Według Ossowskiej
Etyka jest nauka o moralności. Według niej jest to „dyscyplina, która niczego w zakresie moralności nie ocenia i niczego nie zaleca tylko próbuje, np.: jak najrzetelniej zanalizować i wyjaśnić w danym środowisku normy i oceny moralne, próbuje dociec motywów, które pchają ludzi zarówno do chwalonego jak i ganionego w danym środowisku postępowania.
Według. Rickena
Etyka zajmuje się filozoficznym badaniem dziedziny moralności. Zajmuje się uzasadnieniem moralności. Etyka nie pyta jak ludzie się zachowują lecz jak zachowywać powinni. Nie pyta czy dane zachowanie uważa się za właściwe lecz czy jest właściwe.
Termin „moralny” dotyczy sądów, reguł, norm, postaw, instytucji kierujących ludzkim postępowaniem, co do którego osiągnięto społeczną zgodę. Przez sąd moralny rozumie się zdanie typu: „Należy mówić prawdę”.
Przez postawę moralną rozumie się np.: uczciwość, prawdomówność.
Przez regułę moralną rozumie się np.: zakaz kradzieży, nakaz mówienia prawdy.
Przez instytucje moralną rozumie się np.: obietnicę, umowę.
Ricken wprowadza podział na:
Etykę normatywną - to dyscyplina, która formuje uzasadnione wypowiedzi o tym jak powinniśmy działać i posługuje się językiem przedmiotowym, np.: etyka chrześcijańska.
Metaetykę w szerszym sensie - jest to każda refleksja nad metodami jakimi uzasadnia się postulaty moralne.
Metaetykę w węższym sensie - zajmuje się badaniem języka moralności ujmując zdania normatywne w metajęzyku.
Według Brandta
Etyka jest to nauka formująca twierdzenia etyczne. Termin twierdzenie etyczne jest to zdanie zawierające jedno z następujących wyrażeń: jest pożądane, jest moralnie koniecznie, jest obowiązkiem moralnym, jest naganne itp.
Etycznym twierdzeniem jest też zdanie przeczące zdaniu zawierającemu jedno z podanych wyżej wyrażeń. Zdaniem etycznym jest również takie zdanie, które wynika lub zaprzecza mu, zdanie zawierające jedno z przykładowych wyliczonych wyrażeń. Terminy „pożądany, słuszny, naganny” itp. nazywamy terminami lub redykatami etycznymi. Przez określenie „pogląd etyczny” rozumie się taki pogląd, który wyraża się w twierdzeniu etycznym.
Etyka w ogólnym sensie jest teorią tworzącą w zupełny i maksymalnie ekonomicznym, co do ilości i zawartości pojęciowej, zbiór prawdziwych zasad etycznych. tzw. taki zbiór , z którego daje się wyedukować każde prawdziwe twierdzenie etyczne przy pomocy odpowiedniego zasobu przesłanek pozaetycznych dotyczących faktów.
Brandt wyróżnia 2 rodzaje etyki:
Etykę normatywną jest namysłem mającym na celu sformuowanej systemu prawdziwych zasad etycznych, zarówno ogólnych jak i konkretnych. Jest także obroną tychże zasad mających istotny wpływ na wykształcenie etycznych podstaw istotnych instytucji ludzkich. Etyka normatywna formuje te zasady w oparciu o obserwacje skutków ich stosowania w praktyce społecznej
Metaetykę - jest to dyscyplina zajmująca się systematycznym badaniom, których głównym celem jest ścisłe sformułowanie poprawnej metody uzasadnienie twierdzeń lub poglądów normatywnych oraz wykazywanie poprawności tej metody. Zajmuje się ona także znaczeniem terminów lub twierdzeń etycznych
Ze względu na rozliczne zjawiska społeczne etykę dzielimy na:
mikroetykę - której przedmiotem są m.in. natura, przyrzeczeń, zobowiązania, intencje, znaczenia i następstwa indywidualnych działań, natura i uzasadnienie praw jednostkowych;
makroetyka - jej przedmiotem jest m.in. sprawiedliwość społeczna, pochodzenie i natura społeczeństwa, prawo własności, umowa społeczna, wolny rynek itd;
etyka moralna - jej przedmiotem jest przedsiębiorstwo; jednostka przedsiębiorstwa, odpowiedzialność.
Norma - jest to w sensie gramatycznym zdanie zawierające wyrażenie (funktor) „powinien”, „jest pożądane”, „jest zabronione”.
Według R. Ingardna
Norma - to każde zdanie, w skład orzeczenia, którego wchodzi wyrażenie, „powinien” (ma być), „nie powinien” itd. W sensie formalnym norma ma następujący zapis Powinno: A być B.
Wyrażenie „powinno” nazywa się momentem normatywnym. Wyrażenie złożone „A być B” jest wyrażeniem normy. Wyrażenie „A” jest podmiotem wyróżnika. Wyrażenie „być B” jest orzecznikiem wyróżnika (orzecznikiem aksjologicznym).
Wyróżnik normy - jest to nazwa stanu rzeczy normatywnego.
Orzecznik wyróżnika jest to nazwa cechy warunkującej przysługiwanie cechy wartościowej.
Podmiot wyróżnika - nazwa podmiotu podlegającego normom np.: „Dobry żołnierz powinien być odważny”. Powinno: „dobry żołnierz” być „odważny”.
Rodzaje norm (wg. Ingardena)
Normy występują w wielu znaczeniach. Najogólniejsze znaczenie normy”
jest to konkretne oczekiwanie;
jako kryterium oceny jest narzędziem służącym do oceny jakości zachowań.
Ingarden wymienia wiele znaczeń terminu „norma”.
Znaczenie przedmiotowe
norma to obowiązujący wartościowy wzór, ideał. W tym znaczeniu jest ona podstawą i miarą oceny;
norma to dowolnie ustalony schemat typ, wzorzec. Stosuje się ją np: w procesie normalizacji produkcji;
norma to „normalny”, „zdrowy” ustrój;
norma to to co przeciętne, zazwyczaj zachodzące.
Znaczenie stanu rzeczy.
norma to to co powinno zajść czyli idealna powinność;
norma to powinność, obowiązek- to co ma zostać wykonane przez podmiot czyli obowiązek do spełnienia.
Norma w znaczeniu logicznym.
norma to sąd o powinny stenie rzeczy;
norma to myśl ustanawiająca to co ma być;
norma to rozkaz narzucający komuś postępowanie;
norma to domaganie się czegoś.
Znaczenie językowe.
norma to zdanie określonego typu w którym to zdaniu norma przyjmuje postać hipotetyczną bądź kategoryczną. W postaci hipotetycznej wyrażona jest w zdaniu mającym postać „Jeżeli…to…”. W formie kategorycznej przyjmuje postać zdania wyrażającego zakaz lub nakaz.
Normy są słuszne lub niesłuszne, a nie nieprawdziwe lub nieprawdziwe. Normy mogą być :
a) Ogólne np.: „każde A powinno być B”
b) Szczegółowe np.: „niektóre A powinno być B ”
c) Jednostkowe np.: „pewne określenie A powinno być B”
Możemy również dzielić normy według podziału na:
Normy przedmiotowe.
takie, które ustalają to co normalne;
normalizujące (standard) określają one wymagania;
normy idealne ukazują wzory.
Normy doniesienia do działań.
Normy regulatywne- ustalają one co trzeba zrobić aby zrealizować działania określonego rodzaju, nie nakazują żadnych określonych działań;
Normy dyrektywne - ustalają co należy zrobić, aby osiągnąć określony cel lub spełnić określone wymogi. Odwołują się one do trybu „Jeżeli…to…”. Przykładem takich norm są instytucje obsługi, reguły techniczne, metodialogiczne itd.
Normy preskrytywne/U> - odnoszą się one w prost do działań w trybie deontycznym tzw. posługuje się takimi terminami jak „dozwolony”, „zakazane”, „zalecane”. Mówią one co wolno, a czego nie wolno nam czynić, a nie co powinniśmy brać pod uwagę by osiągnąć określony stan rzeczy.
Wartość jest ogólnym przedstawieniem ……………….
Ujecie wartości według Romana Ingardena. Ingarden odróżnia się trzy aspekty związane z wartością:
Rzecz wartościowa ( przedmiot, proces, czyn);
Wartość rzeczy ( przedmiotu procesu, czynu) wartościowym;
Cecha warunkująca rzeczy (przedmiotu, procesu, czynu) wartościowej;
Np: Venus z Milo.
W odniesieniu do statusu wartość wyróżnia się:
podejście idealistyczno - obiektywne; tylko przedmiotowi A przysługuje cecha X. Przedmiot A ma cechę X i nie istnieje związek posiadania tej cechy z istnieniem przedmiotu B o cesze Y.
podejście relatywistyczne charakteryzuje się ono rozumowaniem.
Istnieje przedmiot A, istnieje Przedmiot B, istnieje relacja miedzy A i B taka, że pociąga za sobą istnienie relatywnej cechy L w A.
Istnieje również relatywizacja ze względu na podmiot.
Wartość rzeczy wartościowej jest rzeczą względną, ze względu na pewne sposoby zachowania się i przeżycia podmiotu (indywiduum psychicznego), który w jakikolwiek sposób ma do czynienia z rzeczą wartościową.
uczucia wartości (kochania, nienawiści);
wrażenia zmysłowe (przyjemność, nieprzyjemność);
w odniesieniu do kompleksów przeżyć chceniowo - dąrzeniowych:
pożądanie unikanie;
zawierzanie;
chcenie - niechcenie;
odczuwanie potrzeby czegoś;
zaspokojenie pragnień ;
zadowolenie;
oceny.
Naturalizm- jest to pogląd, w którym rzeczywiste znaczenie twierdzeń etycznych formowane przez inteligentne osoby znające dany język, jest takie iż można je sprawdzić metodami nauki.
Naturaliści zakładają, że definicje terminów etycznych są poprawnymi definicjami sprawozdawczymi, tzw. że wyrażenie definiujące ma to samo znaczenie lub znaczenie zasadniczo takie samo co termin etyczny, który ma zdefiniować.
Wszystkie wyrażenia definicji są takie, że jeśli podstawimy je do twierdzenia etyczne, go za ogólny termin etyczny to otrzymamy zdanie, które niewątpliwie można sprawdzić metodami nauki.
Współczesny naturalizm charakteryzuje się ścisłe powiązanie z doświadczeniem empirycznym naturalnym. Z tego punktu widzenia etyka naturalistyczna ma następujące cechy:
Swoje sądy formuje w kategoriach ujmujących rzeczywistość otaczająca człowieka odrzucając tym samym w zasadzie ideę transcendentu (takie, które dotyczą absolutu).
jej dziedzina obejmuje potocznie doświadczenie i rezultaty nauk (psychologia, nauki społeczne, biologia) interpretując je metodami naukowymi.
Żywi przekonanie o rozwoju gatunku ludzkiego.
Uznaje podleganie twierdzeń etycznych regułom weryfikacji tak jak sądy naukowe.
Teoria idealnego obserwatora posługuje się następującą interpretacji ma formułę „X jest lepsze od Y”. Znaczy ktokolwiek posiadałby pełną informacje o X i Y i przy tym miał żywą wyobraźnię, był bezstronny, trzeźwy umysłowo pod każdym względem normalny wolałby X od Y.
Posiadający pełną informację to ktoś pojadający prawdziwe przekonania poza etyczne i zarazem ktoś kto nie żywi fałszywych przekonań pozaetycznych, które mogłoby wpłynąć na jego relacje, uczucia i pragnienia. Jego przekonania mają taką intensywności jaką ma bezpośrednio percepcję stanu rzeczy wywołująca określone reakcje uczuciowe.
Ktoś bezstronny ze względu na daną reakcję to ktoś na czyją relację nie ma wpływu fakt, iż sytuacja ją wywołująca, dotyczy pewnych określonych osób lub grup, tzn. jego relacja byłaby taka sama niezależnie od zaangażowanych osób czy grup.
Konstektualizm jest to stanowisko wedle którego przesłanie pozaetyczne nie można poprawnie wyciągać wniosków jednocześnie etycznych. Ta teoria etyczna zakłada, iż nie ma przesłanek etycznych, które z zasadniczych powodów nie mogłoby być oceniane (uznajnych jako prawdziwe lub obalonych jako fałszywe) za pomocą obserwacji metod nauki.
Konstektualizm zakłada, że do zagadnień etycznych należy podchodzić praktycznie, tzw rozważać je w kontekście.
Użyteczność jest pojmowana jako przydatność w promowaniu, przyjemności i unikaniu przykrości.
Utylitaryzm wchodzi w :
utylitaryzm preferencji - koncepcja, która zastępuje kategorię dążenia do przyjemności szerszą kategorią preferencji. Zaspakajanie preferencji polega na realizacji bardziej złożonych dóbr, których nie da się sprawdzić wprost do przyjemności.
utylitaryzm dobrobytu - ta koncepcja łączy zaspokojenie interesu z zaspokojeniem preferencji. Przeważa tu dążenie do ochrony takich interesów, które realizują w następstwie dobrobyt i możliwość realizacji preferencji.
Ogólna zasadą utylitaryzmu jest maksymalizacja użyteczności będącej sumą użyteczności dla wszystkich, których ona dotyczy ten warunek musi wziąć pod uwagę każdy utylitarysta w osobistym działaniu. Trudność tej koncepcji polega na sumowaniu użyteczności sprowadza się to do dwóch kwestii:
trudność dotyczy porównywania użyteczności dóbr np.: dla jednych ważne jest bezpieczeństwo, dla innych wolność.
Trudności porównywaniu użyteczności dla ludzi, tzn. jedni na pewnych rozwiązaniach coś zyskują, inni coś tracą.
Generalnie rzecz biorąc trudność polega na odczytywaniu preferencji drugiego człowieka, tzn. czy preferencja osoby A jest taka sama jak preferencja osoby B lub o ile preferencje osoby A jest inna od preferencji osoby B. Tak więc problem dotyczy możliwości interpersonalnego porównywania użyteczności dotyczy w szczególności utylitaryzmu preferencji i hedomistycznego ponieważ te koncepcje wymagają wczucia się w psychikę drugiego człowieka. Właściwa koncepcja utylitarna wymaga bezosobowego sumowania korzyści wszystkich osób, które one dotyczą.
Inny podział utylitaryzmu:
utylitaryzm czynu - koncepcje, które sprowadza się do następującej tezy:
jeżeli uczynienie A ma maksymalną całkowitą użyteczność oczekiwaniom (najlepszy zakład dający najwyższy iloczyn prawdopodobnie i wartość wśród wszystkich rzeczy, które X może uczynić to obiektywnym obowiązkiem X jest uczynienie A. Teza utylitaryzmu czynu usprawiedliwia naruszenie panującej praktyki społecznej przez każdą osobę zawsze gdy całkowita użyteczność oczekiwania pewnego działania jest większa niż całkowita użyteczność oczekiwania działania zgodnego z ową praktyką.
utylitaryzm reguł - koncepcja ta bazuje na następującej formule uczynienia A jest powinnością ogólną danej osoby zawsze i tylko wtedy gdy przepis aby uczynić to (zrób A) wynika logicznie z wyczerpującego opisu sytuacji danej osoby oraz przepisów idealnych dla jej wspólnoty. Idealne przepisy dla danej wspólnoty stanowi zbiór ogólnych nakazów (zrób A w okolicznościach C) nie zawierających imion własnych i jest to zbiór:
zupełny i maksymalnie ekonomiczny pod względem liczby różnych nakazów oraz występujących w nich pojęć;
taki, że rzetelne stosowanie się do tych nakazów przez każdego człowieka owej wspólnoty miałoby większą użyteczność całkowitą oczekiwaniom niż podobne rzetelne stosowanie się do jakiegokolwiek zbioru nakazu.
Umowa społeczna wiąże się z rozpadem wspólnot opartych na porządku teologicznym. Jest to koncepcja uzasadniająca panowanie jednych ludzi nad innymi, w sytuacji gdy uznaje się ludzi za równych z natury. Naturalnym stanem ludzkości jest stan przedpolityczny, który nie zapewnia poczucia bezpieczeństwa. Polityczne posłuszeństwo powstaje na drodze umowy tych, którzy składają obietnice posłuszeństwa z tymi, którzy rządzą nimi zapewniając im bezpieczeństwo, w umowie społecznej mamy więc do czynienia z taktem powierzenia władzy. Koncepcja ta obowiązywała do końca XIX wieku i nie dawała ona rzeczywistego uprawomocnienia historycznego. Prawomocność władzy mierzy się bowiem w istocie sprawiedliwością jej funkcjonowania.
Istnieją dwie teorie umowy społecznej:
I teoria wywodząca się od Hobbesa - interpretuje ona moralność jako korzyść wzajemną, nie istnieją wartości obiektywne lecz subiektywne (jednostkowe). Umowę trzeba tu rozumieć jako konwencję wzajemnie korzystną dla umawiających się (negocjujących) podmiotów, która to konwencja nie opiera się o tradycyjne, etyczne wyodrębnienie dobra i zła. Siła określa treść konwencji oraz sposób reglamentacji korzyści (słabsi dostają mniej od silniejszych). Różni ludzie zdobywają różne uprawnienia. Normy moralne mogą się pojawić tylko wtedy gdy ludzie są w przybliżeniu sobie równi pod względem siły. Wtedy każdy zyskuje więcej na własnej ochronie, niż traci powstrzymując się od grabienia innych.
II teoria wywodzi się od Kanta - koncepcja bezstronności rozwija tradycyjną doktrynę powinności moralnej. Określa status moralny osoby, kategorię umowy interpretuje w przeciwieństwie do I teorii tak, że neguje nierówną siłę przetargową jednostek.
John Rawls - współczesny przedstawiciel tej teorii definiuje człowieka jako samodzielne źródło prawomocnych roszczeń. Według Rawlsa istnieje naturalny obowiązek sprawiedliwości, potrzebna jest jednak procedura, która interpretuje sprawiedliwość. Jest nią idea umowy społecznej zgodnie, z którą należy uwzględnić potrzeby innych jako istoty wolnych i równych. Na potrzeby tej umowy wprowadza pojęcie sytuacji wyjściowej, która oznacza, że umowę zawiera się na warunkach równości, tzn., że:
należy uznać zasady sprawiedliwości w sytuacji niewiedzy odnośnie do własnej pozycji społecznej, którą wyznacza, np.: talent, przebojowość, itd.;
eliminuje się w ten sposób ustalenie własnych warunków umowy z pozycji jednostki świadomej własnej siły;
zakłada się tu, że każdy negocjator umowny chciałby jak najwięcej uzyskać dla siebie, ale niewiedza co do własnej pozycji siły przetargowej umożliwia spojrzenie oczami innego na kwestię bezstronności.
2