Kryminologia - to nauka społeczna zajmująca się badaniem i gromadzeniem całościowej wiedzy na temat przestępstwa jako pewnej szczególnej formy zachowania dewiacyjnego, przestępczości jako pewnego zjawiska społecznego, a także osoby sprawcy przestępstwa jak również ofiary przestępstwa, a także instytucji i mechanizmów kontrolnych, jakie tworzą społeczeństwa w celu zapobiegania i zwalczania przestępczości ; zajmuje się osobą sprawcy przestępstwa, przyczynami jego czynu i warunkami społecznymi, w jakich go dokonał.
Współczesna kryminologia bazuje na naukach takich, jak psychologia, psychiatria, socjologia w badaniach nad sylwetką sprawcy i jej typowaniem oraz wyjaśnieniem przyczyn tkwiących u podłoża czynu przestępczego.
Przyczyny:
wewnętrzne (choroba psychiczna, umiarkowana zdolność postrzegania rzeczywistości i nieodróżnianie dobra od zła i in.)
zewnętrzne (brak środków do życia, wyobcowanie ze środowiska i próba powrotu do niego z jakimś efektownym czynem - młodzież, frustracja sytuacją własną lub bliskich, społeczne przyzwolenie otoczenia na czyn zabroniony jakiejś subkulturowej grupy itp.).
Gałęzie kryminologii:
Symptomatologia kryminalna, czyli dział zajmujący się metodami, jakie dane przestępstwo wychodzi na "światło dzienne" czyli jak jest ujawnianie i jak się je rozpoznaje.
Fenomenologia - obszar, zakres, objawy przestępczości, sposób popełniania
Etiologia kryminalna- koncentruje się na badaniu uwarunkowań i przyczyn (tzw. czynniki kryminogenne) przestępczości oraz innych zjawisk patologii społecznej. Obejmuje także swym badaniem uwarunkowania biologiczne, psychiczne i społeczne przestępczych i dewiacyjnych zachowań poszczególnych osób, dążąc do ustalenia indywidualnych czynników, które doprowadziły do niezgodnego z przepisami prawa lub normami społecznymi zachowania konkretnego człowieka(odpowiedź na pytania: dlaczego człowiek staje się przestępcą, także narkomanem, prostytutką, alkoholikiem, dewiantem, dlaczego przestępczość oraz inne zjawiska patologii społecznej takie jak alkoholizm, prostytucja narkomania itd. istnieją jako zjawiska masowe, jakie są tego przyczyny, od czego to zależy, jakie zachodzą między tymi przyczynami, uwarunkowaniami i czynnikami wzajemne powiązania i zależności).
Wiktymologia (dosł. ofiarologia) to nauka zajmująca się ofiarami przestępstw oraz badaniem roli ofiary w genezie przestępstwa, zwłaszcza ustaleniem czynników tworzących podatność na stanie się ofiarą przestępstwa oraz metod zapobiegania temu(nauka o ofiarach przestępstw i czynnikach powodujących "zostanie" ofiarą to wciąż świeży temat w kryminologii. Jest on bardzo ważny z punktu widzenia profilaktyki).
koncepcja wiktymologii ogólnej- ujmowana jest jako samodzielna, odrębna dyscyplina naukowa, zajmująca się wszystkimi ofiarami w społeczeństwie, niezależnie od źródeł ich pokrzywdzenia,
koncepcja wiktymologii pogwałcenie praw człowieka - zgodnie z którą wiktymologia powinna zajmować się ofiarami pogwałceń praw człowieka oraz ofiarami przestępstw,
koncepcja wiktymologii kryminalnej - która zorientowana na osobę przestępstwa, wiktymizację oraz system wymiaru sprawiedliwości, pozwala na pełniejsze wyjaśnienie fenomenu przestępczości oraz społecznej reakcji na nią.
Suicystyka -zajmuje się samobójstwami i procesami, które powodują, że człowiek odbiera sobie życie. Jest to temat niezwykle ważny we współczesnym świecie a zwłaszcza w naszej kulturze. Ilość samobójstw od kilku lat systematycznie wzrasta i staje się coraz poważniejszym problemem. Problem szczególnie dotyka młodych ludzi, którzy stanowią poważny odsetek osób targających się na własne życie.
Profilaktyka kryminologiczna- czyli chęć zapobiegania przestępczości, metody postępowania, polityka karna itd.
Kryminologia w aspekcie innych dziedzin naukowych:
1. Prawo karne zajmuje się kwestią istnienia przesłanek, zachowań, które możemy uznać za niezgodne z prawem, zajmuje się przestępstwem, dotyczy fazy przygotowania poznawczego, przesłuchanie. Prawo karne to szukanie rozwiązań, za pomocą których można ocenić konkretne zachowanie jako przestępne.
Kryminologia zaś zajmuje się osobą przestępcy, zapobieganiem przestępstwom, prawomocnym skazaniem a także działaniami zapobiegającymi ponowne popełnienie przestępstwa.
Kryminologia odpowiada na pytanie jakie czynniki leżą u źródła przestępstwa, co warunkuje przestępstwo oraz jaka jest struktura i dynamika przestępstwa.
2. Psychologia jako sprawdzenie procesów psychicznych, określenie celów psychologicznych przestępstwa, motywacja czynu, kwestia podłoża procesów psychicznych, osobowość i środowisko człowieka, w którym przebywa.
3. Socjologia - socjologia kryminalna - zrozumienie procesów i zjawisk społecznych umożliwiających analizę przestępstw; bada patologie społeczne (np. alkoholizm, narkomania).
4. Pedagogika w stosunku do kryminologii jest resocjalizacją - pomocą osobom nieprzystosowanym społecznie, pomoc w powrocie do normalnego życia po odbyciu kary.
5. Medycyna, neurologia (ukł. nerwowy) - bada czy dana osoba nie przeszła jakichś urazów czaszki, mózgu, zwyrodnień, uszkodzeń, które mogły by spowodować zmiany w osobowości człowieka. Medycyna sądowa - rodzaj nauk medycznych zajmujący się zagadnieniami dotyczącymi życia i śmierci w świetle prawa. Jej szczegółowe zainteresowania dzieli się na: tanatologię (nauka o śmierci), toksykologię (zajmuje się zatruciami), traumatologię (nauka o uszkodzeniach ciała) i serohematologię (zajmuje się badaniem materiału biologicznego).Medycyna sądowa jest ściśle związana z kryminalistyką, stanowi jeden z jej elementów. Specjaliści medycyny sądowej zajmują się sekcjami zwłok, oględzinami żywych - poszkodowanych, ustalaniem ojcostwa itp.Medycy sądowi są pomocni również w dociekaniu prawdy historycznej, są np. obecni przy ekshumacjach zwłok, jak również prowadzą działalność profilaktyczną, zwalczając różnorakie patologie społeczne.
6. Kryminalistyka -nauka o taktycznych zasadach i sposobach oraz o technicznych metodach i środkach rozpoznawania, a także wykrywania prawnie określonych, ujemnych zjawisk społecznych, a w szczególności przestępstw i ich sprawców oraz udowadniania istnienia lub braku związku między osobami a zdarzeniami; zajmuje się śladami przestępstwa, czym X popełnił przestępstwo, daje możliwość postawienia konkretnej osobie zarzutu. Nauka o śladach przestępstw i metodach stosowanych przez przestępców. W nauce kryminalistyki wyróżniamy cztery podstawowe dziedziny:
taktyka kryminalistyczna
technika kryminalistyczna
strategia kryminalistyczna
metodyka kryminalistyczna
Kryminalistyka posiada 4 podstawowe funkcje
rozpoznawcza
wykrywcza
dowodowa
zapobiegawcza
Doktryny kryminologiczne:
1. Kierunek antropologiczny, biologiczny, biopsychologiczny;
- Koncepcja przednaukowa:
Ma niewielkie znaczenie, gdyż nie ma zbrodniarza z urodzenia. W Starożytności sądzono, że wszystko dzieje się z woli bogów, podobnie było w Średniowieczu - to Bóg decydował o losie człowieka. Według Arystotelesa wygląd głowy, czaszki, uszu miał swoje odbicie w psychice i zachowaniach ludzkich. Do dzisiejszego dnia przetrwały pewne powiedzenia, tj.: „Oczy czarne, życie marne”, „Komu nad okiem gęsty las wyrasta, ten wśród złych myśli się szasta”. W Średniowieczu Bóg znajdował się w centrum, więc obalano wszelkie koncepcje naukowe, które były sprzeczne z religią. W tym okresie głównym rodzajem kar były kary mutylacyjne (okaleczające). Frenolodzy prowadzili pomiary kranioskopijne i kraniometryczne mózgu i czaszki. Za twórcę teorii „przestępcy z urodzenia” uznaje się Lombroso, według niego przestępcę charakteryzowały cechy anatomiczne, np. złodziei cechowały długie ręce. Jego kontynuatorem był Garofalo uznawany za twórcę kryminologii.
- Koncepcje naukowe:
· koncepcja Mendla o dziedziczeniu
· teoria teleogonii - eksterminacja niewygodnych ludzi, np. Niemek, które współżyły z mężczyznami innych ras podczas II wojny śiwatowej
· badania Langa nad bliźniętami
2. Kierunek socjologiczny - związany z czynnikami zewnętrznymi wpływającymi na człowieka, np. środowisko.
- Koncepcja przednaukowa: człowiek żyje w złym środowisku i to powoduje przestępczość
- Koncepcje naukowe:
· Teoria anomii, której twórcą był Emil Durkheim; przestępstwo jest traktowane jako fakt lub zjawisko społeczne; przestępstwo wbrew pozorom nie jest takie złe, gdyż ukazuje, że społeczeństwo się rozwija, nie ma takiej możliwości żeby wszyscy ludzie buli tacy sami, wówczas sens rozwoju przestał by istnieć. Jednostki które wybijają się ponad społeczeństwo są znane i stanowią źródło postępu. W każdym społeczeństwie zdarzają się ludzie egoiści, nad którymi nie da się zapanować i wtedy dochodzi do przestępstwa.
· Teoria zróżnicowanych powiązań- każdy człowiek kształtuje swoja osobowość w oparciu o zachowania innych ludzi. Przejmuje od innych ludzi pewne cechy charakteru, np.: dziecko wychowywane w domu, w którym się przeklina również będzie przeklinać.
3. Koncepcja Nowej Kryminologii
Przestępstwo było uznawane za decyzję klasy rządzącej (w marksizmie); uważano, że prawo karne pomaga jedynie bogatym i ludziom trzymającym władzę, chciano znieść wymiar sprawiedliwości.
Falandyzacja prawa - działanie tuż za granicą prawa, nie karalne.
W ramach procesu mamy do czynienia z: podejrzanym (gdy jest postawiony zarzut), oskarżonym (gdy jest postawiony akt oskarżenia), skazanym (gdy jest prawomocny wyrok) i pokrzywdzonym (ofiarą).
Przestępstwem jest czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie i miejscu jego popełnienia, którego społeczna szkodliwość nie jest znikoma.
Przestępczość - zbiór przestępstw, zbiór czynów zabronionych przez ustawę obowiązującą w czasie i miejscu jego popełnienia, których społeczna szkodliwość czynu nie jest znikoma.
Charakteryzują ją trzy zmienne:
1. rozmiar
2. dynamika przestępczości - tempo, kierunek zmian
3. struktura - podział przestępstw według wymiaru kary ( czy popełniony czyn jest o dużej czy niewielkiej szkodliwości)
Przestępczość: rzeczywista, stwierdzona, ciemna i szara strefa przestępczości.
Kryminolog - zajmuje się przestępstwem jako zjawiskiem społecznym i działaniami na rzecz zapobiegania przestępstwom; zajmuje się wieloma przestępstwami.
Kryminalistyk - zajmuje się procesem motywacyjnym przestępcy pod kątem znalezienia oprawcy, zajmuje się jednym konkretnym przestępstwem.
Proces karny - zbiór przepisów, które mówią o tym na jakiej podstawie można przedstawić danej osobie zarzuty; regulują sposób przygotowania do wniesienia aktu oskarżenia.
Wywiad środowiskowy - materiał dzięki, któremu można poznać osobę sprawcy, a pomóc ofierze, jest jednym ze środków dowodowych, przeprowadzany wówczas gdy niezbędne jest zbadanie osobowości przestępcy, jego środowiska, dotychczasowy tryb życia i życia po popełnieniu przestępstwa (np. czynny żal - usiłowanie ratowania ofiary, minimalizowanie skutków przestępstwa). W pewnych sytuacjach wywiad jest obowiązkowy, wtedy gdy istnieje szansa na naprawienie przestępcy, bądź wtedy gdy chodzi o zbrodnie, lub gdy sprawca czynu zabronionego (np. przeciwko życiu) nie ukończył 21 roku życia.
Czynniki kryminogenne to te uwarunkowania i okoliczności, które w świetle badań okażą się statystycznie istotnie skorelowane z przestępczością, z przestępczymi i dewiacyjnymi zachowaniami poszczególnych osób, a związek ten będzie dostatecznie mocno udokumentowany doświadczeniem w zakresie spraw ludzkiego życia lub badaniem indywidualnych przypadków. Oczywiście czynniki kryminogenne mają mniejszy lub większy zasięg, występują pojedynczo lub w kompleksach. Czynniki kryminogenne przez to, że stwarzają prawdopodobieństwo dojścia przestępstwa do skutku mają wartość prognostyczną, czyli dają podstawę do przewidywania przestępstwa, przestępczości czy innych zjawisk patologii społecznej. Czynniki kryminogenne są związane z tymi zespołami elementów, które determinują wszelkie świadome zachowanie człowieka.