Socjologia edukacji to dział socjologii zajmujący się analizą procesów i prawidłowości społecznych zachodzących w systemie edukacyjnym. Edukacja, bowiem nie zachodzi w próżni i ma szerokie uwarunkowania. Socjologia edukacji to splot wielu uwarunkowań społecznych, w których odbywa się edukacja.
Socjologia wychowania w odróżnieniu od pedagogiki jedynie opisuje i diagnozuje różnego rodzaju zjawiska, natomiast pedagogika ingeruje bezpośrednio w proces edukacji. Stąd też pedagogika ma charakter intencjonalny - celowy, natomiast socjologia edukacji, co najwyżej zdiagnozować, opisać czy wyjaśnić te procesy.
Pedagogika mówi jak sprawnie działać, aby odnieść sukces wychowawczy; chodzi tu o aspekt prakseologiczny. Socjologia natomiast jak już podkreślano ma wskazywać i wyjaśniać problemy.
W socjologii edukacji, pedagogice jak też w psychologii edukacji jest wspólny przedmiot badań. Tylko, że w psychologii rozpatruje się całość z perspektywy wewnętrznych uwarunkowań tzw. uwarunkowań psychicznych. Stąd też najbliższa socjologii edukacji jest pedagogika społeczna, która to jak wynika z nazwy zajmuje się problematyka społeczną (wśród przedstawicieli, np. Halina Radliska).
Wśród wybitnych socjologów edukacji należy wymienić: F. Znaniecki - zasłynął z badań monograficznych; J. Chałasiński - uczeń Znanieckiego; Bystroń i Rychliński - mówili o selekcji szkolnej w Polsce; Z. Kwieciński - osoba numer 1 w pedagogice i socjologii edukacji; J.M. Szamański; S. Kowalski - uczeń Znanieckiego; R. Borowicz - problem selekcji i inne problemy socjologii edukacji
Do roku 90-tego mówiono o tzw. triadzie wartości: rodzina, nauka, praca. Po 90-tym roku powstała tzw. świadomość praktyczna i tu: rodzina i praca pozostały, ale zmienił się styl życia na taki, który charakteryzuje instrumentalne traktowanie edukacji; tj. szybko wejść do edukacji, szybko z niej wyjść i znaleźć dobra pracę (= dobrze płatną, najlepiej w prywatnej firmie).
Środowisko to wszystko to, co jest na zewnątrz nas i co wyznacza i współwyznacza nasze procesy życiowe; takie jak oddychanie, odżywianie, zaspokajanie potrzeb itd.
Znakomitą definicją z punktu widzenia socjologii wychowania to definicja Floriana Znanieckiego:
„Środowisko społeczne - ogół grup i jednostek, z którymi człowiek w ciągu całego życia styka się: bezpośrednio lub pośrednio, przelotnie lub trwale, osobiście lub rzeczowo.”
Ważne są interakcje między jednostkami oraz pomiędzy jednostką, a środowiskiem. Przykładem kontaktu pośredniego jest: czytanie książki (my i autor), czy środki masowego przekazu.
Kontakty prywatne są oparte na emocjach i uczuciach; natomiast kontakty publiczne np.: wykład, to kontakty rzeczowe, z którymi stykamy się, na co dzień np.: poczta, sklep, szpital itd. Tym niemniej warto zauważyć, że kontakty rzeczowe mogą przerodzić się w prywatne (osobiste). Jeśli zaś chodzi o rozpatrywanie kontaktów w kategorii: przelotne - trwałe; to kategoria ta jest rozpatrywana w zależności od tego czy rozpatrujemy całe życie czy tylko jego część. Warto w życiu kierować się zasadą, że jeśli radzi nam osoba znaczącą to słuchamy jej rady, natomiast rady „głupszych” od nas odrzucamy.
Następnym znaczącym środowiskiem jest środowisko kulturowe; Antonina Kłoskowska powiedziała: „… Rodzice są odźwiernymi otwierającymi wrota do świata kultury…”, owe wprowadzenie w kulturę, o którym mowa następuje w wyniku socjalizacji.
Funkcjonalna autonomia potrzeb; jeśli ktoś w dzieciństwie miał zabezpieczone potrzeby niższego rzędu (=biologiczne) i na ich bazie wytworzyły się potrzeby wyższe; to w okresie późniejszym nawet, jeśli potrzeby niższe nie będą zaspokojone to potrzeby wyższe będą funkcjonować.
Kultura symboliczna - akty socjalizacji o charakterze autotelicznym i instrumentalnym, krótko mówiąc kultura symboliczna nadaje pewnym przedmiotom określone znaczenie. Autoteliczna, w tym wypadku chodzi np. o: identyfikacje z symbolami; i tu: np.: flaga, natomiast w przypadku instrumentalnego charakteru kultury symbolicznej chodzi tu np. o: fakt, że używamy jakiegoś określonego języka, a inni nas rozumieją.
Wychowanie i socjalizacja są właśnie procesami umożliwiającymi wrastanie w kulturę.
Trzeci rodzaj środowiska: tj. środowisko przyrodnicze.
Środowisko przyrodnicze w jakimś stopniu pośredniczy w socjalizacji i wychowywaniu młodego człowieka.
Środowisko przyrodnicze najczęściej kojarzy się z krajobrazem. Krajobraz to forma przestrzenna, w której żyją i funkcjonują ludzie. W odniesieniu do środowiska wiejskiego możemy mówić o względnie jednakowej świadomości, natomiast nie można tego powiedzieć o środowisku wielkomiejskim.
Do krajobrazu zaliczamy: architekturę krajobrazu, ekologię krajobrazu i demografię.
Możemy też mówić o zjawisku tzw. wżerania się w krajobraz - powstają nowe osiedla itd. w pobliżu wielkiej metropolii; dochodzi do zagarniania tego krajobrazu np.: grzybobranie, śmiecenie; kurczenie się krajobrazu m.in. przez zabudowę itd., jeśli jest mniejsza miejscowość koło wielkiej metropolii to kurczenie jest znacznie szybsze. Następuje depolaryzacja w małych miasteczkach (młodzi wyjeżdżają), nie dotyczy to okolic metropolii. W małych „zgniłych” miasteczkach jest gorsza bieda niż na wsi.
Następuje zjawisko homogenizacji; jednocześnie koniec wsi i zjawisko mieszania się. Zaletą jest to, że można poznać kulturę, tradycję i obyczaje danej wsi jej regionu, wadą jest zjawisko izolowania się ludzi miejskich.
Następuje wymieszanie dzieci miejskich i wiejskich, a w efekcie dzieci wiejskie przyjmują styl życia dzieci miejskich. Często jednak występuje zjawisko odrzucania dzieci wiejskich.
Funkcje środowiska wielkomiejskiego:
Produkcyjna - produktywna; np.:, gdy jest firma obok wsi lub w gminie to dobrze, jeśli działa, bo ludzie mogą tam pracować, zarabiać i gmina staje się bogatsza.
Konsumpcyjna - więcej zarabiają - więcej kupują i region się bogaci.
Kolejnym problemem są migracje - zmiana czasowa miejsca pobytu: i tu: dzienne, tygodniowe, miesięczne, czy nawet, wieloletnie.
I tak:
Dzienne - mieszkamy na wsi pracujemy w mieście; w efekcie przenosimy pewien styl życia m.in. dziewczęta przejmują miejski styl ubierania.
Tygodniowe i dłuższe - np.: pracujemy w Warszawie, a na weekendy wracamy do domu w Gdańsku.
Migracje autochtoniczne - cała rodzina zmienia miejsce zamieszkania, np.: z wsi peryferyjnej ludzie uciekają, w konsekwencji następuje pustoszenie. Z migracjami wiąże się pewne ryzyko np.: rodzina rozbija się w skutek nawiązywania nowych znajomości.
Globalizację cechuje wzrost współzależności gospodarczych, ekonomiczne i społeczne. Globalizacja jest z jednej strony nauka tolerancji i akceptowania różnic, z drugie strony w jej wyniku może dojść do zatracenia własnej tradycji.
Beck i Gidens - globalizacja - wzrost światowych współzależności międzynarodowych i społecznych cechujących się międzynarodowym obrotem pracy, towarów, usług, cyrkulacją kapitału itd.:
a) Współzależności międzynarodowe - UE - np.: ograniczenia produkcyjne
b)Międzynarodowy obrót pracy - korzyści dla biedniejszych państw, a z tym wiąże się wymiana usług
c)Cyrkulacja kapitału - UE bierze do wspólnego worka i rozdaje wg uznania
Zygmunt Bauman określił globalizację jako, akceptację różnorodności.
Globalizacja może prowadzić do zaniku sił więziotwórczych, detradycjonalizacji itd. Ponadto współistniejąca dogłębna transformacja kultury może być niebezpieczeństwem, np.: zalew pseudokultury amerykańskiej. Tradycja jest wciąż kwestionowana, trwały wpływ tradycji w środowiskach nowoczesnych zanika. Nowoczesność wpływa destrukcyjnie na tradycje i w konsekwencji może dojść do detradycjonalizacji.
Jak zapobiegać wykorzenieniu ludzkiego działania, które może prowadzić do detradycjonalizacji?
Np.: niektóre kraje finansują kulturę ludową aby ona nie zanikła oraz stawiają na podtrzymywanie tradycyjnych instytucji takich jak: muzeum pamięci narodowej itd.
Ludzie globalni - uczestniczą w życiu społecznym, przemieszczają się itd.
Ludzie upośledzeni - nie mają takich możliwości.
Warto podkreślić, że najwięcej możliwości daje wykształcenie i znajomość języków.
Zjawisko globalizacji może gruntować przemieszczanie się grup przestępczych.
Selekcja szkolna
Problem selekcji szkolnej pojawił się w 1818r., w Polsce przedstawicielami w II RP był Bystro i Rychliński.
Bystro mówił, że selekcje to ugrupowanie lub przegrupowanie uczniów.
Rychliński natomiast w przestrzeni społecznej umieścił drabinę oświatową. Pojecie przestrzeni społecznej wprowadził Sorokin w niej umieścił mobilność wertykalną (poziomą) i mobilność horyzontalną (pionową). Ta mobilność wynika z selekcji szkolnych.
Możemy mówić o różnego rodzaju selekcjach szkolnych m. in.:
1.Rychliński wyróżnił selekcję:
a)Do szkolona - przy wstępowaniu do szkoły
b)Wewnątrz szkolna - ma charakter różnicujący i eliminujący (już w 1 klasie niektóre dzieci mają zdolności. Jeśli chodzi o charakter eliminujący to możemy tu mówić o odsiewie, czyli o sytuacji wypadania z edukacji przed jej formalnym zakończeniem. Natomiast charakter różnicujący najlepiej widać przy okazji testów i ocen.
c)Po szkolna - przy wstępowaniu do zawodu
2.Dziś selekcje dzielimy ze względu na jej skutki:
a)Zamierzona (działa na zasadzie selekcji kierowanej) i niezamierzona (naturalna, spontaniczna)
b)Jawna (uczniowie i rodzice są świadomi selekcji) i ukryta (mechanizmy)
c)Naturalna (np.: przy braku zdolności) i sztuczna (np.; 3 osoby mają zostać)
d)Spontaniczna (naturalna) i kierowana (tyle i tyle ma odpaść)
Autoselekcja, podejmujemy decyzje niezależne od innych, ale może mieć ona charakter regulowany lub czysty (sami wybieramy). Mówiąc o autoselekcji mówimy o:
-Podgrzewaniu - zachęcaniu uczniów, motywujemy; sytuacja taka ma miejsce głównie na początku edukacji.
-Schładzanie - pod koniec edukacji np.: mówimy, do danego ucznia, że on się tam nie nadaje do tej szkoły
-Ochładzanie - np. nie idź na ten kierunek bo się nie dostaniesz.
Z selekcją szkolną związany jest odpad. Odpad to ogół uczniów przerywających naukę przed ukończeniem szkoły.
Powołując się na Szymańskiego (stworzył on schemat, model, układ selekcji) możemy mówić o następujących 5 głównych układach w tym modelu; (układy = czynniki):
a)Ekonomiczny; b)Społeczny; c)Kulturowy; d)Oświatowy; e)Biopsychiczny
Powyższe układy nigdy nie występują samodzielnie, lecz są sprzężone - są, więc tym bardziej niebezpieczne i trudne do wyeliminowania.
Z selekcją szkolną wiąże się ponadto szara strefa szkolna, czyli wagarowicze.
Szymański wymienia następujące rodzaje układów w modelu selekcji szkolnej:
1.Układ podmiotowy - do układy podmiotowego selekcji szkolnej wchodzą węższe lub szersze kręgi przestrzeni społecznej. Najwęższym kręgiem przestrzeni społecznej jest rodzina, a zlokalizowany jest w dziecku - w jego osobowości, po części w dużym wymiarze te najwęższe kręgi decydują o selekcji. Społeczność lokalna może, bowiem pobudzać aspiracje lub też obniżać. Może też wprowadzać zupełnie odmienne style życia i bycia. Najszerszy krąg to natomiast społeczność regionalna.
2.Układ problemowy - czynników selektywnych. Do czynników odgrywających tu role zaliczamy:
-Czynnik ekonomiczny - ¾ uczniów z rodzin bogatych kończy edukacje, co najmniej maturą
-Pochodzenie społeczne - warunkuje dalsze selekcje szkolne
3.Układ problemowo - podmiotowy, autor łączy to bo czynniki ekonomiczne, społeczne wpływają na sukcesy i porażki.
4.Układ spontanicznie ukształtowanych czynników i tu: wybór wartości adekwatnych do możliwości, subiektywne odczucia odnoszące się np.: do warunków życia. Dotyczy pojedynczych osób.
5.Układ całościowy - wszystkie czynniki kumulują się, wszystkie silnie oddziaływają na sukcesy lub porażki. Kozakiewicz wymienił następujące czynniki:
-Ekonomiczne
-Demograficzne
-Przestrzenne i regionalne
-Psychologiczne
-Ideologiczne, (jeśli dochodzi do sytuacji, kiedy ideologia zdominuje edukacje mamy do czynienia z manipulacją)
-Kulturowe - wiedza, umiejętności, przyzwyczajenia, nawyki, mentalność - wszystko to składa się na tzw. kapitał kulturowy (kapitał lingwistyczny Bourdieu utożsamia z wykształceniem rodziców)
-Szkolno - oświatowe - tkwią w szkole i systemie edukacji w wyniku złego zarządzania edukacją
-Czynniki związane z płcią, są szkoły które selekcjonują, kobieta może być niżej oceniana niż meżczyzna
Jeśli chodzi o selekcje; tematem tym zajmowali się również: Kwieciński, Kowalski, Szamański, Borowicz.
Przebieg selekcji szkolnych zależy od:
-Realiów społecznych
-Realiów politycznych
-Realiów ekonomicznych
Chodzi tu głównie o harmonizowanie interesów społecznych i gospodarczych z aspiracjami życiowymi jednostek.
Ideologie edukacyjne
Ideologia jest to zbiór idei i poglądów o świecie wyznaczonych przez grupy ludzi. To ludzie określają ideologię i chcą jej uwewnętrznienia przez innych, pragną także, aby Ci inni postępowali zgodnie z tą ideologią.
Ideologia edukacyjna to zbiór idei i poglądów o edukacji, czyli dyskusja na temat tego, jaka pod względem edukacyjnym powinna być szkoła.
Najlepiej byłoby gdyby szkoła publiczna była wolna od ideologii, natomiast szkoła prywatna może pozostawać w dowolnej ideologii (oczywiście, jeśli jest na to zapotrzebowanie - to, czemu nie, byleby nie siali nienawiści i nie byli patologiczni; ponieważ możliwość wyboru z założenia jest czymś dobrym).
Istota wychowania leży w tym, aby wychowankowie mogli dokonywać własnych wyborów.
Neokonserwatyzm pochodzi od konserwatyzmu. Burke (1729 - 1797) to jeden z głównych przedstawicieli. Neokonserwatyzm charakteryzował się:
-Surowym wychowaniem - zero tolerancji
-Postawy proreligijne - religia jeszcze nikogo nie zdemoralizowała
-Głęboki patriotyzm
-Tęsknota za rajem utraconym, czyli za tym, co już było
-Hierarchizowanie wartości i tu: najważniejszy naród i religia
-Tradycja, niestety dziś mówi się o jej zaniku i detradycjonalizacji. Tradycja łączy pokolenia.
-Wysoko sytuują szkołę i edukację, która wg nich chroni moralne wartości życia
Rozbieżność informacyjna - pokazywać zalety i krytykę systemu.
Neokonserwatyści źle ustosunkowują się do nowych kierunków nauk społecznych, m.in. źle odnoszą się do postmodernizmu, który głosi, że wszystko jest względne i nie ma prawdy rzeczywistej. Występują tu nihilizm moralny, intelektualny i nie ma prawdy absolutnej - jest wiele prawd. Neokonserwatyści wysoko cenią zagadnienia związane z moralnością, bardzo wysoko podkreślają wspólnotę kulturowa, są niejako strażnikami moralności.
Rozwiązaniem na drodze edukacji np.: w USA miała być standaryzacja wypracowań, powszechność testów, kontrolowanie szkoły (np.:, aby dzielić nauczycieli na lepszych i gorszych; gorszych tak ich nagradzać).
Neokonserwatyści są przekonani, że oni spowodują, że państwo, w którym będziemy żyli będzie silne, będzie dominować własność prywatna, że będą funkcjonować autorytety, musimy powracać do sprawdzonych wartości, i że należy wypracować standardy europejskie odnoszące się do tych wartości.
Zarzuty przeciw neokonserwatyzmowi:
-uczenie występuje tylko jako nauka do testów,
-wzmacnianie autorytarnych relacji nauczyciel - uczeń,
-\wzmacnianie podziałów w społeczeństwie,
-bezmyślny respekt dla władzy, posłuszeństwo, służalstwo,
-premiowanie najlepszych szkół,
-powstawanie szkół elitarnych,
-deprecjacja tych, którzy i tak są pokrzywdzeni,
-realizacja nieaktualnych celów społecznych.
Neoliberalizm powstał na bazie liberalizmu, przedstawicielem był J. Locke ( 1632 - 1704). Neoliberalizm cechuje:
-Swoboda religijna
-Swoboda narodowa
-Tolerancja
-Wolność w gospodarce
-Indywidualizm - wolność ma dla neoliberalistów wartość autoteliczną, czyli jest wartością sama w sobie
-Wolność jako uświadomiona konieczność, zna prawa i obowiązki
-Człowiek traktowany podmiotowo, każdy ma prawo czuć się wolnym w demokratycznym kraju
-Możliwość wyboru; występują szanse wolnej gry i wykorzystania możliwości
-Pluralizm edukacyjny, edukacja powinna być otwarta na pozaeuropejskie i poza amerykańskie obszary kultury
-Cenią najbardziej kształcenie ogólne, bo w procesie ciągłej transformacji jedne zawody powstają, a inne zanikają; a osoba o ogólnym wykształceniu może łatwiej się przekwalifikować
-\Wyzwolenie dziecka od dominacji rodziców, środowiska i tradycji
-Zasady gospodarki rynkowej i wolnej konkurencji
-Zniesienie barier, jakie się stawia szkolnictwu prywatnemu
-Wolność wybory szkoły przez rodziców i kierunku edukacji
Teoria merytrokratyczna odnosi się do nurtu liberalnego w edukacji. Zakłada, że sukces = wysiłek, czyli praca +zdolności. Zarzut, co zrobić z dziećmi o barierach np.: intelektualnych. Twórcą teorii był Jung.
Teoria sprawiedliwości zakłada, że na każdym poziomie edukacji powinien być podobny procent jednostek z różnych klas społecznych. Wchodzimy tu w pojecie scholaryzacji - równa reprezentacja chłopów, robotników i inteligentów na różnych poziomach szkolnictwa.
Radykalizm
Nurt radykalny nie akceptuje ani podejścia konserwatywnego, ani liberalnego; gdyż wg nich oba warianty są niebezpieczne.
Krytykę liberalizmu uzasadniają, tym, że jeśli zastosowane zostaną wszystkie aksjomaty liberalizmu to zaczną powstawać szkoły dla młodzieży uprzywilejowanej. Wg radykałów w społeczeństwie w takiej sytuacji zacznie powstawać dwuwarstwowy system nauczania; pojawią się „lepsi i gorsi” (np.: gimnazja i licea - lepsze i gorsze).
Szczególnie intensywnie radykałowie krytykują głoszone przez liberalizm hasła wolnego rynku, czy rozbicia struktur społecznych, które obserwują w społeczeństwie. Poza problemem zerwania więzi międzypokoleniowych, przez politykę liberalną można obserwować również zerwanie więzi wewnątrz pokoleniowych (np.: osoby w tym samym wieku, które ukończyły szczebel edukacji na innym poziomie nie utrzymują kontaktów). W konsekwencji tego rozwarstwienia następuje zagubienie ludzi i nawarstwianie się zjawisk patologicznych.
Natomiast krytykują konserwatyzm z uwagi na to, że zbyt wiele obowiązków przerzucają oni na rodziców, a Ci mogą przecież okazać się nieudolni wychowawczo (np.: problem wychowania seksualnego, czy wychowania do życia w rodzinie).
Radykałowie krótko mówiąc to nurt krytycznie nastawiony do świata i istniejących w nim prawidłowości.
Jego przedstawiciele mają krytyczną diagnozę stanu społecznego, wyrażają pogląd, iż społeczeństwo krajów wysoko przemysłowych i kultura zachodu są w ogromnym kryzysie. Ostrzegają przed dehumanizacją. Charakter ciągłej rywalizacji ludzi i przedsiębiorstw oraz ostrej konkurencji rynkowej. Zwracają uwagę na negatywne skutki pogoni przedsiębiorstw za jak najszybszych przeciąganiem nie zawsze sprawdzonych nowinek technicznych w celu osiągnięcia max zysku. Z niepokojem dostrzegają komercjalizację kultury coraz częstsze zagubienie ludzi w zawikłanych mechanizmach współczesnego świata. Zwracają uwagę na narastającą patologie w wielu środowiskach i dziedzinach życia
Przedstawiciele nurtu radykalnego są zdania, że sprowadzenie roli szkoły do zadań usługowych wobec gospodarki i ogromnym uproszczeniem. Zwracają uwagę na społ. i kulturowe skutki działania instytucji edukacyjnych. Ich zadaniem szkoła jest jedną z ważniejszych instytucji demokratycznego społeczeństwa, współtworzy to społ., w niej odbywa się ważne dla młodzieży wychowanie obywatelskie. Szukają szkół, które łączą ze sobą krytyczne myślenie i radykalne myślenie. Wiedzą szkoły jako sfery publicznej, które potencjalnie mogą dopomóc w osiągnięciu rzeczywistej demokracji. Jedna z najprostszych spraw jest opór przeciw mechanizmom nadużywania dominacji władzy. Zwracają uwagę, że uczniowie mogą mieć swój głos. Opór zwraca uwagę na potrzebę wyjaśnienia interesów ideologicznych, różniących się procedurami oceniania, wyjaśniania i interesów. Edukacja ma charakter ideologiczny. Nie ma możliwości żeby nauczyciel był neutralny wobec tworzących się sporów do podstawowych kwestii społecznych i politycznych. Nauczyciel kierując się ideami sprawiedliwości społeczności winien być zaangażowany w sprawy społ. Musi szukać sojuszników w walce o słuszne sprawy. Winien solidaryzować się ze wszystkimi poszkodowanymi (przedstawicielami mniejszości). Ujmują szkoły jako zasadnicze miejsce walki. Zadania szkolne mają wiązać się z innymi zagadnieniami społ. Rozszerzając pojęcie nauczyciela jako intelektualisty a nie wykonawca zawodu. Wnosząc pojęcie głosu uczenia. Trzeba słuchać, co uczniowie mówią o świecie jak o nim mówią. Nowy glos za wyzwoleniem i demokracją.
Przedstawicieli nurtu radykalnego można podzielić na dwie grupy:
1.Próbujący rozpoznawać, diagnozować system edukacji - teoretycy reprodukcji.
2.Mówią, że szkoły powinny być aktywnym czynnikiem zmiany i to szkoła powinna wywoływać, opóźniać lub przyśpieszać zmiany społeczne.
Transformacyjni radykałowie głoszą, że awans musi pozostawać na poziomie możliwości - chcesz awansować musisz mieć odpowiednie wykształcenie i być zdrowym psychicznie.
W nurcie radykalnym występują takie podejścia jak:
1.Strukturalno - funkcjonalny - Merton, Persons; system społeczny, w którym człowiek funkcjonuje zapewnia ład, harmonię, bezpieczeństwo i równowagę.
2.Interakcjolalistyczne (relacje, jakie zachodzą) - Blumer, Mead, Turner; ludzie tworzą świat symboli kulturowych, które mogą narzucać nam jako jednostką np.: w systemie edukacji. Społeczeństwo jest, bowiem całością płynną kształtującą się w toku kontaktów międzyludzkich. Należy pamiętać, że wychowanie w dużej mierze polega na wyborze.
3.Teoria konfliktu - mówi nam o tym, że nie ma społeczeństw bezkonfliktowych. Podkreśla także pozytywne znaczenie konfliktów, gdyż to właśnie konflikty są niejednokrotnie motorem do tworzenia nowych rzeczy, systemów itd.
1
2