa zdrowia przed zawarciem małżeństwa
- zapewnienie opieki nad macierzyństwem
- zapewnienie pomocy w chorobie
- urządzenie szkół i nauczania zgodnie z wymogami zdrowia
- zwalczanie alkoholizmu i prostytucji
- zaopatrzenie w wodę i usuwanie nieczystości Docenił wartość statystyki lekarskiej. Podkreślał w swoich dziełach związek zdrowia z warunkami bytowania, społeczną wagę zdrowia oraz odpowiedzialność administracji państwowej za ochronę zdrowia obywateli.
Zdrowie publiczne to dyscyplina naukowa obejmująca zagadnienia zdrowia społeczeństwa, współzależność stanu zdrowia od warunków życia i form troski o zdrowie, w odniesieniu do społeczności.
WHO (1946r.) „Zdrowie to kompletny, fizyczny, psychiczny i społeczny dobrostan, a nie tylko brak choroby lub kalectwa”.
WHO w 1973r. poszerzyła znaczenie pojęcia zdrowia publicznego, które we wcześniejszych wersjach odnosiło się przede wszystkim do problemów higieny środowiska i walki z chorobami zakaźnymi. W nowej, poszerzonej wersji obejmuje:
- problemy dotyczące zdrowia populacji
- stan zdrowotny zbiorowości
- ogólne usługi zdrowotne
-administrację opieką zdrowotną
Wartość definicji WHO, z punktu widzenia wymogów metodologicznych jest ograniczona w odniesieniu do pomiarów stanu zdrowia (jakie kryteria lub wskaźniki należałoby przyjąć do tego pomiaru?)
Definicja ta jest pewnego rodzaju postulatem mówiącym jak powinien wyglądać stan zdrowia.
Zdrowie zbiorowości jest pojęciem abstrakcyjnym. Nie jest prosta suma stanów zdrowia i jednostek tworzących daną społeczność.
Funkcje zdrowia publicznego:
- monitorowanie stanu zdrowia i określenie potrzeb zdrowotnych ludności
- zapobieganie rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych i społecznych
- identyfikacja i zwalczanie zagrożeń zdrowotnych w środowisku, miejscu zamieszkania, pracy, nauki, żywności i wodzie oraz placówkach służby zdrowia
- zapobieganie wypadkom i urazom oraz zapewnienie pomocy, w tym medycznej, ofiarom katastrof, kataklizmów i klęsk żywiołowych
- zapewnienie nadzoru epidemiologicznego, w tym laboratoryjnej kontroli przeciwepidemicznej chorób zakaźnych i zagrożeń środowiskowych (powietrze, woda, gleba, żywność)
- promowanie zdrowego stylu życia wszystkich obywateli, szczególnie wśród dzieci i młodzieży i w grupach wysokiego ryzyka
- kształcenie i doskonalenie zawodowe lekarzy i innego personelu medycznego, zgodnie z wymogami współczesnej wiedzy medycznej, nowych technologii diagnostyczno- technicznych oraz skala potrzeb zdrowotnych społeczeństwa
- zapewnienie jednolitych kompleksowych regulacji prawnych, dotyczących systemu organizacji, finansowania i zarządzania placówkami opieki medycznej, ekonomiki zdrowia, zasada orzecznictwa lekarskiego
- monitorowanie jakości świadczeń medycznych, ich dostępności, przestrzegania praw pacjenta oraz zasad bioetyki zawodowej, personelu, prawa pacjenta i międzynarodowych regulacji prawnych w ochronie zdrowia
-ocena sytuacji zdrowotnej kraju na tle porównań międzynarodowych, analiza wyzwań i zagrożeń wynikających z procesu globalizacji
- zapewnienie pełnej dostępności działań zapobiegawczych w zakresie szczepień ochronnych, wczesnego wykrywania i leczenia chorób zakaźnych, w tym gruźlicy, AIDS, chorób wenerycznych, chorób zawleczonych z zagranicy
- zapewnienie pełnej dostępności pomocy medycznej dla osób niepełnosprawnych, bezdomnych i innych grup pozbawionych dostępu do świadczeń
- objęcie niezbędnym zakresem świadczeń leczniczych wybranych chorób o znaczeniu społecznym, w tym chorób psychicznych, uzależnień, cukrzycy
- objęcie badaniami i czynnym poradnictwem grup wysokiego ryzyka zachorowania na wybrane choroby o znaczeniu społecznym
-nadzór merytoryczny i pomoc finansowa
Obecne i przyszłe wyzwania dla zdrowia publicznego:
- stworzenie racjonalnego systemu opieki zdrowotnej
- eliminacja nierówności w zdrowiu
- nacisk na emocjonalny i intelektualny rozwój dzieci
- osiągnięcie dłuższego czasu życia w zdrowiu (zdrowe starzenie się)
- włączenie aktywności fizycznej i zdrowego sposobu odżywiania się do codziennego życia
- czyszczenie i ochrona środowiska
- przygotowanie do odpowiedzi na pojawienie się nowych chorób zakaźnych
- uznanie wpływu zdrowia psychicznego na stan zdrowia i samopoczucie
- mądre wykorzystanie wiedzy naukowej i postępu technologicznego
Medycyna społeczna - to dział medycyny zajmujący się badaniem związku między stanem zdrowia ludności a warunkami życia społeczeństwa. Obejmuję: higienę, walkę z chorobami społecznymi i organizację ochrony zdrowia. Zakres i zadania medycyny społecznej:
- badanie stanu zdrowia ludności i jego uwarunkowania
- analiza trendów sytuacji zdrowotnej i jej prognozowanie
- ocena efektywności poszczególnych działań na rzecz zdrowia
Profilaktyka, czyli prewencja to działanie zapobiegawcze, głównie medyczne, skierowane przeciwko chorobom. Prewencja zdrowia to działanie w kierunku zachowania zdrowia.
Różnice pomiędzy prewencją a promocją:
+podejście prewencyjne:
Punkt wyjścia- choroba
Cel - uniknięcie choroby
Grupa oddziaływania- grupa wysokiego ryzyka
+podejście promocyjne:
Punkt wyjścia- zdrowie
Cel- pomnażanie rezerw i potencjału zdrowia
Grupa oddziaływania- cała populacja
Podział prewencji:
-pierwotne I stopnia- starania prowadzące do zmniejszenia prawdopodobieństwa zachorowalności poprzez przeciwdziałanie szkodliwym warunkom zanim będą zdolne wywołać chorobę
- wtórne II stopnia- stosowane, gdy zostaną wczesne symptomy choroby. Cel- powstrzymanie choroby
- prewencja III stopnia- ma na celu zapobieganie skutkom choroby i przeciwdziałanie jej nawrotom. Ma zminimalizować ewentualne powikłania choroby.
Edukacja zdrowotna- stały stan uczenia się, który umożliwia ludziom indywidualnie oraz grupie społecznej podejmowanie dobrowolnych decyzji w zakresie modyfikowania zachowania i zmiany warunków środowiskowych w sposób, który przyczynia się do wzmocnienia zdrowia. Cechy:
- zmiana sposobu myślenia o zdrowiu w sensie jego promowania
- zwiększenie skuteczności oddziaływania i kontroli nad własnym zdrowiem
Pojęcie zachorowań zdrowotnych:
Wg Mazurkiewicza- wszelkie zachorowania (nawyki, zwyczaje, postawy, uznane wartości przez jednostki ludzkie i przez grupy społeczne) w dziedzinie zdrowia (…) to, jaki jest człowiek pod względem zdrowotnym wyraża się w jego zachowaniu zdrowotnym: jak promuje zdrowie, jak je ocenia.
Wg A. Titkowa- czynności i działania ludzkie wyrażone za pomocą zmiennych behawioralnych- związanych ze sferą zdrowia i choroby
Wg K. Puchalskiego- wybrane przez obserwatora i/lub podmiot działania, zachowania czy typy zachowań, które w gruncie pewnego systemu wiedzy (przekonań potocznych, danej teorii naukowej czy ideologii społecznej) pozostają istotnym, określonym w przyjętej opcji związku ze zdrowiem pojmowanym w znaczeniu ujętym w tym systemie
Zachowania zdrowotne to te zachowania, które w świetle współczesnej wiedzy medycznej- wywołują określone- pozytywne lub negatywne- skutki zdrowotne u osób, które je realizują- to zarówno reakcje na wszelkie sytuacje związane ze zdrowiem, jak i nawyki oraz celowe czynności.
Typologia zachowań
Ze względu na stan zdrowia:
Zachowania zdrowotne ludzi zdrowych
Zachowania zdrowotne ludzi chorych
Zachowania w zdrowiu: wszelkie zachowania człowieka, które umacniają go w zdrowiu, jak i te, które skierowane są na chorobę
Zachowania w doświadczaniu choroby
Zachowania w roli choroby
Ze względu na znaczenie dla organizmu:
Zachowania biopozytywne: ich podejmowanie służy zdrowiu, umacnia je, bądź pomaga w powrocie do zdrowia
Zachowania bionegatywne: szkodzące zdrowiu
Ze względu na czynnik inspirujący:
Zachowania pobudzane przez instytucje społeczne
Zachowania inspirowane przez kulturę wynikające ze wzorów życia społecznego
Ze względu na podmiot działania:
Zachowania jednostkowe- indywidualne, charakterystyczne dla poszczególnych osób sposoby postępowania w sytuacjach zdrowotnie ważnych (np. palenie papierosów, uprawianie sportu)
Zachowania zbiorowe- typowe dla określonych grup czy społeczności, realizowane przez wszystkich jej członków, nie zawsze świadomie, podejmowane bez własnej inicjatywy
Ze względu na posiadaną wiedzę medyczną:
Zachowania zdrowotne laików
Zachowanie zdrowotne profesjonalistów: U podstawy tego podziału leży założenie, że posiadanie fachowej wiedzy może różnicować zachowania związane ze zdrowiem i chorobą, znajomość objawów bądź dolegliwości towarzyszących chorobom
Ze względu na relacje do przedmiotu działania:
Zachowania bezpośrednio skierowane na jednostkę (grupę, np. szczepienia)
Zachowania pośrednie skierowane na zdrowie ( chlorowanie wody, jonowanie soli kuchennej)
Społeczne uwarunkowania: zachowania zdrowotne są w znacznym stopniu kształtowane czynnikami związanymi z życiem społecznym jednostki.
Uwarunkowania kulturowe: system norm i przekonań, wzorów postępowania i ogół wytworów materialnych i niematerialnych wytworzonych przez grupę społeczną.
Kultura zdrowotna:
- to system wartości przypisywanych zdrowiu fizycznemu i psychicznemu, subiektywnemu i obiektywnemu, jednostkowemu i publicznemu
- przejawia się w świadomym regulowaniu relacji człowiek- środowisko, a poczuciu odpowiedzialności
Kultura reguluje:
- wyobrażenie o zdrowiu i chorobie
- sposób odczuwania, postrzegania i opisywania objawów chorobowych
- stan wiedzy dotyczącej przyczynowości chorób
- postawy i zachowania wobec choroby własnej
- styl życia uznany za decydujący czynnik w kształtowaniu zdrowia społeczności
Uwarunkowania stratyfikacyjno - ekonomiczne - wielowymiarowe skutki zajmowanej pozycji społecznej
Zachowania antyzdrowotne- te zachowania podejmowane przez człowieka, które w sposób bezpośredni lub pośredni wpływają na pogorszenie jego stanu zdrowia:
-palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, brak aktywności fizycznej, nieracjonalne odżywianie
- dysonans społeczny- ludzie w pewnym stopniu potrzebują zachowań ryzykownych i szczególne znaczenie mają procesy poznawcze w obronie zachowań antyzdrowotnych, przeciwstawiające się informacjom mówiącym o zagrożeniach, jakie ze sobą niosą.
5 modeli wyjaśniania zachowań antyzdrowotnych:
Selektywna ocena informacji
Selekcja zdrowotnego wpływu poszczególnych czynników ryzyka porównywalnie z bardziej niebezpiecznymi
Nie przyjmowanie do wiadomości ewentualnych konsekwencji zachowań antyzdrowotnych oraz stawianie siebie w uprzywilejowanej pozycji
Przekonanie o panowaniu nad nałogiem
Analiza zysków i strat
Odżywianie:
- uwarunkowane jest poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego kraju
- na odżywianie wpływ mają następujące rzeczy: nawyki żywieniowe, stopień zamożności, stopień wykształcenia, lokalna dostępność, oceny produktów, style odżywiania itd.
Błędy żywieniowe:
- zbyt wysoka ilość energii pobieranej z pożywieniem w stosunku do zapotrzebowania kalorycznego organizmu
- zbyt duża ilość tłuszczów w pożywieniu
- nadmiar tłuszczów zwierzęcych o wysokiej zawartości kwasów tłuszczowych nasyconych
- nadmiar łatwo przyswajanych wolnych cukrów
- nadmiar chlorku sodu
- nadmierne spożywanie alkoholu
- zbyt mała ilość energii pochodzi ze spożycia węglowodanów złożonych
- zbyt niskie spożycie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, głównie w pożywieniu ludzi dorosłych
- zbyt niska zawartość w pożywieniu błonnika pokarmowego
- zbyt niska zawartość w pożywieniu błonnika pokarmowego
- niedobór wapnia ( sardynki w oleju)
- niedobór jodu
- niedobór żelaza
- niedobór energii i białka w racjach pokarmowych (głównie dzieci z terenów społecznie zaniedbanych)
Następstwa błędów żywieniowych:
- miażdżyca tętnic, choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze, udary mózgowe
- nadwaga i otyłość
- cukrzyca insulino niezależna
- próchnica zębów
- niektóre rodzaje nowotworów
- osteoporoza pierwotna
- wole endemiczne
- niedokrwistość
- przewlekłe zaparcia
- opóźnienie rozwoju fizycznego i dojrzewania
Palenie tytoniu:
Nikotyna
Zwiększa produkcje adrenaliny i neodrenaliny (przyśpieszenie akcji serca, zwiększenie ilości przepompowywanej krwi, podniesienie ciśnienia)
Inicjuje zaburzenie gospodarki lipidowej (zwiększenie stężenia LDL, zmniejszenie poziomu HDL)
Tlenek węgla
Jego wdychanie sprawia, że ok. 10-15% czerwonych krwinek jest całkowicie pozbawiona tlenu
Podwyższona zdolność trombocytów do tworzenia zakrzepów
Uszkadza śródbłonek tętnic
Palenie tytoniu:
Powoduje powstawanie takich chorób jak: rak płuc, zawał mięśniowy serca, niedokrwienna choroba serca, choroba naczyń obwodowych, przewlekła zaporowa choroba płuc, zespolenie płucno-sercowe, tętniak aorty
Palaczem jest co 2 mężczyzna i co 4 kobieta
Najczęściej palą osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym, najrzadziej z wyższym
Skutki zdrowotne palenia tytoniu: nowotwory, nienowotworowe schorzenia układu oddechowego
Picie alkoholu- w Europie występują 3 wzory picia:
Romański: picie wina ( Francja, Włochy, Hiszpania)
Anglosaski: piwo i drinki
Jednorazowe spożywanie dużych ilości wysoko stężonego alkoholu ( wódka)- Europa Wschodnia
5 stylów picia w Polsce:
Neurasteniczny: środek na zmęczenie, zniechęcenie, rozdrażnienie
Kontaktowy: zmniejszenie dystansu międzyludzkiego
Dionizyjski: pragnienie oderwania się od rzeczywistości przyziemnej
Heroiczny: zapewniający poczucie mocy i dokonywania rzeczy wielkich
Samobójczy: wynikający z chęci zapomnienia o troskach i kłopotach, wiążący się z niskim poczuciem niskiej wartości i pragnienia samounicestwienia
- mężczyźni piją 3-krotnie więcej niż kobiety
- najwięcej piją osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym,
- kobiety z wyższym wykształceniem piją więcej niż kobiety z niższym wykształceniem
- o ilości spożywania alkoholu decyduje miejsce zamieszkania
- wiek inicjacji alkoholowej wynosi 12 lat
Problemy związane z alkoholem:
Uzależnienia
Nadmierne picie
Uszkodzenie rozwoju psychofizycznego pijącej młodzieży
Zaburzenia rytmu serca
Marskość wątroby
Uszkodzenie w układzie immunologicznym
Chroniczny stres (współuzależnienie)
Demoralizacja i ubóstwo
Wzrost przestępczości
Zatrucie alkoholem prowadzące do zgonu lub samobójstwa
Fazy rozwoju alkoholizmu:
Wstępna
Zwiastunów
Krytyczna
Chroniczna
Mała aktywność fizyczna sprzyja nadmiernemu odkładaniu się tłuszczów w ustroju, również siedzący tryb życia. U aktywnych fizycznie obserwuje się mniejsze nasilenie zachorowalności.
Regularna aktywność sprzyja :
Zmniejszenie chorób wieńcowych
Obniżenie ciśnienia tętniczego
Poprawia profil lipoproteinowy osocza
Poprawia bilans kaloryczny
Obniża stężenie glukozy w osoczu
Zmniejsza utratę tkanki kostnej
Zmniejsza aktywność fibrynogenu
Poprawia sprawność psychiczną
Jest korzystną przeciwwagą dla obciążenia pracą umysłową
Ma wpływ na zapobieganie patologii społecznej
*Hipokrates, Hippokrates (ok. 460-377 p.n.e.), lekarz grecki z Kos, ojciec medycyny, najważniejszy przedstawiciel szkoły lekarskiej z wyspy Kos.
Pochodził z rodziny Asklepiadów (Asklepiades), którzy z pokolenia na pokolenie przekazywali umiejętności leczenia. Sztuki tej Hipokrates nauczył się od swojego ojca. Wiele podróżował, leczył i uczył się leczyć od innych. Pisma przypisywane jego autorstwu zostały zebrane dopiero 100 lat po jego śmierci.
Powstał wtedy tzw. Corpus Hippocraticum, gdzie szereg tekstów nie pochodzi od Hipokratesa, a autorstwo kilku jest wątpliwe. Do najważniejszych zaliczyć można: Aforyzmy (doczekały się tłumaczeń na różne języki i wielu komentarzy), Prognozy koskie (suma wiedzy lekarskiej tamtych czasów), Przysięga (kanon etyki lekarskiej aktualny do naszych czasów). Prócz tego był autorem pism o geografii lekarskiej, anatomii, patologii, chirurgii, ginekologii i położnictwie, zabiegach lekarskich.
Naczelną zasadą Hipokratesa było "nie szkodzić" - "primum non nocere" i pomagać uzdrawiającym siłom natury. Hipokrates analizował objawy chorobowe i opis niektórych do dziś nosi jego imię.
Patologia Hipokratesa opiera się na istnieniu 4 podstawowych cieczy (soków): krwi, śluzu, żółci, czarnej żółci (prawdopodobnie krwi żylnej). Równowaga tych cieczy (eukrazja) gwarantuje zdrowie. Przewaga jednego z tych elementów wpływa na określony temperament: sangwiniczny, flegmatyczny, choleryczny i melancholiczny.
Medycyna Hipokratesa oparta była na przesłankach racjonalnych, troszczyła się o chorego, nakazywała wyciąganie wniosków dopiero po dogłębnej obserwacji pacjenta. Wywierała przez wiele wieków wpływ na medycynę tak starorzymską (Galen), jak i późniejszą, aż po czasy obecne.
Europa Zachodnia poznała teksty Hipokratesa tłumaczone z łaciny dopiero w 1525 (Rzym) i po grecku 1526 (Wenecja).
*Kartezjusz- Był jednym z głównych przedstawicieli filozofii 17 wieku obok Spinozy i Liebenitza.Szybko doszedł do wniosku, że bardzo wiele prawd, ktróre kiedys uważał za słuszne, okazały się być fałszywe. Uznał, że trzeba spróbować osiągnąc wiedzę koniecznie, apodyktycznie pewną. By do niej dotrzeć trzeba zakwestionować i odrzucić wszelkie twierdzenia, które mogą budzić jakiekolwiek zasadne wątpliwości.Kartezjusz był sceptykiem metodycznym-wierzył, że poprzez wątpienie może znaleźć wiedzę pewną w odróżnieniu od starożytnych sceptyków, którzy poprzez wątpienie chcieli podważyć wszelką wiedzę. Wysunał trzy argumenty sceptyczne. Pierwszy z nich dotyczyc miał zawodności zmysłów. Zatem wiedza oparta na zmysłach i doświadczeniu nie jest wiedza pewną i należy ją zignorować, odrzucić. Drugi argument traktował o braku jasnej i wyraźnej granicy pomiędzy jawa a snem. Po zastosowaniu tych dwóch argumentów, Kartezjusz uznał, że zakwestionował całą dotychczasową wiedzę za wyjątkiem logiki i matematyki, bo tylko te nie wymagaja poznania zmysłowego oraz doświadczenia i czy na jawie, czy tez we snie dwa dodać dwa zawsze równa się cztery. By podważyc również ważność wiedzy logicznej i matematycznej, wysunął następujący argument, iż być może jesteśmy we władzy złego ducha kusiciela, który nas umyślnie wprowadza w błąd. Ostatecznie Kartezjusz znalazł tylko jedną bezwzględnie pewna prawdę: skoro wątpię, to myślę, a żebym mógł myśleć, muszę wpierw być( cogito ergo sum-myślę, więc jestem). Pozostawało pytanie kim jestem? Na pewno substancja myślącą, ale nie wiadomo, czy istnieją inni ludzie, świat zewnętrzny, Bóg itd. Należało zatem pokazać możliwość przejścia od wiedzy o własnej jaźni do wiedzy o .świecie, a następnie Bogu lub odwrotnie. Kartezjusz poszedł sladem świętego Augustyna(inaczej niż Tomasz z Akwinu). Najpierw dowiódł on istnienia Boga, a następnie wykorzystując to, istnienia swiata. jego dowód na istnienie Boga opierał sie na założenia, że mam w umysle ideę bytu doskonałego, czyli Boga i wiem, jakie cechy musi posiadać byt doskonały, żeby nim być . Sam jako niedoskonały, nie mógłbym wytworzyć sobie idei bytu doskonałego, zatem Bóg musi istnieć, gdyz jedynie on mógłby mi ją w umysł wszczepić. Bóg jako byt doskonały, bo m.in. mądry, dobry i wszechmocny, nie obdarzyłby mnie takimi władzami poznawczymi, które przy poprawnym ich wykorzystaniu wprowadzałyby mnie w błąd i nie pozwalały poznac prawdy. człowiek otrzymał od Boga dwie władze. to rozum i wola. Rozum daje człowiekowi zdolnosc wyobrażania sobie czegos, zaś wola -zdolnośc sadzenia, czyli dokonywania wyborów oraz wydawania ocen.