Edytorstwo
dr Rafał Kępa
konsultacje: pn 1000-1200
Literatura:
Górski Konrad, Tekstologia i edytorstwo dzieł literackich, 1975
Wykład 1
1 marca 2010r.
TEKST:
Po raz pierwszy słowa tekst pojawiło się w słowniku języka polskiego u Lindego:
coś, co jest przedmiotem komentarza, wykładu,
urywek z Biblii będący tematem kazania,
wyroki sądowe służące stronom za argument,
małe litery w każdym gatunku pisma (termin drukarski).
Nie tyle jest ukazana definicja słowa, ale gdzie można je spotkać (porównanie).
Encyklopedia powszechna Orgelbranda:
(z łac.) tekst oznacza cały w jednym związku ciąg rzeczy pisanej, w przeciwieństwie np. do przypisów, oraz w ściślejszym znaczeniu oryginał, egzemplarz dzieła (definicja oparta również na porównaniu).
Słownik warszawski (1919r.) t.7 - też bazuje na przykładach:
jednolity ciąg treści, zamknięta w sobie osnowa jakiegoś pisma (ukazanie, czym tekst jest, a czym nie),
glosa (notatka innej ręki w tekście jakiegoś autora),
urywek, orzeczenie, sentencja, cytata, maksyma, wyjątek z całości,
wątek, sztuczka, kawałek, kuplet, piosnka,
termin drukarski - materiały w każdym gatunku pisma.
Słownik wyrazów obcych (PWN) - 1954r.:
(z łac.) textum - tkanina,
utrwalona wypowiedź,
ustęp napisany bądź drukowany w odróżnieniu do zamieszczonych w nim rysunków, wykresów, przypisów itp.,
słowa w utworze muzycznym, operze, pieśni itp.,
druk; rodzaj druku, którego wielkość wynosi 20 punktów.
Słownik wyrazów obcych (PWN) - 1970r.:
słowa składające się na pewną całość, utrwalone graficznie lub jakąkolwiek inną techniką jako rękopis, maszynopis, druk,
słowa do utworu muzycznego.
Wg Lichaczewa (rosyjskiego mediewisty):
Tekst jest wyrazem utworu wyrażanym za pomocą form języka. Wynika stąd, że to, co nie dotyczy form języka a odnosi się do form grafiki, albo okazuje się następstwem przypadkowych omyłek, przypadkowych opuszczeń kopisty albo przypadkowych powtórzeń tekstu, przypadkowych wstawek do niego, do tekstu się nie odnosi. Są to szczególne właściwości nie tekstu, a samego zapisu.
„skok oka” - błąd kopisty; ominięcie tekstu bądź podwójny zapis tego samego zdania;
palimpsest - arkusz zapisany ponownie;
abrewiatura - skrót (nie używano pełnych wyrazów ze względu na oszczędność);
? od „respondeo” (z łac.) - „odpowiadam” - skracanie wyrazów do dwóch liter.
wg Kazimierza Wyki:
Nie można utożsamiać tekstu z dziełem literackim; to ostatnie znaczenie ma znaczenie większy zasięg semantyczny. Należy w dziele literackim odróżnić jego kształt i tekst.
Tekst to wytwór materialny stanowiący fundament bytowy każdego dzieła literackiego i polegający na zespole reprezentatywnych wobec języka i intencji twórczej znaków, gdzie pierwszy utrwalił autor i jakie dają się powielić.
wg Romana Ingardena („Spór o istnienie świata”):
Dzieło literackie dzieli się na kilka warstw. Warstwa językowo-brzemiona stanowi istotny składnik dzieła literackiego. Gdyby jej nie było, całe dzieło literackie musiałoby przestać istnieć, gdyż całości znaczeniowe domagają się z konieczności materiału językowo-brzmieniowego. Gdyby ta warstwa była inaczej ukształtowana niż jest faktycznie w pewnym dziele to dzieło to musiałoby ulec głębokim przemianom.
Wykład 2
8 marca 2010 r.
zapis ≠ tekst
Tekst nie jest układem znaków graficznych, ale może występować w jego formie. Melodia nie jest zapisem graficznym w postaci nut, jest tylko tak utrwalona.
Intencja/wola autora - edytor poprawiając tekst nie powinien od niej odchodzić, ale: błędy ortograficzne (nie licząc prowokacji literackich) - ich poprawianie jest pewnym odstępstwem od formy graficznej, którą stworzył autor; błędy interpunkcyjne (np. Norwid).
Rekonstrukcja tekstu - przeprowadzana wbrew oryginalnemu zapisowi.
Tekst - kształt językowy dzieła. Zapis tego kształtu może przybrać różne formy (wszystkie te realizacje dzieła, które utrwaliły tekst w inny sposób, np. płyta CD).
Głównym zadaniem tekstologa jest odtworzenie poprawnego tekstu oraz procesu powstawania tekstu (np. zależność między różnymi redakcjami, wydawnictwami, wydaniami).
Wydania typu A - wydania naukowe
Wydania typu B - wydania popularnonaukowe
Wydania typu C - „goły” tekst
Źródła błędów w tekście:
błędy ortograficzne autora, nieregularne pismo,
lapsus calami - „potknięcie pióra” - błąd popełniany przez autora polegający na tym, że wskutek pośpiechu, niedostatecznej uwagi itp. napisał on nie to, co zamierzał („że zając, psy i charty jedno tworzą ciało” zamiast: „że zając, pył i charty jedno tworzą ciało” A. Mickiewicz „Pan Tadeusz”),
błędy podczas przepisywania, spisywania tekstu (np. podczas dyktowania przez autora) - nie wyraźne pismo, niezrozumiałe skróty,
„skok oka”,
niedostateczna znajomość języka danych czasów.
Błędy w druku:
literówki,
zmiany słów w tekście np. grzędy rozjęte miedzą = grzędy rozcięte miedzą (nieuzasadniona ingerencja edytora),
cenzura.
1