Nagietek lekarski - Calendula officinalis (Compositae).
Opis.
Roślina jednoroczna dorastająca do 40 cm wys.; liście i łodyga gęsto owłosione, przy roztarciu dają miły, charakterystyczny zapach; liście podługowate, na końcu zaokrąglone, krótkoogonkowe (ogonek oskrzydlony), jasnozielone; ulistnienie skrętoległe; kwiaty pomarańczowe, brzeżne - języczkowe, żeńskie, wewnętrzne - rurkowate, obupłciowe, bezpłodne; owoc - niełupka (wygięta sierpowato). Kwitnie od II poł. maja do września. Roślina uprawiana na działkach i w ogródkach. Pochodzi z obszarów Morza Śródziemnego.
Nasiona wysiewa się w maju (I połowa) lub wcześniej - w kwietniu, wprost do gruntu. Po wzejsciu roślin przerywa się je lub dosadza, tak aby odległość między roślinami wynosiła 15-20 cm. Nagietek rośnie na każdej glebie, wymaga jednak stanowiska słonecznego i podłoża wilgotnego.
Uwaga! Calendula off. varium plena o kwiatach żółtych nie nadaje się do celów leczniczych.
Surowiec.
Surowcami są: koszyczek kwiatowy (kwiat) oraz całe ziele -Anthodium (Flos) et Herba Calendulae, Flos Calendulae (FP I,II,III,IV i V) sprzedawany jest w aptekach i w sklepach zielarskich (najczęściej opak. 25 g), podobnie jak i maść nagietkowa - Unguentum Calendulae (Ziaja, Elissa, Alpine Herbs, Naturwaren dr Peter Theiss) - w tubach lub słoiczkach, zależnie od producenta. Tinctura Calendulae (Phytopharm) sprzedawana jest po 100 g. Kwiaty i kwitnące ziele zbiera się w I fazie rozkwitu i suszy w temp. do 40o C. Kwiaty zbiera się wraz z osadnikiem i okrywami czyli z całym kielichem. Bez sensu jest wyskubywanie samych płatków; cały kwiat jest leczniczy.
Skład chemiczny.
Ziele i kwiat zawierają olejek eteryczny - 0,02-0,04%, flawonole (pochodne izoramnetyny i kwercetyny), glikozydy rambetyny, karotenoidy (likopen, rubiksantyna), saponozydy trójterpenowe (kalendulozyd A i B), sole mineralne (dużo miedzi -7,4 mg/kg, magnezu, tlenku wapnia - 8,7 g/kg, potasu - 20,2 g/kg, sodu - 0,31 g/kg, pięciotlenku fosforu - 6,6 g/kg, żelaza - 133 mg/kg, manganu - 48 mg/kg, cynku - 23 mg/kg, molibdenu - 0,43 mg/kg), alkohole trójterpenowe (faradiol, kalenduladiol, arnidiol), fitosterole (stigmasterol, beta-sitosterol), kwasy (ferulowy, kawowy, salicylowy), gorycz - kalendynę - 0,01%, garbniki -ok. 8-9%, śluzy, żywice, amyrynę i in.
Działanie.
Nagietek działa przeciwzapalnie, żółciopędnie, moczopędnie, rozkurczowo, uspokajająco, przeciwnowotworowo, przeciwwirusowo, przeciwrzęsistkowo (pierwotniakobójczo), przeciwbakteryjnie, lekko napotnie, słabo przeciwkrwotocznie, odtruwająco, przeciwwysiękowo; reguluje pracę serca, przemianę materii i wypróżnienia; reguluje miesiączkowanie; pobudza wydzielanie śliny, soku żołądkowego i jelitowego, pobudza apetyt, przyśpiesza trawienie i wchłanianie mleczka pokarmowego; przyśpiesza gojenie się ran i naskórnikowanie.
Wskazania: stany zapalne pochwy i warg sromowych, zapalenie jajników i jajowodów, bóle jajników (+ziele glistnika + kora wierzby lub kwiat wiązówki), zapalenie i ból jąder (okłady i jednoczesne picie naparu nagietkowo-glistnikowego i właściwe leki syntetyczne), upławy, nieregularne krwawienia miesiączkowe (+ korzeń arcydzięgla), pierwsze miesiączki połączone z obfitą wydzieliną śluzową (+ kora wierzby + korzeń arcydzięgla + liść pokrzywy + kwiat czarnej malwy + ziele glistnika + ziele skrzypu, w równych częściach - napar z 2 łyżek na 1 szkl. wrzątku pić 3 razy dz. po 150 ml), zaburzenia okresu po- i przekwitania (+ kora, liść lub kwiat kaliny + ziele glistnika), stan przedmiesiączkowy, bezsenność, wyczerpanie nerwowe, stres, lęk (+ liść melisy + liść konwalii, + kwiat (liść) lub owoc głogu + ziele glistnika + ziele jemioły + ziele nostrzyka lub lebiodki, w równych częściach - napar z 1 łyżki na 1 szkl. wrzątku; pić 3 razy dz. po 100-150 ml), nerwice wegetatywne, niemożność złapania tchu, zaburzenia sercowe (nalewka negietkowa + nalewka serdecznikowa + nalewka głogowa + nalewka kokoryczkowa lub konwaliowa + nalewka miętowa + nalewka z aminka egipskiego lub glistnikowa - w równych częściach zmieszać i zażywać 3-4 razy dz. po pół łyżeczki), nadciśnienie (nalewka nagietkowa obniża ciśnienie krwi; można ją zmieszać z nalewką kokoryczkową i arnikową, po czym zażywać 3 razy dz. po 40 kropli), reumatyzm, skąpomocz, obrzęki, wysięki okołostawowe, obrzęk powiek, kamica moczowa (w tych przypadkach proponuję: kwiat lub ziele nagietka - 6 łyżek + kora bzu czarnego lub jesionu - 2 łyżki + kora lub gałązki kasztanowce - 2 łyżki + ziele nawłoci - 2 łyżki + ziele skrzypu - 2 łyżki + kora wierzby - 2 łyżki + ziele połonicznika - 2 łyżki + kora lub gałązki brzozy - 2 łyżki, wymieszać wszystko razem; 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 30 minut; przecedzić; do wywaru na każdą 1 szkl. wkroplić 20 kropli nalewki arnikowej; pić 3 razy dz. po 200-220 ml), osłabienie pochorobowe (kwiat lub ziele nagietka - 5 łyżek + owoc róży dzikiej - 2 łyżki + owoc głogu - 2 łyżki + owoc bzu czarnego - 2 łyżki + śliwki suszone - 2 łyżki, wymieszać, 3 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wody; zagotować; odstawić na 30 minut; przecedzić; osłodzić miodem; pić 3 razy dz. po 200 ml, przy czym na każde 200 ml wywaru dać 20 kropli nalewki arnikowej), choroby alergiczne (przeciwalergicznie działają także: kwiat rumianku - 1 łyżka + ziele glistnika - 1 łyżka + ziele ruty - 1 łyżka + ziele krwawnika - 1 łyżka + nasiona lub ziele wiesiołka dziwnego lub dwuletniego - 1 łyżka, wymieszać, do mieszanki dodać 6 łyżek kwiatu nagietka; stosować napar z 2 łyżek mieszanki na 2 szkl. wrzątku; pić 4 razy dz. po 100 ml; pomaga bardzo przy astmie, pyłkowicy, zapaleniu spojówek (okład z tej mieszanki 5 minutowy 3 razy dz. z jednoczesnym piciem naparu!), ponadto zalecam przy pokrzywce), choroby zakaźne, nowotwory (kwiat nagietka - 6 łyżek + ziele jemioły - 3 łyżki + ziele glistnika - 3 łyżki + kłącze lepiężnika - 2 łyżki + kłącze lub ziele kokoryczki - 2 łyżki + ziele wraz 2 korzeniami łuskiewnika różowego - 3 łyżki; wymieszać; przyrządzić napar z 2 łyżek na 1 szkl. wrzątku; pić 4 razy dz. po 100-150 ml).
Zewnętrznie (okłady, nasiadówki, irygacje, płukanki, przemywanie): wyżej wymienione choroby kobiece, rany, oparzenia, odparzenia, otarcia naskórka, wybroczyny, stłuczenia, ropnie, owrzodzenia, liszaje, liszajce, mokre wysypki, pryszcze różnego pochodzenia, łojotok, stany zapalne, plamy na skórze (nalewka nagietkowa - 10 ml + nalewka arnikowa - 10 ml,+ nalewka kosaćcowa - 10 ml + nalewka cytrynowa - 5 ml/ lub olejek cytrynowy -2 ml/ + nalewka chrzanowa - 5 ml, wymieszać; preparat działa wybielająco, przeciwwągrowo, pojędrniająco, lekko złuszczająco, odkażająco; poprawia krążenie skórne), ukąszenia owadów (nalewka nagietkowa + nalewka miętowa + nalewka arnikowa - w równych częściach zmieszane), stany zakażeniowe (w tym ropne po wymieszaniu z szałwią i majerankiem), stany zapalne spojówek i gałki ocznej, pieczenie i łzawienie oczu, opryszczka oka (kwiat nagietka -2 łyżki + ziele świetlika - 1 łyżka + liść melisy - 2 łyżki - wymieszać i przyrządzić napar z 1 łyżki mieszanki na 1 szkl. wrzątku; okład trzymać przez 10 minut zmieniając go co 5 minut; stosować 4 razy dz.; patrz-melisa!), choroby włosów (brak połysku i puszystości, wypadanie), stany zapalne jamy ustnej (+ ziele majeranku + liść szałwi! + liść mięty + kwiat rumianku, w równych częściach; napar z 2 łyżek mieszanki na 1 szkl. wrzątku; jamę ustną i gardło płukać 4-6 razy dz., przełykając jednocześnie 4-6 łyków płynu).
Napar: 2 łyżki ziela lub 3 łyżki kwiatów zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml; niemowlęta ważące: 3-4 kg - 6-8,5 ml, 5-6 kg - 10,7-12,8 ml, 7-8 kg - 15-17 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 20-21 ml, 15 kg - 32 ml, 20-25 kg - 42,8-53,5 ml, 30-35 kg - 64-75 h&, 40-45 kg - 85,7-96,4 ml,50-55 kg - 107-117,8 ml, 3-4 razy dz.
Odwar: 2 łyżki ziela lub 3 łyżki kwiatów zalać 2 szkl. wody; gotować 10 minut; odstawić na 15 minut; przecedzić. Pić jak napar.
Nalewka nagietkowa (nagietkówka) - Tinctura Calendulae: pół szkl. kwiatów lub ziela zalać 250 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżeczce w 50 ml wody. Chore miejsca przemywać nalewką lub pędzlować je 3 razy dz. Do płukania : 1 łyżka nalewki + 150-200 ml wody.
Ekstrakt nagietkowy - Extractum Calendulae: pół szkl. kwiatów lub ziela zalać 100 ml alkoholu 40-60%; wytrawiać 7 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 40 kropli lub stosować zewnętrznie. Chorobowe zmiany na błonach śluzowych jamy ustnej i dróg płciowych pędzlować 4 razy dz. Do płukania: 1 łyżeczka płynu na 150 ml wody przegotowanej.
Alkoholatura “zimna”: pół szkl. świeżych zmielonych kwiatów lub ziela zalać 250 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Stosować jak nalewkę. Dzieciom ważącym 10-15 kg - 0,7-1 ml. 20-25 kg - 1,4-1,7 ml, 30-35 kg - 2,1-2,5 ml, 40-45 kg - 2,8-3,2 ml, 50-55 kg - 3,5-4 ml nalewki lub alkoholatury 3-4 razy dz. w 100 ml wody lub mleka z miodem.
Olej nagietkowy - Oleum Calendulae: 1 szkl. suchych lub lepiej świeżych kwiatów (zmielonych w maszynce do mięsa!), albo ziela zalać 100-150 ml oleju winogronowego, kukurydzianego, lnianego lub oliwy o temp. 50-60o C; wytrawiać 14 dni; przefiltrować (masę roślinną wydusić staranie z oleju). Olej zażywać 2-3 razy dz. po 1-2 łyżki w wyżej wymienionych chorobach wewnętrznych i skórnych oraz w zaparciach (3 łyżki jednorazowo), albo stosować zewnętrznie do: przemywania i oczyszczania skóry zdrowej i chorej (znakomicie zastępuje mleczka i śmietanki kosmetyczne; pielęgnuje, odżywia, wygładza, regeneruje, natłuszcza, odkaża skórę, działa przeciwzapalnie i przeciwropnie; leczy spierzchnięte wargi), do lewatyw (100-200 ml oleju o temp, 36-38o C wlać doodbytniczo przy zaparciach połączonych z bólami brzucha, wzdęciami oraz przy stanach zapalnych i hemoroidach odbytu, bańki odbytowej i esicy, przy wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego oraz w nieprzyjemnym parciu na kał podczas niestrawności), do maseczek olejowych przy suchości skóry, trądzikach i zwiotczeniu powłok (gazę zmoczyć w oleju nagietkowym obficie i nałożyć na twarz, szyję, dekolt lub inna część ciała, na 30 - 45 minut, po czym zastosować delikatny masaż skory, wklepywanie i wcieranie oleju), do kąpieli olejowych włosów przy ich zniszczeniu zabiegami fryzjerskimi, suchości oraz przy łupieżu suchym.
Ocet nagietkowy - Acetum Calendulae: pół szkl. suchych lub świeżych zmielonych kwiatów zalać 150 ml octu spożywczego; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Stosować do płukania włosów po ich umyciu (1 łyżka octu nagietkowego na pół litry wody) w celach ochronnych (zasadowe mydła i szampony uszkadzają włosy poprzez wysuszenie skóry głowy, powodują łupież, łamliwość i rozdwajanie włosów; dotyczy to także różnego rodzaju farb i rozjaśniaczy włosów oraz lakierów), do przemywania twarzy przy licznych wągrach, pryszczach, mokrych wysypkach i łojotoku, a także w celu zakwaszania skóry, do płukania jamy ustnej i gardła przy stanach zapalnych (1 łyżka płynu na 200 ml wody przegotowanej), do okładów na uderzenia, opuchlizny, wybroczyny, siniaki, wysięki okołostawowe (1 łyżka płynu na pół szkl. wody przegotowanej + 1 łyżeczka nalewki arnikowej lub 1 łyżka octu arnikowego; gazę, watę lub płótno zmoczyć w płynie, przyłożyć na chore miejsce, przykryć folią i zabandażować na 2 godz., stosować 3 razy dz.), czyraki, duże bolesne pryszcze, owrzodzenia i rany, do kąpieli nóg opuchniętych (1 łyżka na 200 ml wody) i całego ciała przy zmęczeniu, reumatyzmie, obrzękach, osłabieniu, łojotoku skóry i żylakach (200 ml octu nagietkowego na pół wanny wody), do nasiadówek przy upławach i stanach zapalnych narządów płciowych (1 łyżka Azulenu lub Azucalenu, albo 2 łyżki nalewki rumiankowej + 100 ml octu nagietkowego na 2 l przegotowanej wody; powinna trwać 40 minut w temp. 45o C).
Nafta nagietkowa - Naphta Calenduale: pół szkl. świeżych lub suchych kwiatów zalać 200 ml nafty kosmetycznej; wytrawiać 7 dni; przefiltrować. Stosować do przemywania skóry trądzikowej, z wągrami oraz z zapaleniem mieszków włosowych. Wcierać we włosy na 8 h przed umyciem, przy wypadaniu, łupieżu, rozdwojonych końcówkach, braku połysku i puszystości.
Rp. Mikstura naftowo-olejkowa CATLT
Nafta nagietkowa - 100 ml
Maść Tribiotic - 4 saszetki
Maść allantoinowa - 1 tubka
Olejek herbaciany - 1 ml
Olejek lawendowy - 1 ml
Olej rycynowy - 15 ml
Tran - 15 ml lub maść tranowa - 1 tubka
Składniki wymieszać na ciepło, bardzo starannie. Ostrożnie z ogniem !.
Wskazania: oporny na leczenie trądzik, ropnie po goleniu i w czasie cukrzycy, zapalenie mieszków włosowych, łuszczyca, wągry, liszajce, pryszcze nieznanego pochodzenia.
Lek silny w działaniu. Działa odżywczo, oczyszczająco, przeciwzapalnie, odkażająco, przyspiesza regenerację skóry.
Skórę przemywać 2-3 razy dz.
Rp. Maść nagietkowa - Ung. Calendulae.
Składniki:
- wyciąg olejowy lub glicerynowy z nagietka - 15 ml
lanolina, maść z wit. A, Linomag - maść lub krem, albo maść tranowa - 30 g
gliceryna 5 ml
nalewka arnikowa - 5 ml
olejek eteryczny lawendowy - 5 kropli
krem Nivea - 1 łyżka
Sposób przyrządzenia. Do moździerza umieszczonego na gorącej maszynce elektrycznej włożyć podłoże maściowe i krem Nivea i gdy ulegnie ono rozpuszczeniu wlać do niego nalewkę zmieszaną z 5 ml gliceryny, potem wlać wyciąg olejowy lub glicerynowy z nagietka; składniki ucierać aż do połączenia jednocześnie jednak podgrzewając lekko; na końcu do maści wlać olejek zapachowy. Ciepłą masę przelać do oznaczonego szczelnie zamykanego pojemnika i przenieść w zimne miejsce. Maść nagietkowa nadaje się doskonale do pielęgnacji skóry twarzy i warg, oraz dłoni i stóp; leczy stany zapalne, rany, odleżyny, rozpadliny skórne, odparzenia, suchość skóry, trądziki i inne schorzenia wcześniej wymienione. Maść nagietkową można też przyrządzić na smalcu wieprzowym oraz eucerynie (w tym przypadku ma większe właściwości nawilżające). Olej nagietkowy zastępuje maść nagietkową.
Rp.
Maść arnikowa - 1 łyżka
Maść nagietkowa - 1 łyżka
Maść żywokostowa - 1 łyżka
Tormentiol lub maść pięciornikowa - 1 łyżka
Maście wymieszać bardzo starannie. Chore miejsca pokrywać preparatem 3 razy dz.
Wskazania: trudno gojące się rany, trądzik młodzieńczy i różowaty, pękanie naczyń krwionośnych, uderzenia, ropnie, oparzenia, rozpadliny skórne, owrzodzenia, otarcia naskórka, opryszczki, wypryski sączące.
Wyciąg glicerynowy z kwiatów nagietka - Gliceroextractum Calendulae: pół szkl. świeżych lub suchych zmielonych kwiatów zalać 100 g gliceryny płynnej; i 100 ml wódki; wytrawiać 14 dni; wyciąg odcedzić od masy roślinnej Przy zaparciach połączonych z bólami brzucha, wzdęciami i stanami zapalnymi zażyć 1-2 łyżki wyciągu glicerynowego wymieszanego z sokiem owocowym. Można stosować także zewnętrznie do okładów (1 cz. wyciągu + 2 cz. wody) na wcześniej wymienione schorzenia skórne.
Rp.
Kwiat (oczywiście w każdym przypadku może być ziele) nagietka - 6 łyżek
Kwiat rumianku - 1 łyżka
Ziele jasnoty - 1 łyżka (kwiat - 4 łyżki)
Ziele bodziszka - 1 łyżka
Ziele krwiściągu - 1 łyżka
Ziele skrzypu - 1 łyżka
Liść lub kłącze lepiężnika - 1 łyżka
Ziele krwawnika - 1 łyżka
Ziele tobołka lub tasznika - 1 łyżka
Liść kasztanowca - 1 łyżka
Ziele przytulii - 1 łyżka
Ziele pokrzywy - 1 łyżka
Ziele lub korzeń żywokostu - 1 łyżka
Liść babki - 1 łyżka
Ziele rdestu (obojętnie którego) - 1 łyżka
Surowce wymieszać bardzo starannie. Ta mieszanka powinna znaleźć się w każdym domu. 2 łyżki mieszanki zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30-40 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150 ml; dzieci - patrz napar nagietkowy. Mieszanka działa wszechstronnie, ale przede wszystkim przeciwkrwotocznie (hamuje krwawienia wewnętrzne i zewnętrzne, zwiększa krzepliwość krwi), przeciwwysiękowo (uszczelnia i wzmacnia naczynia krwionośne), zapobiega powstawaniu miażdżycy; reguluje wypróżnienia i przemianę materii; zwiększa produkcje i wydalanie moczu; oczyszcza organizm ze szkodliwych produktów chemicznych; przyśpiesza gojenie się ran; wzmacnia ogólnie.
Wskazania: krwawiączka, krwotoki z nosa, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, stany zapalne nerek, krwiomocz, krwawienia z przewodu pokarmowego, krwawa biegunka, hemoroidy (polecam lewatywy w ilości 100-200 ml o temp. 38o C i jednoczesne picie naparu), stany zapalne przewodu pokarmowego, choroba wrzodowa, nadmierne i nieregularne krwawienia miesiączkowe, upławy (jednocześnie stosować nasiadówki), zapalenie przydatków, gruźlica, ostry kaszel, zaburzenia hormonalne, choroby skórne i zakaźne uszkadzające naczynia krwionośne (np. grypa typu krwotoczno-wysiękowego, teleangiektazje, trądzik różowaty, dermatoza okołoustna), obrzęki pochodzenia krążeniowego (jednocześnie z tą mieszanką stosować jeszcze zioła nasercowe - patrz kokoryczka, konwalia) i nerkowego, żylaki kończyn, stany zapalne gałki ocznej, nadciśnienie.