STYMULACJA SENSOMOTORYCZNA W ADHD

Wyniki wstępnych badań z udziałem dzieci z ADHD pokazują, że interwencja sensoryczna (stymulacja sensomotoryczna) — np. intensywne ćwiczenia, oddziaływanie na czucie głębokie — może znacząco obniżyć częstość i natężenie problemów z zachowaniem, takich jak niepokój, impulsywność oraz nadaktywność. Poprawa nastąpiła u 95% maluchów biorących udział w terapii zajęciowej. Pracownice Temple University (Kristie Koenig i Moya Kinnealey) chciały ustalić, czy typowe dla zespołu nadpobudliwości psychoruchowej zachowania będą ustępować, gdy terapia zajęciowa zostanie nakierowana na leżące u jego podłoża problemy czuciowe oraz neurologiczne.
U dzieci z ADHD występują, jak wiadomo, kłopoty z koncentracją uwagi i samokontrolą. Naukowcy nie mają pewności co do dokładnych przyczyn tego zaburzenia, ale uznają, że ma ono podłoże zarówno genetyczne, jak i natury biologicznej. Leczenie obejmuje zazwyczaj farmakoterapię oraz terapię behawioralną (zachowań) lub stanowi połączenie obu wymienionych metod.
Wiele dzieci z ADHD cierpi z powodu zaburzeń przetwarzania informacji czuciowych (pochodzących z różnych zmysłów), co jest oczywisty w sposób powiązane z ich zdolnością do zwracania uwagi, a także koncentrowania się na czymś — wyjaśnia dr Koenig. Dodatkowo wycofują się one albo szukają specyficznego rodzaju stymulacji sensorycznej, takiej jak ruch, pewne dźwięki, światło oraz dotyk. To tłumaczy występowanie problematycznych zachowań w szkole i domu. Normalnie ludzie przetwarzają pochodzące z otoczenia bodźce i dostosowują się do nich (adaptują się). Maluchy z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej nie są zdolne do dostrajania się, a zamiast tego stają się rozproszone i zaniepokojone, np. przez poruszenie się czegoś wewnątrz czy za oknem klasy. Nie mogą wtedy zwracać uwagi na to, co istotne, a więc m.in. na nauczyciela... Wszyscy uczestnicy (88) opisywanego studium brali leki. Sześćdziesięcioro troje dzieci przeszło przez program 40 jednogodzinnych seansów terapii zajęciowej. Wykorzystywane techniki koncentrowały się na 3 układach: 1) układzie dotykowym (stymulującym receptory czuciowe i wykorzystującym tę stymulację do uruchomienia odpowiedzi motorycznej), 2) układzie przedsionkowym (mającym „do dyspozycji” receptory zlokalizowane w uchu wewnętrznym i reagujące na siłę ciążenia, ruchy linearny oraz obrotowy, a także na przyspieszenie podczas poruszania się; układ przedsionkowy odpowiada za utrzymywanie równowagi) oraz na 3) układzie proprioceptywnym (kontrolującym świadomość położenia ciała w przestrzeni; proprioreceptory są wrażliwe na ucisk, rozciąganie i napięcie, a znajdują się w mięśniach, ścięgnach, torebkach stawowych, powięziach, naczyniach i organach wewnętrznych; sygnały są przez nie przesyłane do znajdującego się w móżdżku ośrodka koordynacji). Prawidłowe działanie układu proprioceptywnego jest konieczne do wykonywania precyzyjnych ruchów (mała motoryka) — jego receptory reagują na aktywne i bierne napinanie się mięśni, ścięgien, zginanie się kończyn w stawach. System ten oraz narząd przedsionkowy odpowiadają za umiejętności dot. tzw. dużej motoryki (ruchy obszerne).
Terapia była dostosowywana do potrzeb każdego dziecka, a uciekano się m.in. do delikatnego lub silniejszego pocierania skóry szczoteczką, ćwiczeń z piłką, kołysania (np. w hamaku). Wśród uczestników odnotowano znaczną poprawę w zakresie zachowań ucieczkowych, wrażliwości dotykowej oraz wzrokowo-słuchowej. Dzieci stały się swobodniejsze, były w stanie lepiej (pełniej) uczestniczyć w zajęciach klasowych i domowych. Terapia wpłynęła prawdopodobnie na plastyczność, zdolność mózgu do adaptowania się do stymulacji sensorycznej (nie od dziś wiadomo, że oddziaływanie na 3 zmysły brane pod uwagę w badaniu jest do prawidłowego rozwoju potrzebne niemal tak samo, jak odbiór informacji wzrokowych, smakowych itp.). Pozytywne zmiany obserwowano u maluchów przez ok. 6 miesięcy. Rodzice mogą z powodzeniem nauczyć się ćwiczeń i wykonywać je z dzieckiem w domu. Wczesna interwencja daje szanse nie tylko na „wyrośnięcie” z nadpobudliwości (zaburzenie nie przetrwa do dorosłości), ale także zapobiega narastaniu problemów wtórnych do ADHD: obwiniania rodziców albo dziecka za „złe” zachowanie (w szkole i w domu), niepowodzeń szkolnych, niskiej samooceny...

BUDOWA MÓZGU A ADHD

Zgodnie z wynikami badań, które zaprezentowano na dorocznym spotkaniu Radiological Society of North America (Stowarzyszenia Radiologicznego Ameryki Północnej), u dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej występują, oprócz zachwiania równowagi chemicznej, pewne nieprawidłowości w budowie anatomicznej mózgu. Leki stymulujące, przepisywane aby znormalizować chemię mózgu, wydają się niwelować niektóre z tych nieprawidłowości.
Jak twierdzi Manzar Ashtari, profesor nadzwyczajny radiologii i psychiatrii w North Shore-Long Island Jewish Health System, znaleziono nieprawidłowości w obrębie szlaków nerwowych kory czołowej, zwojów podstawy mózgu, pnia mózgu oraz móżdżku. Za pomocą obrazowania tensora dyfuzji (ang. diffusion tensor imaging — DTI) porównywano pod kątem oceny rozwoju włókien istoty białej ich mózgów 18 dzieci ze zdiagnozowanym ADHD z 15 maluchów z grupy kontrolnej. Zespół Ashtariego odnalazł różnice w obrębie szlaków przekazujących oraz odbierających informacje pomiędzy różnymi obszarami mózgu. ADHD nie jest więc li tylko odbiegającym od normy poziomem określonych neuroprzekaźników, ale także niewielkimi nieprawidłowościami w budowie istotnych dla tego zaburzenia części mózgu.
U dzieci, które leczono farmakologicznie stymulantami, występowało mniej nieprawidłowości w istocie białej niż u dzieci nieleczonych. Zauważono to w eksperymencie, w którym brały udział dwie grupy. Każda składała się z 10 dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej. W pierwszej znalazły się osoby nieleczone albo leczone w niewielkim stopniu (krótko). Drugą grupę tworzyły dzieci zażywające leki stymulujące średnio przez dwa i pół roku. Każdą z tych grup porównywano do kontrolnej grupy dziesięciolatków, składającej się z osób o odpowiadającej płci. U dzieci, którym podawano lekarstwa, w kilku obszarach mózgu wystąpił efekt normalizacji dot. włókien szlaków nerwowych.

TEST WYKRYWAJĄCY ADHD U DZIECI

Test wykrywający nadpobudliwość psychoruchową ADHD u dzieci

Wszystko widać w oczach

Brytyjscy i greccy naukowcy stworzyli pierwszy biologiczny test wykrywający zespół nadpobudliwości psychoruchowej ADHD. Daje on szansę wczesnego wykrycia tych zaburzeń, a tym samym wyeliminowania negatywnego wpływu na życie dziecka.

Obecnie zdiagnozować ADHD może lekarz specjalizujący się w psychiatrii dziecięcej. Czyni to na m.in. podstawie obserwacji dziecka i specjalnych ankiet wypełnianych przez rodziców. Test, opracowany przez zespół Giorgosa Pavlidisa z Uniwersytetu Brunel w Wielkiej Brytanii, ma sprawić, że postawienie diagnozy będzie pewniejsze i szybsze niż obecnie wykorzystywana metoda. Informacje o teście przynosi magazyn "New Scientist".

Nowy test opiera się na analizowaniu ruchu gałek ocznych człowieka. Dzieci sadza się przed monitorem komputera w specjalnych "goglach". Mają one jedynie śledzić wzrokiem jaśniejszy punkt poruszający się na ekranie. "Gogle" natomiast śledzą ruchy oczu badanego. "U dzieci z ADHD dostrzegliśmy spore różnice w ruchu gałek ocznych w porównaniu z normalnymi dziećmi. Na przykład, dzieci bez ADHD mogły śledzić jaśniejszą plamkę na ekranie przez czas od 30 sekund do nawet 5 minut. Dzieci z ADHD wytrzymywały tylko 3 do 5 sekund" - wyjaśnił magazynowi "New Scientist" Giorgos Pavlidis.

Metodę sprawdzono w Grecji, na 65 dzieciach w wieku od 4 do 6 lat. Mniej więcej u połowy z nich stwierdzono występowanie ADHD tradycyjnymi metodami. Nie wiadomo natomiast, w jaki sposób poruszenia gałek ocznych związane są z mechanizmem ADHD. Autorzy pomysłu sądzą, że występuje tu efekt "szybciej zrobi, niż pomyśli" - oczy dziecka poruszają się, zanim wskaźnik na ekranie się przesunie.

Jak twierdzą autorzy pomysłu, dokładność diagnozy przekracza 93 proc. Dodatkową zaletą nowej metody badania jest jej szybkość. Do zdiagnozowania ADHD wystarczy tylko 10 minut, podczas gdy dotychczasowe sposoby zbierania informacji zabierały nawet dwie godziny, co było szczególnie uciążliwe dla dzieci nadmiernie aktywnych.

Ponieważ test jest prosty, można go przeprowadzić nawet u trzylatków. "Pozwala on dokładnie zidentyfikować dzieci z ADHD i podjąć odpowiednie kroki interwencyjne, zapobiegając problemom wychowawczym i psychologicznym" - argumentuje Pavlidis. Co więcej, za pomocą testu komputerowego możliwe jest określenie skuteczności leczenia ADHD. Pavlidis przeprowadził badania nad efektami działania jednego z preparatów wykorzystywanych w łagodzeniu tego zaburzenia - Ritalinu. Okazało się, że u części badanych dzieci Ritalin spowodował poruszanie gałek ocznych w tym samym tempie, co u dzieci bez ADHD.

ADHD- CO TO JEST I JAK TO ROZPOZNAĆ

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej, po angielsku Attention Deficyt Hyperactivity Disodrer, znany pod nazwą ADHD. ADHD występuje na całym świecie, we wszystkich kulturach. Zaburzenie to jest rozpoznawane u dzieci mających trwale występujące objawy, które rozpoczęły się przed 7 rokiem życia. Zespół ten objawia się trwałymi sposobami zachowania układających się w charakterystyczną triadę problemów: · problemów z utrzymaniem uwagi · problemów z impulsywnością · nadmierną ruchliwość. Opis objawów: Zaburzenia uwagi przejawiają się krótkim czasem skupienia uwagi, trudnościami w koncentracji, nieumiejętnością wybrania tego, na czym w danym momencie należy się skupić (np. na wypowiedzi nauczyciela w klasie) oraz bardzo łatwym rozpraszaniem się pod wpływem zewnętrznych bodźców (np. wejście kogoś do klasy lub przejeżdżający samochód). Zaburzenia uwagi powodują zwykle, że dotknięte nimi dzieci gorzej radzą sobie w szkole. Osiągają słabsze wyniki i mają gorsze kontakty z nauczycielami, których denerwują swoim brakiem zdolności do skupienia się na tym, co ważne dla dorosłego. Pochodną zaburzeń uwagi jest stałe gubienie przedmiotów, a także zapominanie różnych rzeczach, gdyż, aby coś zapamiętać, trzeba najpierw na to zwrócić uwagę. Problemy z impulsywnością i kontrolą zachowań oznaczają wykonywanie przez dziecko czynności bez przewidywania, jakie mogą być ich następstwa zarówno dla samego dziecka, jak i innych. Dzieci z zespołem nadpobudliwości zwykle rozpoczynają wykonywanie zadania bez całkowitego zrozumienia instrukcji. Często nie wysłuchują jej nawet do końca. Mają kłopoty z wykonaniem złożonych prac. Trudniej im uczyć się z wcześniejszych doświadczeń oraz ogólnych zasad. Są bardziej gadatliwe, przerywają innym, nie czekają na swoją kolej w grupowych sytuacjach. Nic dziwnego, że częściej niż "zdrowe" dzieci są nie lubiane przez rówieśników oraz prowokują innych do wyrażania negatywnych opinii o sobie. Maja krótszy okres odwlekania działania, muszą zrobić natychmiast coś, co przychodzi im do głowy i nie potrafią czekać na nagrodę lub pochwałę. W klasie szkolnej często oznacza to wtrącanie się do wypowiedzi nauczyciela lub innych dzieci lub nieustanne domaganie się pytania. Nadmierna impulsywność ma jednak także tragiczne następstwa. Dzieci nadpobudliwe znacznie częściej niż pozostałe ulegają poważnym wypadkom lub w nich giną, gdyż np. wybiegają na jezdnię nie sprawdziwszy, czy nadjeżdża samochód. Nadruchliwość jest to nadmierna ruchliwość dziecka, nie połączona z wykonywaniem przez niego zadania i która jest irytująca i dokuczliwa dla będących wokół osób. Dziecko nadpobudliwe z trudnością pozostaje w jednym miejscu, często biega, wspina się na meble, u starszych dzieci i nastolatków może to ograniczyć się do wiercenia, kręcenia się na krześle, rysowania, obgryzania długopisu lub poczucia wewnętrznego niepokoju. Co charakterystyczne, aktywność dziecka nadpobudliwego zwykle jest dość chaotyczna, nie służy określonemu celowi. Rozpowszechnienie ADHD, w zależności od pracy i użytych kryteriów diagnostycznych, jest oceniane pomiędzy 3 a 8 % dzieci w wieku szkolnym, ale tylko 20 % dotkniętych nim dzieci trafia pod specjalistyczną opiekę. Częściej tym zaburzeniem dotknięci są chłopcy. W stosunku 2:9.. U dziewcząt dominują problemy z uwagą,. Dziewczęta mają kłopoty z nauką, ale ponieważ nie sprawiają problemów wychowawczych, zwykle nie są kierowane do psychologa lub psychiatry u chłopców na pierwszy plan wysuwają się objawy związane z nadmierna impulsywnością i nadmierną, niekontrolowaną ruchliwością. Obraz nadpobudliwości w zależności od wieku U większości dzieci nie ma „początku” wystąpienia objawów, a rodzice zgłaszają się po pomoc wtedy, gdy ruchliwość i impulsywność dziecka uniemożliwia mu naukę w szkole. To jednak nie oznacza, że objawy zaczęły się w 7 roku życia. Już we wczesnym dzieciństwie można zauważyć cechy charakterystyczne dla nadpobudliwości. Rodzice, opowiadając o tym okresie, wspominają o dużej drażliwości dziecka i jego problemach związanych ze snem i łaknieniem. W wieku przedszkolnym najbardziej zauważalna jest nadmierna aktywność ruchowa i emocjonalność dziecka, jak również kłopoty z przyswajaniem norm społecznych. Skrajna impulsywność dziecka może być przyczyną konfliktu z rówieśnikami. W wieku szkolnym zaznacza się coraz wyraźniej upośledzenie funkcjonowania dziecka w porównaniu z rówieśnikami. W młodszych klasach przeważa nadaktywność motoryczna i impulsywność. Jako coraz większy problem jednak jawią się deficyty uwagi i kłopoty z koncentracją, utrudniające naukę i wpływające na osiągane słabe wyniki szkolne. Objawy zespołu nadpobudliwości zmniejszają się z wiekiem. Najszybciej ustępuje nadruchliwość - dziecko, które w pierwszej klasie biegało po pomieszczeniu, w trzeciej już tylko się wierci. Wolniej poprawia się zdolność skupiania uwagi. W okresie dojrzewania objawy utrzymują się u ponad 2/3 chorych. W części przypadków utrzymują się jednak dłużej - u około 70 % pacjentów w okresie dorastania i u ok. 30 % osób w wieku dorosłym. Dorastający mają sporo problemów związanych z nauką, często ich edukacja jest poniżej posiadanych potencjalnych możliwości. Są mniej dojrzali od rówieśników, mają problemy w kontaktach społecznych z rówieśnikami, nauczycielami czy rodzicami. Często mają niską samoocenę. Przetrwanie zespołu nadpobudliwości psychoruchowej grozi zwiększonym ryzykiem rozwinięcia się antyspołecznych zachowań, wpadnięcia w konflikt z prawem, uzależnienia. zachowania antyspołeczne, uzależnienie od alkoholu i narkotyków, depresję, większe ryzyko popełnienia samobójstwa. Wiąże się to z niemożnością wytyczenia sobie planu działania oraz jego konsekwentnej realizacji. Konsekwencje psychologiczne Nie wydaje się, aby wszystkie problemy nadpobudliwego dziecka i dorosłego związane były tylko z nadpobudliwością jako cechą człowieka, częściej są po prostu jej konsekwencjami. Dziecko nadpobudliwe jest bardzo często karane za swoje objawy, odbiera nieustannie cały szereg negatywnych informacji o sobie: słyszy, że jest niegrzeczne, leniwe, nie słucha i przeszkadza. Na podstawie tych informacji tworzy obraz siebie jako osoby gorszej od innych, złej, nieudanej. W zależności od warunków rodzinnych i cech temperamentu może zareagować na to agresją lub wycofaniem i rezygnacją z wszelkich usiłowań. U części nastolatków objawy zaburzeń uwagi są minimalne, a dominuje przekonanie „i tak mi się nie uda”, nabyte w czasie lat niepowodzeń szkolnych. Aż 65% dzieci nadpobudliwych, zgłaszanych do placówek pomocy, ma trudności z posłuszeństwem i wykonywaniem poleceń. Są one uparte, wybuchowe, a w stosunku do otoczenia często werbalnie agresywne. Współwystępowanie zaburzeń zachowania bardzo niekorzystnie wpływa na rokowanie w omawianym zespole. Dzieci, u których oprócz nadpobudliwości rozpoznaje się współistniejące zaburzenia zachowania, mają większe szanse na popadnięcia w uzależnienie od substancji psychoaktywnych i/bądź przyłączenie się do grup przestępczych, a także przedwczesne porzucenie szkoły. Wyniki niektórych badań wskazują nam, że dzieci te pochodzą też najczęściej z środowisk psychospołecznie bardziej obciążonych, i/lub wychowują się w rodzinach rozbitych lub skonfliktowanych. Kontakty dziecka nadpobudliwego z kolegami przebiegają burzliwie, dziecko wpada w zabawę innych i nie ma umiejętności dostosowywania się go jej reguł, chce przeforsować swoje, tak, że nawiązywane znajomości są krótkotrwałe. Nadpobudliwe dziecko nie ma wielu kolegów i przyjaciół, co też wreszcie obniża jego własną samoocenę. Dziecko jest często spostrzegane przez grupę jako łamaga, fajtłapa, błazen, z którego można się pośmiać, jako ten, na kim skupi się i tak cała uwaga nauczyciela. Zmiana takiej sytuacji jest dosyć trudna. Należy też zauważyć, iż nadpobudliwe dzieci - z powodu swojej impulsywności, nieuwagi oraz trudności w planowaniu i przewidywaniu konsekwencji swoich zachowań - są bardziej niż inne narażone na przypadkowe urazy fizyczne i wypadki komunikacyjne Przyczyny nadpobudliwości Obecnie uważa się, że przyczyną tego zespołu najczęściej nie jest organiczne uszkodzenie mózgu na skutek działania patologicznych czynników w okresie okołoporodowym, lecz jest bardzo nasiloną, genetycznie uwarunkowaną cechą człowieka. Mózg dziecka nadpobudliwego dojrzewania w odmienny sposób. Spowodowane jest to zmianami w obrębie materiału genetycznego, co z kolei powoduje zmiany pracy niektórych struktur mózgu, a w konsekwencji zaburzenia procesów psychicznych. Za takim wyjaśnieniem przemawia przebieg zespołu nadpobudliwości psychoruchowej, czyli zmniejszanie się nasilenia lub ustępowanie objawów wraz z wiekiem u dużej liczby pacjentów. Za założeniem, że nadpobudliwość jest genetycznie uwarunkowaną cechą przemawiają wyniki badań nad rodzinami dzieci nadpobudliwych, w których znacznie częściej występuje nie tylko nadpobudliwość, ale także różne zaburzenia będące wynikiem zaburzonej kontroli impulsów i nieuwagi. Podsumowując można, więc powiedzieć, że dziecko nadpobudliwe stale przeszkadza, nie słucha, nie wypełnia poleceń, nie pracuje na lekcji, przeszkadza innym, nie odrabia prac domowych, sprawia wrażenie nieobecnego, jest często zamieszane w klasowe bójki, albo w kłótnię rodzeństwem. Watro jednak podkreślić, że bardzo niewiele z tego jest jego winą. Nie jest też winą mającego trudności w klasie nauczyciela ani wychowującego dziecko rodzica. Kiedy myśleć o nadpobudliwości ? Nadpobudliwość jest kwestią dość umowną. Zatem w każdym przypadku, gdy podejrzewamy nadpobudliwość, należy zadać pytanie, czy mamy do czynienia z nadpobudliwością patologiczną. Nie ma badania albo testu, które pozwala stwierdzić, które dziecko jest nadpobudliwe, a które nie. Różne jest także nasilenie objawów w zależności od sytuacji. Są one silniej wyrażone w czasie podejmowania wysiłku umysłowego lub konieczności zachowania ciągłej uwagi - słuchanie nauczyciela, czytanie szczegółowego materiału, monotonna praca - natomiast mogą być niewielkie lub zupełnie nieobecne, w nowej, interesującej sytuacji, a także w czasie indywidualnego kontaktu z dorosłym. Aby można było mówić o zespole nadpobudliwości, dziecko musi mieć objawy stale lub niemal stale, (choć o różnym nasileniu), a zatem i w szkole i w domu i na podwórku. Zwykle najbardziej nasilone są w szkole, ze względu na konieczność zachowania tam stałej uwagi i pozostawania w jednym miejscu. Ważne jest także stwierdzenie, że objawy te występują od wczesnego dzieciństwa. Nadpobudliwość jest cechą człowieka, która ujawnia się różnie silnie w rozmaitych sytuacjach, więc może się znacznie nasilić pod wpływem stresu, w dużej klasie, po zmianie nauczyciela, ale także przy problemach rodzinnych. Kiedy indziej może być mniej nasilona, jednak zwykle nie można powiedzieć, że objawy kiedyś, poza wczesnym dzieciństwem nie występowały. Jeśli dziecko dość dobrze radziło sobie w domu i w szkole, nie miało zaburzeń uwagi, nie było nadruchliwe, a nagle zaczyna mieć kłopoty, oznacza to zwykle, że albo zachorowało na jakąś chorobę, bądź coś dramatycznego wydarzyło się w jego życiu - w obu przypadkach nie możemy oczywiście mówić o zespole nadpobudliwości. Mogą to być zaburzenia psychiczne takie, jak lęk i depresja - dziecko smutne i wylęknione zwykle słabo się koncentruje na pracy, bywa pobudzone ruchowo. To samo dotyczy dzieci bitych i krzywdzonych. Jednak zwykle wtedy nie obserwujemy objawów impulsywności i rozpraszania uwagi przez czynniki zewnętrzne - dziecko jest zwykle pogrążone we własnych myślach i przeżyciach. Choroby somatyczne, mogą wiązać się z objawami zaburzeń uwagi wtórnymi do właściwego schorzenia i zawsze powinien je wykluczyć lekarz pediatra. Przyczyną kłopotów z zachowaniem i nauka dziecka może być także jego niedosłuch i niedowidzenie. Również w innych sytuacjach dziecko może zachowywać się podobnie do nadpobudliwego. Tak będzie na przykład w przypadku dziecka upośledzonego, które nie rozumiejąc, co się dzieje w klasie, będzie się nudzić, wiercić i przeszkadzać. Podobnie zresztą może się zachowywać dziecko bardzo inteligentne, szybko „chwytające” przedmiot lekcji i nudzące się w czasie kolejnych powtórzeń. Pomoc i leczenie Pracę z dzieckiem nadpobudliwym zawsze zacząć trzeba od akceptacji jego odmienności i trudności oraz, tego, że być może nigdy nie będzie idealnym, wymarzonym dzieckiem lub uczniem, którego chciałoby się mieć w domu lub klasie. Pomaga to dopasować wymagania do realnych możliwości i chroni wszystkich przed kolejnymi niepowodzeniami. Jeśli rodzice nadpobudliwego ośmiolatka za cel pracy przyjmą, że ma on sam siadać do lekcji i codziennie o nich pamiętać, poniosą klęskę. Jeśli zaś spróbują osiągnąć tyle, że ma on siąść do lekcji po trzecim przywołaniu, o umówionej porze i razem z mamą sprawdzić, co jest zadane, mają szansę na sukces. Jeśli nauczyciel tego dziecka przyjmie, że ma ono siedzieć nieruchomo przez całą lekcję, poniesie klęskę. Jeśli przyjmie, że sukcesem będzie, gdy dziecko nie będzie wychodziło z ławki lub wróci do niej po jednokrotnym upomnieniu, może mu to się udać. Wychowanie dziecka z ADHD jest miedzy innymi, dlatego takie trudne, że nie słyszy ono około 50% tego, co się do niego mówi i zapamiętuje około 50 % tego, co usłyszało. Warto o tym pamiętać. Dziecko nadpobudliwe nie przewiduje ono także następstw różnych zjawisk - nie widzi związku między bieganiem po klasie, a złością nauczyciela nie, dlatego, że nie zna zasad, ale dlatego, że nie potrafi ich zastosować w codziennym życiu. Ma trudności zaplanowaniem i organizowaniem tego, co ma zrobić Jest ciągle zagubione w tysiącu różnych spraw i informacji. Pomocą dla dziecka jest tworzenie mu zewnętrznej struktury. Nadpobudliwe dziecko potrzebuje spójnych reguł, dokładnego planowania tego, co ma robić. Jasnych oczekiwań ze strony dorosłych, a także ustalonych konsekwencji swoich zachowań - nagród, pochwał i konsekwencji złamania reguł. Dzieci nadpobudliwe, koncentrują się w bardziej spokojnym otoczeniu, kiedy są izolowane od tego, co może je rozpraszać i kiedy bardzo jasno jest określone, na czym mają się skupić. Pomaga im także, jeśli w trakcie zadania są dodatkowo zachęcane do jego wykonania Dziecko nadpobudliwe dzieli swój czas pomiędzy rodzinę i szkolę. Tak wiec szkoła staje się drugim bardzo ważnym środowiskiem, w którym dziecko spędza dużo czasu. Szkoła jest środowiskiem, w którym dziecku stawia się mnóstwo bardzo trudnych zadań: skupienia się na nie zawsze ciekawej lekcji, pohamowania własnej impulsywności i ruchliwości. Szkoła powinna być również miejscem wprowadzenia skutecznych dla dziecka nadpobudliwego metod przekazywania wiedzy i metod wychowawczych. Tutaj trzeba podkreślić, że dziecko nadpobudliwe w komfortowych dla siebie warunkach może osiągnąć wiele. Podstawą postępowania w zespole nadpobudliwości psychoruchowej jest postępowanie wielokierunkowe ze szczególnym uwzględnieniem poradnictwa rodzinnego i treningu umiejętności rodzicielskich. Nie każde dziecko nadpobudliwe wymaga leczenia farmakologicznego. Jest ono niezbędne, gdy objawy są tak nasilone, a inne możliwości pomocy (poradnictwo, współpraca ze szkołą, specjalne systemy nauczania) nie przynoszą spodziewanych efektów. Wydaje się, że leczonych powinno być, co 10-20 dziecko z objawami nadpobudliwości. ADHD to zespół objawów, z których czasami się wyrasta, ale które są i nie można ich zmienić, można natomiast modyfikować otoczenie, stwarzając dziecku korzystniejsze warunki zdobywania wiedzy i przebywania w grupie.

PRACA Z DZIECKIEM NADPOBUDLIWYM

Wśród dzieci sprawiających kłopoty wychowawcze jest grupa charakteryzująca się określonymi cechami zachowania. Są to dzieci niespokojne, nadmiernie ruchliwe i aktywne, o zmiennych nastrojach, impulsywne i „roztrzepane” - nazywamy je dziećmi nadpobudliwymi psychoruchowo. W zależności od nasilenia objawów nadpobudliwości oraz od procesu wychowawczego, jakiemu dziecko podlega, może się ono stać wychowankiem wybitnie trudnym lub tylko kłopotliwym. Termin nadpobudliwość psychoruchowa dotyczy zarówno sfery ruchowej, jak i psychicznej. Przejawia się w postaci wzmożonego pobudzenia ruchowego, nadmiernej aktywności emocjonalnej oraz specyficznych zaburzeniach funkcji poznawczych, głównie uwagi. Możemy stwierdzić, że takie zachowanie jest odmienne od zachowania większości dzieci w tym samym wieku, będących w tej samej sytuacji. Najbardziej widocznym i bardzo uciążliwym dla otoczenia objawem nadpobudliwości jest nadmierna ruchliwość. Wyraża się ona w ciągłym kręceniu się, bieganiu, podskakiwaniu, zmianach pozycji, w niemożności zachowania spokoju. W zabawach przeważają elementy ruchowe: gonitwy, siłowanie się. Jeżeli zasady lub reguły ograniczają ten ruch, wówczas dzieci przeszkadzają swoim partnerom, nie uważają, często porzucają wspólną zabawę. Ich nadruchliwość przejawia się również w całym szeregu drobnych ruchów, jak manipulowanie przedmiotami, poprawianie garderoby, szarpanie włosów, czasem ogryzanie paznokci lub innych, zbędnych, ruchów. Dzieje się to w szczególności, gdy dziecko nadpobudliwe jest bezczynne lub zmuszone do spokojnego siedzenia np.: w czasie słuchania, opowiadania.
Wiadomo, że siłą napędową działania ludzkiego są emocje i uczucia. U dzieci nadpobudliwych psychoruchowo z różnych powodów, nie dochodzi do pełnego zrównoważenia stosunku między reakcjami emocjonalnymi a ich przyczyną. Nadpobudliwość przejawia się wybuchami złości, obrażaniem się i impulsywnym działaniem. W zabawie i pracy są niewytrwałe, mało odporne na sytuacja trudne, łatwo zniechęcają się, tracą zapał i porzucają rozpoczęte zadania. Wykazują zmienność nastrojów: od radości do smutku i gniewu. Takie zachowanie jest przyczyną częstych konfliktów z otoczeniem.
Nadpobudliwość przejawia się również w działalności umysłowej dziecka. Charakterystyczny dla tych dzieci jest brak selektywności i wybiórczości w kierowaniu uwagą oraz trudności w koncentrowaniu jej na określonym przedmiocie lub wykonywanej czynności. Następstwem tego rodzaju zaburzeń uwagi są: zapominanie, roztargnienie, chaotyczność itp. Dziecko nadpobudliwie kieruje swoją uwagę na niemal każdym bodźcu płynącym z otoczenia, a konieczność skupienia się na zadaniu, wymaga od niego tak dużego wysiłku, że dziecko bardzo szybko się męczy.
Należy podkreślić, że możliwości intelektualne, poziom myślenia, rozumowanie, pamięć nie odbiegają u większości dzieci nadpobudliwych od poziomu uznanego za normę dla danego wieku.
Niepowodzenia w nauce spowodowane są przeważnie przez wiele czynników współwystępujących ze sobą i warunkujących się wzajemnie. Trudności spowodowane fragmentarycznymi deficytami rozwojowymi w zakresie analizy i syntezy wzrokowej lub słuchowej bądź sprawności manualnej dotyczą przede wszystkim nauki czytania i pisania. Przejawiają się w postaci specyficznych błędów w przedłużającym się okresie literowania lub sylabizowania przy czytaniu, w bardzo brzydkim piśmie, itp. W przypadku takich zaburzeń nadpobudliwość psychoruchowa wpływa dezorganizująco na pracę dziecka ( trudności koncentracji uwagi, chaotyczność, brak precyzji ), z drugiej - wywołuje niewłaściwe postawy rodziców i nauczycieli, które ujawniają się również przy okazji trudności w nauce. Dziecko samo nie jest zdolne do zorganizowania sobie pracy i wytrwania przy niej, a pomoc ze strony rodziców i nauczycieli bywa niedostateczna lub niewłaściwa.
Rodzice, a także nauczyciele są skłonni uważać, że przyczyną niepowodzeń jest zachowanie dziecka lub jego niechęć do pracy, a nie obiektywne trudności. Wykrycie prawdziwej przyczyny trudności w nauce jest warunkiem właściwego przeciwdziałania niepowodzeniom. Poza organizowaniem i kontrolowaniem pracy dziecka należy zastosować dodatkowe ćwiczenia usprawniające funkcje zaburzonych analizatorów. Decyzję co do konieczności stosowania ćwiczeń reedukacyjnych powinien podjąć psycholog po szczegółowym badaniu dziecka. Najczęstszym zaleceniem dla udoskonalenia czytania jest skłanianie dzieci do głośnego czytania. U dzieci nadpobudliwych głośne czytanie długich tekstów ( nawet przy pewnej wprawie ) jest bardzo męczące. Korzystniejsze jest przyzwyczajenie dziecka i wdrażanie go do czytania dla przyjemności, które odbywa się cicho. Sprawdzianem, czy dziecko zrozumiało to, co przeczytało, może być krótka rozmowa na ten temat. Dziecku nadpobudliwemu daje to jeszcze tę korzyść, że zmusza je do pozostawania w spokoju przez cały czas, gdy treść czytanki absorbuje je i zaciekawia. W razie znudzenia warto przeczytać mu jakiś fragment, aby znów w ciekawszym momencie zachęcić do czytania samodzielnego.
Zabiegiem terapeutycznym są również zajęcia ręczne. Większość dzieci nadpobudliwych ma zaburzoną motorykę rąk, głównie w zakresie precyzji ruchów, przy przeciętnej ich szybkości. Jest to przyczyną brzydkiego pisania, a nawet błędów w pisaniu, gdyż trudniej wytwarzają się u nich automatyzmy ruchowe. Przydatne są codzienne, kilkuminutowe ćwiczenia graficzne w postaci przepisywania lub pisania ze słuchu.
Dla poprawienia sprawności manualnej rąk pożądane jest majsterkowanie, rysowanie, malowanie, wycinanie. Przy zapisach dzieci do klas trzeba pamiętać, aby dzieci nadpobudliwe rozmieścić w równoległych klasach, unikając ich gromadzenia w jednej. W klasie dziecko nadpobudliwe powinno siedzieć na przedzie, z towarzyszem aktywnym, ale odpornym psychicznie, zrównoważonym i zorganizowanym.
W postępowaniu i ocenie ucznia nadpobudliwego należy brać pod uwagę zmienność jego pracy i zachowania. Również nie każda zła odpowiedź jest rzeczywiście dowodem braku wiadomości czy umiejętności dziecka. Należy dawać szansę częstego odpowiadania, pamiętając, że odpowiedzi są często podobne. Konieczne jest więc polecenie dziecku zastanowienia się i umożliwienia skorygowania jej. Nie należy również „wyrywać” dziecka do odpowiedzi, gdyż jest to dodatkowy bodziec pobudzający i dezorganizujący działanie i myślenie. Dziecko nadpobudliwe powinno być często angażowane w tok lekcji, aby pobudzić jego zainteresowanie i ukierunkować właściwie jego aktywność.

KRYTERIA ADHD

Kryteria diagnostyczne dotyczące zespołu zaburzeń uwagi u dorosłych

Uwaga: Kryterium można uznać za spełnione tylko wtedy, gdy dane zachowanie pojawia się częściej niż u większości osób w tym samym przedziale wieku.

A. Chroniczne zaburzenia, w których występuje co najmniej 12 na-stępujących cech:

1. Poczucie braku osiągnięć, niespełnienia własnych celów (nieza-leżnie od tego, ile ktoś naprawdę osiągnął).
2. Trudności z organizacją.
3. Chroniczne odkładanie spraw lub popadanie w kłopoty.
4. Rozpoczynanie zadań jednocześnie, kłopoty z ich dokończeniem.
5. Skłonność do mówienia tego, co przyjdzie do głowy, bez rozwa-żenia stosowności danej uwagi i jej ewentualnych skutków.
6. Częste szukanie silnych wrażeń.
7. Nietolerowanie nudy.
8. Łatwość rozpraszania uwagi, trudności ze skupianiem się, skłon-ność do wyłączania się i "odpływania" w środku czytanego tekstu lub podczas rozmowy, często połączona z okresową tendencją do nadmiernego skupiania się.
9. Kreatywność, intuicja, wysoki poziom inteligencji.
10. Trudności z przestrzeganiem ustalonych zasad i reguł oraz trzy-maniem się "właściwych" procedur.
11. Niecierpliwość, skłonność do frustracji.
12. Impulsywność werbalna lub okazywana w działaniu, jak łatwe wydawanie pieniędzy, nieoczekiwane zmiany postanowień, wymy-ślanie nowych zadań lub nagłe zwroty w planowaniu kariery i tym podobne.
13. Skłonność do niepotrzebnego i ciągłego zamartwiania się, ten-dencja do przeszukiwania horyzontu w wypatrywaniu czegoś nie-pokojącego, następująca na zmianę z nieuwagą lub lekceważe-niem rzeczywistych niebezpieczeństw.
14. Poczucie niepewności.
15. Zmiany nastroju, szczególnie kiedy brak zaabsorbowania ja-kąś osobą lub zadaniem.
16. Ciągły niepokój.
17. Skłonność do uzależnień.
18. Problemy z samooceną.
19. Niedokładna samoobserwacja.
20. Przypadki ADHD, zaburzenia choroby afektywnej dwubiegu-nowej, depresji, nadużywania substancji psychoaktywnych lub innych zaburzeń kontrolowania popędów w rodzinie.

B. Przypadek ADHD w dzieciństwie (może nie być formalnie zdia-gnozowany, ale ponownie analizując przeszłość pacjenta, znajdzie-my w niej oznaki i symptomy zaburzenia).

Brak innego wyjaśnienia objawów w kategoriach medycznych lub psychiatrycznych.

Objawy pierwotne

w sferze emocjonalnej: silne, nieproporcjonalne do bodźca reakcje, nieopanowanie, labilność emocjonalna w sferze ruchowej: nadmierna aktywność, słaba koordynacja, nawyki ruchowe w sferze poznawczej: trudności z koncentracją uwagi, pochopność myślenia

Objawy wtórne - rozwijają się towarzysząc pierwotnemu zaburzeniu, które nie zostało rozpoznane
- Niska samoocena
- Depresja
- Nuda
- Frustracja na lekcjach
- Lęk przed poznawaniem nowych rzeczy
- Nieudane kontakty z rówieśnikami,
- Czasami nadużywanie narkotyków i alkoholu,
- Konflikty z prawem

Obraz zaburzenia zmienia się z wiekiem, rozwija się osobowość i zdolności poznawcze.

---