Istnieją dwie postacie przywództwa w klasie.

Przywództwo albo stanowi wyraźne zagrożenie dla pracy dydaktyczno-wychowawczej albo sprzyja jej w mniejszym lub większym stopniu. Pierwszym przypadku przywódcy klasowi stają się groźnymi rywalami nauczycieli. Niejednokrotnie mają destruktywny wpływ na klasę i poszczególnych uczniów. Dzieje się tak, dlatego ponieważ uczniowie podporządkowują się swym przywódcom niemal bezwzględnie. Są im posłuszni w sprawach, które są w sprzeczności z wymogami nauczyciela. Wpływ taki na klasę mają przywódczy nieujawnieni w formalnym życiu klasy. To też oni sprawiają więcej kłopotu.

Istnieją także tacy przywódcy, którzy są prawdziwą „podporą” i pomocą w pracy pedagogicznej. Należą do nich uczniowie, którzy spełniając formalne funkcje klasowe, pełnią jednocześnie rolę przywódców. Zbieżność funkcji klasowych i ról przywódczych nie jest rzadka. Zwłaszcza uczniowie pełniący funkcje klasowe przez dłuższy czas, są jednocześnie przywódcami swej klasy.

Z tego co przedstawiłam nie wynika, że przywódcy klasowi są zawsze powszechnie lubiani przez klasę i zawsze działają w imię interesów klasy. Najmniej o interesy klasy dbają przywódcy o liberalnym stylu kierowania. Pozostawiają oni klasie całkowitą swobodę. Nigdy dobrowolnie nie angażują się w sprawy klasy. Reagują dopiero pod naciskiem doraźnych i pilnych problemów, których rozwiązania domaga się klasa.

Nie spełniają żadnych oczekiwań klasy.

Najmniej lubianym przywódcą jest uczeń o autokratycznym stylu przewodzenia (realizuje albo własne cele albo cele nauczyciela w małym stopniu cele klasy).

Autokratyczny przywódca klasowy przypomina nauczyciela. Uczeń taki:

- podejmuje sam decyzje w ważnych spraw klasy, nie pyta­jąc o zdanie np. decyduje wycieczkach, temacie godzin wychowawczych itp

- działa bez porozumienia klasą, np zaprasza na lekcję gościa bez uzgodnienia z klasą tylko z nauczycielem

- stosuje środki przymusu wobec klasy, jak donoszenie nauczy­cielowi o kolegach klasowych

- jest bezkompromisowy w przydzielaniu uczniom zadań i określaniu sposobu ich wykonywania

Przywódcą na ogół lubianym przez klasę jest przywódca demokratyczny. Spotykamy go z reguły wśród uczniów szkoły średniej. Uczeń o demokratycznym stylu kierowania:

- nie podejmuje decyzji w sprawach ważnych dla klasy bez skonsultowania się z nią i wysłuchaniu opinii na dany temat

- działa z reguły w porozumieniu z klasą, stara się uzyskać jej aprobatę dla własnego postępowania związanego ze sprawami klasy; unika środków przymusu, stara się wytłumaczyć i przekonać uczniów o słuszności pewnych wspólnych poczynań

-pobudza klasę do aktywności i samodzielności.

Uczeń demokrata na stanowisku przywódcy nie dba o przewodzenie w klasie za wszelką cenę, nie czuje się wcale w jakiś sposób wyróżniony w klasie lub lepszy lub bardziej doświadczony od innych uczniów. Po prostu włącza się czynnie w rozwiązywanie aktualnych problemów klasy i czuje się współodpowiedzialny za wykonanie zadania. Najogólniej mówiąc można stwierdzić, że przywódca demokratyczny spełnia wszelkie wymagania, jakich oczekuje się, z wychowawczego punktu widzenia od ucznia pełniącego funkcję przywódcy.

Przywódca klasowy o cechach demokratycznych licząc się ze zdaniem innych dopuszcza do głosu nie tylko uczniów, ale także z uwagą wysłuchuje opinii swych nauczycieli. W ten sposób stwarza w klasie dogodne warunki dla świadomej ingerencji czynnika wychowawczego. Niestety ingerowanie nauczyciela w wewnętrzne sprawy klasy nie zawsze przebiega w sposób prawidłowy. Dzieje się tak wówczas, gdy popełnionej przez ucznia roli przywódcy w nieformalnym nurcie klasy nauczyciel nadaje rangę formalnego przywódcy. Dając mu w ten sposób pewne przywileje często formalnej władzy. Co w rezultacie może doprowadzić do zwiększenia dystansu przywódcy wobec klasy a co za tym idzie do osłabienia funkcji przywódczych na terenie klasy. Dlatego aby uniknąć takich sytuacji należałoby:

- unikać mianowania tzw. przywódców „papierowych”, których rola kończy się na tytule i do niczego ich nie zobowiązuje

- nie powoływać na odnośnie stanowiska ucznia, który i tak pełni ważną funkcję, jako przywódca nieformalny zwłaszcza pełni ją z większym pożytkiem dla klasy niż na stanowisku wyznaczonym przez nauczyciela

- mianować przywódców formalnych tylko z pośród uczniów, który cieszy się prestiżem i zaufaniem klasy

- wybierać na przywódców uczniów przestrzegających z jednej strony normy grupowe klasy, z drugiej będących w stanie dokonać w nich zmian

- otoczyć mianowanych przywódców opieką dążąc do tego, aby spełniali nie tylko polecenia nauczycieli, ale mieli odwagę upominać się o prawa uczniów.

Jak widać z przedstawionych typów przywódców pierwszeństwo przypada uczniom o demokratycznym stylu kierowania. O nich właśnie zabiegać powinni nauczyciele, przy czym ważną rzeczą jest to by nie czynili z nich zawodowych przywódców piastujących swą władzę w nieskończonym czasie.

Zmiany winny następować nie przez nominację, lecz przez pewnego rodzaju „umowę społeczną” klasy. Wtedy wszyscy są zadowoleni ze swego przywódcy. A zadowolenie jest tym większe im skuteczniej on spełnia swe funkcje kierownicze-gdy wykazuje dbałość o:

- planowanie (obejmuje ono precyzowanie celów ogólnych i zadań szczegółowych)

- organizowanie (przydział zadań cząstkowych poszczególnym uczniom lub zespołom uczniowskim; tworzenie nowych zespołów, wyznaczanie czasu rozpoczęcia działań itp.)

- kontrolowanie(badanie zgodności toku realizacji zadań z planem i podejmowanie kroków, aby usunąć zaistniałe nieprawidłowości)

Najogólniej można powiedzieć, że przywódcy klasowi są tym bardziej wychowawczo przydatni na terenie klasy im w wyższym stopniu reprezentują cechy ucznia demokraty.

Zagadnienie przywództwa w klasie szkolnej nie dotyczy tylko uczniów. Przywódcami klasy mogą być także nauczyciele. W początkowych kontaktach z klasą mogą być tylko przywódcami formalnymi-pełnią rolę przysłowiowych zwierzchników. Nie są przywódcami w psychologicznym i socjologicznym znaczeniu tego słowa, gdyż:

- stali się nauczycielami na mocy formalnego aktu nominacji niemającego nic wspólnego z układem panujących w niej norm grupowych

- mają do zaoferowania przede wszystkim program nauczania i nie są w stanie uwzględnić ich potrzeb indywidualnych ani zbiorowych

- nauczyciel otrzymując klasę na niskim poziomie uspołeczniania staje przed koniecznością okazywania uczniom postawy autokratycznej.

Postawę taką zmagają oczekiwania administracji szkolnej i rodziców odnośnie natychmiastowych niemal osiągnięć zwłaszcza w dziedzinie wychowania. Dlatego istnieją poważne zastrzeżenia, co do możliwości pełnienia przez nauczyciela funkcji faktycznych przywódca ów odnosząc się w pierwszym rzędzie do nauczycieli wykazujących autokratyczny styl kierowania.

Nie radząc się w niczym uczniów i odmawiając im prawa do wyrażania opinii w mniej lub bardziej. Węzłowych problemach klasa, usiłuje podporządkować ich sobie tak, aby bez sprzeciwu wykonywali wydawane im polecenia.

Dlatego dochodzi do pogłębiania dystansu między autokratycznymi nauczycielami a klasą w sposób bardziej skuteczny.

Nauczyciel zyskuje w pewnym stopniu rangę nieformalnego przywódcy klasy, gdy przechodzi na demokratyczny styl kierowania klasą. Chodzi o to, aby kierując klasą zechciał uwzględnić nie tylko interesy szkoły, lecz także potrzeby i życzenia uczniów.

Można z całą pewnością powiedzieć, że w warunkach obecnej struktury organizacyjnej naszych szkół nauczyciel jest w stanie tylko częściowo pełnić rolę nieformalnego przywódcy. Zobowiązany jest do pełnienia jej w granicach, na jakie pozwala mu jego przygotowanie pedagogiczne oraz sytuacja wychowawcza i grupowa klasy. Faktycznym przywódcą klasy jest ten nauczyciel, który spełnia 3 podstawowe funkcje( wspomniane już wcześniej, gdy mówiłam o wymaganiach stawianych uczniom, jako przywódcą klasowym)

1. planowanie 2) organizowanie 3) kontrolowanie działalności klasy.

Reasumując można powiedzieć, że przywództwo w klasie szkolnej jest istotnym elementem jej dynamiki grupowej. Należycie rozumiane i odpowiednio wykorzystane przez nauczycieli stanowi niebagatelny czynnik wychowawczy.

---