GUSTAW HERLING- GRUDZIŃSKI
Dziennik pisany nocą
Urodził się w 1919 w Kielcach, zmarł nocą z 4 na 5 lipca 2000 w Neapolu. Debiutował w prasie międzywojennej jako krytyk literacki. W czasie wojny aresztowany i osadzony w łagrze na Dalekiej Północy, opuścił Rosję z armią Andersa, walczył pod Monte Casino. Współzałożyciel w 1947 i początkowo współredaktor wydawanej wówczas w Rzymie "Kultury". Po przeniesieniu pisma osiadł w Londynie, a w 1952 r. przeniósł się do Włoch. Laureat nagród: "Kultury" (1958), Jurzykowskiego (1964), Kościelskich (1966), "Wiadomości" (1981), włoskiej nagrody Premio Viareggio, międzynarodowej "Prix Gutenberg" i francuskiego Pen-Clubu.
Był jednym z najwybitniejszych pisarzy polskich XX wieku, obierającym za przedmiot swego pisarstwa opór stawiany przez człowieka różnorodnym postaciom nicości (totalitaryzmom, religijnemu zwątpieniu, poczuciu egzystencjalnego osamotnienia, instrumentalizacji życia).
W jego dorobku odnaleźć można krytykę literacką, prozę, esej, a także oryginalne formy mieszane. Książki krytyczne są wyrazem zainteresowań literaturą rosyjską, klasyką europejską, malarstwem. Pisane z ogromnym znawstwem szkice o sztuce świadczą, że dla Herlinga kultura to przejaw metafizycznej niepewności człowieka, a także najszerszy z symbolicznych języków służących dociekaniu sensu.
Jako pisarz narodził się Herling pod wpływem doświadczeń łagrowych, które spisał i przetworzył w książce INNY ŚWIAT (1951) - jednym z pierwszych i najdoskonalszych dzieł poświęconych temu problemowi, jakie powstały w literaturze światowej. W książce sporządza dokumentarnie wiarygodny opis łagrowych warunków życia, a zarazem tworzy opowieść o istocie totalitaryzmu, o granicach człowieczeństwa, o nieskończonych dnach upadku, lecz także o ludzkiej sile pokonywania godnością każdego losu.
W opowiadaniach bohaterowie Herlinga tropią "indywidualne przeznaczenie", wyznaczające człowiekowi jego prywatną ścieżkę godzenia się ze śmiercią. O literackiej specyfice tych utworów - które można nazwać metafizycznymi opowieściami kryminalnymi - decyduje odnawiana przez Herlinga forma XIX-wiecznej opowieści, nawiązująca do Poe'ego, Melville'a i Jamesa.
Podobnie "oryginalny tradycjonalizm" odnajdziemy w DZIENNIKU PISANYM NOCĄ - dziele zaczętym w 1971 i kontynuowanym aż do śmierci, zawierającym klasyczne zapisy dziennikowe obok esejów poświęconych sztuce, komentarzy politycznych i utworów fikcyjnych.
"Pisać tak, by zdanie było przekazem nie tylko jasnej i swobodnej myśli, lecz nieustannego napięcia moralnego, by w słowie żył całym sobą kto wypowiada je jako swoją długo odważaną i cierpianą prawdę - to pociągało mnie zawsze". ("Dziennik pisany nocą", 19 I 1972)
O Dzienniku pisanym nocą
Oprac. wg Włodzimierza Boleckiego
Marii Dąbrowskiej i Jana Zielińskiego.
Sześć tomów dziennika pisanego nocą jest świadectwem uczestnictwa pisarza w polskim doświadczeniu. Jest to dla kraju czas wielkich przemian. Szczególnie po roku 1976, po powstaniu tzw. drugiego obiegu, widać, jak Herling-Grudziński do Polski się zbliża, jak zyskuje nowych czytelników. W końcu, kiedy w 1990 otrzymał doktorat honorowy Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, powie „przestałem być pisarzem emigracyjnym, a stałem się pisarzem polskim zamieszkałym w Neapolu.” Dziennik pisany nocą jest czymś z gatunkowego pogranicza: pomiędzy dziennikiem a esejem. Bywa, że esej się rozrasta i tworzy zamknięta całość. Jest to przede wszystkim zapis myśli, doświadczeń intelektualnych. Sam autor pisze, ze „nie jest on na pewno dziennikiem intymnym(…)przesuwa się w nim raz szybciej, raz wolniej, raz na scenie, raz w tle historia spuszczona z łańcucha”. W Dzienniku pisanym nocą można zauważyć kilka podstawowych wątków tematycznych
1) ludzkie postawy wobec wartości i totalitarnych systemów. Rozległość zainteresowań G.H-G. jest imponująca, szczególne miejsce zajmują tu pisarze rosyjscy,
2) przeszłość, własne doświadczenia, pobyt w łagrach, w armii Andersa, emigracja. G. H.-G. nakreślił tu wielki obraz epoki.
3) pytanie o polski etos, co znaczy być dziś być Polakiem. Dziennik.. jest ciągłym diagnozowaniem ojczyzny. Kosmo-Polak to słowo ma dla G. H.-G. moralisty najbardziej szlachetny wymiar.
4) obyczajowość i religijność Włoch, Neapolu.
Gustaw Herling-Grudziński opublikował 6 części Dziennika pisanego nocą:
1) część I (1971-1973)
2) część II (1974- 1979)
3) część III (1980- 1983)
4) część IV (1984- 1988)
5) część V (1989- 1992)
6) część VI (1997- 1999)
Dziennik pisany nocą jest tyleż dziennikiem, co pamiętnikiem. Narrator opowiada o świecie, który ogląda, jest jego komentatorem. Jak każde inne dzieło tego gatunku Dziennik.. jest utworem subiektywnym. Autor nie kryje swoich poglądów politycznych, społecznych. Jest tu zawartych wiele informacji o życiu osobistym pisarza, jego nastrojach, fobiach itp. Są to jednak informacje jedynie zasygnalizowane. W Dzienniku.. obowiązuje hierarchia ważności opisywanych spraw, bohaterem jest zawsze sam pisarz- intelektualista opowiadający o swoich przygodach człowieka myślącego. Autor wraca w Dzienniku do spraw opowiedzianych w Innym świecie i podejmuje tematy szerzej rozwinięte w drobnych szkicach (np. o literaturze rosyjskiej). Autor wyraźnie dba o uniwersalność całego utworu. Nawet podejmując aktualne sprawy, posługuje się ironią wieloznacznością, pojedyncze anegdoty przekształca w metafory, w literackie opowiadanie. Są tu charakterystyczne dla G.H.-G. mikronowele biograficzne, mikrorecenzje, mikroeseje, niekiedy rozbudowany dziennik podróży ( czasem nawet fikcyjnej jak do Pragi), lapidarne studia z historii malarstwa ( Dorot, Caravaggio), relacje z wystaw plastycznych, komentarze do bieżących wydarzeń życia intelektualnego, politycznego czy artystycznego.
TEMATY DZIENNIKA:
- hipokryzja zachodniej lewicy w ocenie sowieckiego komunizmu,
- hipokryzja zachodnich dyplomatów i środków masowego przekazu w przedstawianiu sytuacji w bloku sowieckim,
- sposoby zakłamywania świata przez propagandę komunistyczna,
- refleksje o ZSRR,
- przemiany mentalności i obyczajów w społeczeństwach zachodnich,
- tematy z zakresu historii sztuki ( H. to znakomity znawca malarstwa i architektury,
- temat przemian sztuki powieściopisarskiej ( najczęściej komentuje twórczość Kafki, Gombrowicza, Camus`a, Dostojewskiego, Konrada),
- tematy religijne ( np. cierpienia i związana z nimi postać Hioba),
- cierpkie komentarze nt. doczesnej polityki Watykanu,
- polemika z różnymi formami wiary w istnienie konieczności historycznej, która stała się po II wojnie światowej intelektualnym usprawiedliwieniem dla sowieckiej hegemonii w świecie,
np. ze „Zniewolonym umysłem” Cz. Miłosza,
Dziennik to utwór wielotematyczny i wielorodzajowy. Poszczególne fragmenty zdaje się łączyć niekiedy jedynie osoba narratora. Jest on zbiorem wielu autokomentarzy G.H.-G. do własnej twórczości .
Pisarz nigdy nie utożsamił się z programem konkretnej partii politycznej, ale swoje poglądy wyrażał jednoznacznie.
Polityka interesuje G. H.-G. jako realizacja wartości, wśród których do najważniejszych należy wolność jednostek i narodów.
Obok treści stricte politycznych w myśli socjalistycznych najbliższa jest Herlingowi moralna wrażliwość na krzywdę, cierpienie i niesprawiedliwość społeczną. Swój stosunek do socjalizmu wyraził akceptacja zdania Adama Ciołkosza „socjalizm bez wolności i demokracji jest upiornym nonsensem.”
Dziennik pisany nocą 1971-1972
Utwór poprzedza szkic Krzysztofa Pomiana. Jest on wstępem do francuskiego wyboru tomów dziennika. Został także dołączony do wydania krajowego.
Jego treść opisuję w 2 załączniku ( kazano nam wybrać jeden tom, więc dokonałam wyboru za sprytniejszych, którzy przeczytają tylko/ aż opracowanie).