NEUTRALNOŚĆ
z łac. neutrum - obojętny.
Neutralność to bezstronność, nie angażowanie się bezpośrednio lub pośrednio w sprawy innych państw. Neutralność jest jednym ze sposobów zachowania bezpieczeństwa międzynarodowego.
Praktyka międzynarodowa zna:
neutralność wojenną
neutralność trwałą (wieczystą, stałą)
neutralizm
ad.1.
neutralność wojenna (na wypadek wojny)- stan polityczny, który na umocowanie w decyzji państwa. Jest to zobowiązanie państwa, że nie będzie się angażowało w toczącym się konflikcie. Status neutralności uzyskuje się w chwili ogłoszenia deklaracji neutralności przez państwo niezainteresowane udziałem w wojnie. Neutralność ta obowiązuje tylko w stosunku do określonego jednego konfliktu zbrojnego. Państwo takie może brać udział w każdym innym sporze. Głównym obowiązkiem państwa neutralnego jest jednakowe traktowanie stron walczących, nieudostępnianie im swojego terytorium dla przemieszczania się sił zbrojnych, przelotu samolotów lub przepływu okrętów. Zakazany jest także werbunek do wojsk stron walczących z wyjątkiem ochotników. Wojska państw walczących , które wkroczyły na terytorium państwa neutralnego powinny być rozbrojone i internowane do końca wojny. W trakcie wojny państwo neutralne może zrezygnować z neutralności. Podstawowym obowiązkiem stron walczących jest nienaruszalność terytorium państwa neutralnego, jego interesów i obywateli. Prawa i obowiązki wynikające z neutralności wojennej ustają w chwili zakończenia wojny. Neutralność ta jest regulowana prawem zwyczajowym oraz konwencjami haskimi z 1907 roku i genewskimi z 1949 r.
ad2.
neutralność trwała (wieczysta, stałą) -oznacza sytuację, gdy państwo przyjmuje zobowiązanie do nieuczestniczenia nigdy w żadnej wojnie z wyjątkiem obronnej, uzyskując w zamian od innych państw zobowiązanie do nieprowadzenia przeciwko niemu działań wojennych. Sama deklaracja państwa nie wystarczy , że chce być neutralne, ale jest potrzeba uznania tego faktu przez inne państwa. Państwa neutralne zachowują całkowitą swobodę działania w polityce wewnętrznej i zagranicznej . Te swobodę ogranicza zakaz prowadzenia wojny z wyjątkiem obronnej, zwierania sojuszy wojskowych, wyrażania zgody na zakładanie baz i stacjonowanie obcych wojsk na jego terytorium oraz przemarszu tych wojsk.
Państwo neutralne nie może zakazać swoim obywatelom zaciągania się do armii innych państw. Neutralność nie oznacza rezygnacji z prawa do samoobrony , nie oznacza demilitaryzacji i zakazu posiadania armii. Niezbędnym warunkiem skuteczności trwałej neutralności jest uznanie jej przez inne państwa. Aktu takiego uznania dokonuje się w międzynarodowej umowie wielostronnej. (może też być też uznanie milczące).
Prawidłowością jest jednak zawarcie umowy, która nakłada prawa i obowiązki na państwo trwale neutralne oraz jej gwarantów. Gwarancji zazwyczaj udzielają mocarstwa.
Państwo nie może jednostronną deklaracją uzyskać statusu neutralności i nie może jednostronnie zrezygnować z tego statusu, nie mając zgody gwarantów, której dokonuje się w traktacie międzynarodowym.
Przykładem trwałej neutralności jest Szwajcaria i Austria.
Szwajcaria uzyskała neutralność na podstawie aktu uznania podpisanego w Paryżu w 1815 roku przez uczestników kongresu wiedeńskiego i przedstawiciela Szwajcarii, a potwiredzono to w traktacie wersalskim w 1919r. Swoją neutralność uzyskała, potwierdziła w dwóch aktach międzynarodowych, a także w swojej konstytucji z 1874 roku.
Austria z kolei uzyskała ten status po ogłoszeniu memorandum z 1955 i zawarcia traktatu państwowego z czterema mocarstwami (Francja, W. Brytania, USA, ZSRR) oraz ustawy uchwalonej przez austriacki parlament o wieczystej neutralności.
W Europie rzeczywisty status neutralności ma jeszcze Państwo Watykan, które uzyskało ją w traktacie laterańskim zawartym między Włochami a Watykanem w 1929r.
Potwierdzenie neutralności Watykanu znajduje się także w konwencji o ochronie dóbr kulturalnych z Hagi z 1954 r.
Szwajcaria i Austria swobodnie prowadzą politykę międzynarodową, łącznie z uczestnictwem w organizacjach międzynarodowych. Neutralność trwała nie stanowi przeszkody w uczestnictwie państwa w pracach organizacji międzynarodowych, co potwierdza przynależność Austrii do ONZ od 1955 r , ale nie bierze ona udziału w żadnych akcjach zbrojnych. Szwajcaria należy do ONZ od 2002 r.
Niektóre państwa nie brały udziału przez długi okres w wojnach, co sprawiło, że ukształtowała się opinia o ich neutralności. Dotyczy to Andory, Lichensteinu, Monako i San Marino. Nie ma jednak żadnych umów potwierdzających ten fakt.
Kilka państwa ogłosiły swoją neutralność, ale nie ma to odzwierciedlenia w stosownych umowach.
Państwa skandynawskie( nordyckie)a neutralność
Istnieją państwa, które nie mają statusu neutralności , ale w trosce o bezpieczeństwo prowadzą politykę neutralności. Są to Szwecja i Finlandia. Polityka ta jest wynikiem długotrwałego nieuczestniczenia w sojuszach wojskowych, ale nie jest potwierdzona w konstytucjach tych państw i nie ma gwarancji międzynarodowych.
Fundamentem szwedzkiej polityki zagranicznej jest polityka wolna od sojuszów w okresie pokoju. Cele jej jest utrzymanie neutralności na wypadek wojny. Realizując tę politykę Szwecja nie przystąpiła do żadnych ugrupowań militarnych, prowadząc aktywną politykę sprzyjającą rozbrojeniu, tworzeniu stref bezatomowych i umacnianiu odprężenia międzynarodowego. Szwecja prowadziła więc w okresie powojennym dwuwymiarową politykę, a mianowicie podejmowała wysiłki na rzecz pokojowych stosunków międzynarodowych , wspieranie neutralności, a z drugiej budowała silną i zrównoważoną obronę. Wydatki tego państwa na obronę kraju były znacznie wyższe niż innych krajów neutralnych i niezaangażowanych. Szwedzka neutralność nie ma oparcia w żadnej umowie międzynarodowej, może ona w każdej chwili odstąpić od prowadzonej polityki neutralności.
Finlandia jest drugim państwem nordyckim , które prowadzi politykę trwałej neutralności.
Wpływ na politykę tego państwa miały doświadczenia historyczne. Za naczelną zasadę fińskiej polityki zagranicznej uznano pokojowe i dobrosąsiedzkie stosunki z ZSRR. Kierowano się uwarunkowaniami geopolitycznymi jak i pragmatyzmem nie szukaj wrogów blisko, a przyjaciół daleko. Finlandia nie zajmowała ponadto stanowiska w sprawach sprzecznych interesów wielkich mocarstw i utrzymywała zgodnie z konstytucją siły zbrojne w gotowości do obrony i ochrony neutralności..
Po zakończeniu zimnej wojny w krajach trwale neutralnych i prowadzących politykę neutralności zaczęto dyskutować nad ich dalszym statusem.
Dla Szwajcarii najpoważniejszym problemem jest chęć przystąpienia do Unii Europejskiej z powodu konieczności przekazania części suwerennych praw instytucjom międzynarodowym.
Austria zaangażowała się z kolei w NATO, brała udział w misjach pokojowych, ale nastąpiło to po zmianach ustawowych wprowadzonych przez parlament. Austria przystąpiła do Unii Europejskiej.
W Szwecji z kolei zaczęły się pojawiać oznaki odchodzenia od polityki neutralności, Szwecja wstąpiła także do Unii Europejskiej. W 1996 roku postanowiono zredukować wydatki na siły zbrojne o ¼ i na obronę o 10%. Ponadto wyraziła zainteresowanie rozwojem współpracy z NATO. Szwedzcy żołnierze uczestniczą w operacjach pokojowych.
Finlandia nie rozważa przystąpienia do NATO., gotowa jest bronić swojej niepodległości własnymi siłami zbrojnymi, które umacnia i doskonali. Bez zastrzeżeń dołączyła do Unii Europejskiej, co oznacza zgodę na prowadzenie wspólnej polityki bezpieczeństwa.
Wszystkie kraje zmodyfikowały swoja politykę, ale neutralność jest nadal wyznacznikiem ich polityki.
ad3.
neutralizacja - zakaz prowadzenia działań wojennych na danym terytorium lub określonej części oraz zakaz korzystania z niego w celu przygotowania działań wojennych. Są to z reguły ważne strategiczne rejony świata w tym morskie szlaki komunikacyjne np. Kanał Panamski, Kanał Sueski, Cieśnina Magellana. Terytorium zneutralizowanym i zdemilitaryzowanym jest Antarktyka. Neutralizacji można poddać tez przygraniczne obszary np. na granicy Iraku i Arabii Saudyjskiej istnieje strefa zneutralizowana w celu zapobiezeniu konfliktom.
Inne sposoby utrzymania bezpieczeństwa
tworzenie stref zdemilitaryzowanych
1.neutralizm (wcześniej przy neutralności)
2.Demilitaryzacja
zgodnie z umową międzynarodową nakłada na państwo obowiązek zlikwidowania oraz zakaz budowy i utrzymywania w przyszłości urządzeń i obiektów wojskowych na określonej części jego terytorium, a także zakaz utrzymywania tam sił zbrojnych.
A/ całkowita - oznacza pełne rozbrojenie
B/ częściowa - oznacza tylko ograniczenie zbrojeń, likwidację niektórych urządzeń wojskowych lub zakaz rozmieszczania broni jądrowej oraz środków jej przenoszenia
(bezatomowej strefy)
O demilitaryzacji wspominano w:
umowa poczdamska z 1945 roku - zakładała zupełne rozbrojenie i demilitaryzację Niemiec oraz zlikwidowanie lub nadzór nad całym przemysłem niemieckim, który mógłby być użyty do produkcji wojskowej;
traktat z Włochami z 1947 roku nakazywał zburzenie w pasie 20 km wszelkich fortyfikacji i stałych urządzeń wojskowych wzdłuż granicy włosko-jugosłowiańskiej i włosko-francuskiej oraz demilitaryzacje wysp Dodekanos
współcześnie zdemilitaryzowana Antarktyda
częściowa demilitaryzacją objęty Kosmos oraz dna mórz i oceanów. Przestrzenie te są oznaczone jako dziedzictwo ludzkości i przeznaczone tylko do badań naukowych, nie można tam prowadzić żadnych działań wojennych.