KURS PEDAGOGICZNY
Milena Zalewska Chomań
Gr. II
JAK RADZIĆ SOBIE Z PRZEJAWAMI ZACHOWAŃ AGRESYWNYCH W SZKOLE?
„Każdego człowieka kształtuje dom rodzinny”
Niniejsza praca poświęcona jest zachowaniu agresywnemu, definiuje agresję, jej rodzaje, związek agresji z wiekiem dziecka, przyczyny, oraz sposoby radzenia sobie z nią.
Psychologia społeczna definiuje agresję (z łac. aggresio - napaść)jako zachowanie, które ma wywołać szkodę fizyczną lub psychiczną, a ukierunkowane jest na zewnątrz lub do wewnątrz. Wyróżnia się następujące rodzaje agresji:
agresja wroga - agresja, która ma na celu zranienie lub zadanie bólu;
agresja instrumentalna - agresja służąca innemu celowi niż zranienie lub zadanie bólu, np. zastraszenie, usunięcie konkurencji itp.
agresja prospołeczna - chroniąca interesy społeczne, obrona;
agresja indukowana - powstająca w efekcie psychomanipulacji;
agresja odroczona;
autoagresja - agresja skierowana na własną osobę:
bezpośrednią - gdy dochodzi do samookaleczenia, samooskarżania
pośrednią - gdy jednostka prowokuje i poddaje się agresji innych
werbalną - polega na zaniżaniu samooceny, krytykę siebie i swojego zachowania
niewerbalną - to samookaleczenia, uszkadzanie ciała
Definicja ta nie do końca jest przyjmowana przez wszystkich badaczy bez zastrzeżeń, ponieważ uważa się również, że agresja może być wrodzonym popędem, tak samo jak popęd seksualny a wraz z upływem czasu dochodzi do kumulowania się napięcia popędowego, które co pewien czas musi zostać rozładowane w odpowiednim zachowaniu. Funkcjonuje również teoria frustracji-agresji, pod którym to terminem ukrywają się zachowania agresywne zwykle sprowokowane przez czynniki zewnętrzne, które wywołują u ludzi nieprzyjemne stany wewnętrzne takie jak gniew, lęk, ból, nuda etc. Instynktowną reakcją na te nieprzyjemne stany staje jest zachowanie agresywne.
W rozwoju człowieka widać kilka etapów ewoluowania agresji.
W okresie od 18 miesiąca do 5 roku życia nie ma prostej zależności między wiekiem dzieci a ich ogólną agresją. Są dowody, że fizyczna i instrumentalna agresja częściej występuje u dzieci młodszych, natomiast agresja słowna i wroga staje się bardziej powszechna dzieci osiągających wiek szkolny. Można ją zmierzyć wykorzystując technikę nominacyjną - każde dziecko wskazuje, których uczniów klasie uważa za agresywnych. Istnieje tu pewna regularność: agresja wzrasta wraz z wiekiem. Chłopcy zaczynają przejawiać agresję w wieku przedszkolnym i trwa to przez cały okres szkoły podstawowej. W starszych klasach szkoły podstawowej zaczynają być widoczne inne różnice między płciami, które rozciągają się na okres szkoły średniej. U chłopców agresja wobec chłopców staje się w swej naturze coraz bardziej fizyczna, a wobec dziewcząt znacząco obniża się. U dziewcząt agresja wraz z wiekiem staje się bardziej społeczna i jest skierowana w znacznej mierze, choć nie wyłącznie na dziewczęta. Niemniej jednak ogólne różnice między płciami stają się coraz mniejsze, im bardziej dzieci zbliżają się do wieku dorastania.
W okresie średniego dzieciństwa złość i agresja nadal są wyrażane fizycznie. Powszechne są w tym czasie takie zachowania, jak kopanie, popychanie i bicie. Ale dzieci uczą się także, że złość może być okazywana również w inny sposób. Na przykład mogą one wyrazić ją słownie w formie obelg, kłótni lub przeklinania. Złość może być ukryta i wyrażana przy użyciu takich biernych środków, jak dąsanie się lub nienawistne, bezczelne przyglądanie się. Agresja w tym wieku może być wyraża w powyższy sposób w trudnych dla małego człowieka sytuacjach, tj. separacja lub rozwód rodziców, śmierć jednego z członków rodziny, poważny wypadek lub choroba, kalectwo, zmiana miejsca zamieszkania, narodziny kolejnego dziecka. Rodzice powinni być szczególnie wrażliwi na to, jak dziecko przystosowuje się do nowych sytuacji dziecko na wszystko musi mieć czas, niezależnie od tego czy zmiany jego życiu są pozytywne czy negatywne. Jeśli dziecko ma wystarczająco dużo czasu na przystosowanie się do zmian i jest do nich odpowiednio wcześniej przygotowywane, jest szansa, że stres związany z tymi zmianami będzie mniejszy i uda się zminimalizować zachowania agresywne.
Inną kwestią, na którą szczególnie należy zwrócić uwagę są programy telewizyjne i gry komputerowe. Tu muszę głośno zawołać, gdzie podział się TIK-TAK i pies Pankracy oraz szereg innych wspaniałych programów z mojego dzieciństwa? Dzieci przyjmują bezkrytycznie model zachowania prezentowany przez ulubionych bohaterów. Dlatego należy uważnie dobierać to co oglądają do ich wieku, a potem z dzieckiem o tym rozmawiać. Ideałem jest wspólne oglądanie. Ja mam dwie córeczki i staram się chociaż raz w miesiącu wybrać na jakieś przedstawienie dla dzieci do teatru. To dla córki (młodsza ma dopiero 13 miesięcy, więc jeszcze nie uczestniczy w tych wyprawach) wiele znaczy - ubiera się elegancko, bo tym okazuje szacunek aktorom, ale ja wiem, że w przyszłości okaże w ten sposób szacunek rodzinie na ważnych uroczystościach - np. Wigilia w domu moich Dziadków. I nie będzie to dla niej powód do buntu, bo będzie rozumiała, ze tak właśnie trzeba, że jest coś takiego jak konwenans, czy też kanon dobrego zachowania, a nie przymus, bo mama tak każe.
W okresie dorastania mówi o dwóch rodzajach agresji:
werbalnej,
fizyczny.
Główną rolą agresji w tym wieku jest funkcja oczyszczająca, tzn. pozwalająca na rozładowanie zbędnych napięć w organizmie. Poprzez zachowania agresywne człowiek dorastający próbuje pokazać innym swoją wielkość. Inną funkcją jest funkcja obronna, której głównym zadaniem jest ochrona własnego "ja", które w tym okresie nabiera swojej wartości.
Wielką rolę w ograniczaniu przejawów agresji u swoich dzieci mogą odegrać rodzice, są oni najbliższym i najważniejszym społecznym środowiskiem dziecka. Od ich reakcji zależy czy utrwala się jego przekonanie o skuteczności używania przemocy dla osiągania określonego celu. Rodzice aprobujący określone formy agresji mogą również świadomie stymulować jej występowanie u dzieci. Są one wówczas następstwem uczenia norm zezwalających na agresywne zachowania. Ciekawym faktem jest to, że rodzice dzieci agresywnych w większym stopniu niż inni uzasadniają agresję ich dzieci zgodnością ze społecznie uznanymi normami, zezwalającymi na jej przejawy, mają rozwinięty system usprawiedliwień dla agresji, np. tłumaczą ją wynikiem emocji (złości, zdenerwowania), bądź też niewielkimi skutkami materialnymi i uczuciowymi. Rodzice często zezwalają na zachowania agresywne, nie stosują kar za takie zachowania, zachęcają do zachowań agresywnych.
Tolerowanie agresji wzmacnia ten sposób zachowania. Podobnie stosowanie surowych kar fizycznych, połączone z brakiem serdeczności wykazuje znaczny związek z agresywnością. Bywa również i tak, że rodzice nie pozwalają na przejawianie agresji wobec nich samych, ale tolerują zachowania agresywne wobec kolegów i rodzeństwa.
Każda akcja wyzwala reakcję i tak samo sprawa się ma z agresją, również ma swoją przyczynę. Do przyczyn zachowań agresywnych zalicza się agresja jako następstwo niezaspokojonych potrzeb. Do podstawowych potrzeb występujących u dzieci należą:
Potrzeby fizjologiczne związane z różnymi biologicznymi organizmu np. potrzeba tlenu, potrzeba zaspokojenia głodu i pragnienia),
Potrzeby psychiczne:
potrzeba bliskiego związku (afiliacji). Jest ona zaspokojona poprzez bezpośrednie kontakty uczuciowe dziecka z osobami najbliższego otoczenia,
potrzeba bezpieczeństwa. Potrzebę tę zaspakaja rodzina. W wieku szkolnym funkcję tę spełniają kontakty koleżeńskie i przyjacielskie,
potrzeba kontaktów społecznych. Potrzeba ta przejawia się w kontaktach zabawowych, w szukaniu towarzystwa rówieśników. Bywa ona niezaspokojona u jedynaków,
potrzeba przynależności grupowej,
potrzeba uznania społecznego. Nie jest zaspokojona gdy dziecko jest wyśmiewane przez rówieśników lub stale oceniane negatywnie przez dorosłych,
potrzeby estetyczne i poznawcze przejawiają się w szukaniu kontaktów z wytworami kultury, książką, muzykom, malarstwem, teatrem.
Poniżej opisanych jest kilka wyznaczników, które stosować powinni nauczyciele, ale myślę, ze z powodzeniem mogą stosować je również rodzice w domu w stosunku do własnych dzieci. Jeżeli chcemy zapobiegać występowaniu i rozpowszechnianiu się agresji, stworzyć musimy warunki umożliwiające uczniom zaspokojenie ich podstawowych potrzeb. Wobec uczniów zachowujących się agresywnie przejawiać należy nie postawę sędziego, który ocenia i karze, lecz postawę opiekuna starającego się pomóc wychowankowi. Karą można się posługiwać ale ze szczególną rozwagą i przy przestrzeganiu określonych warunków.
Dyrektywy:
Nie stosuj kar fizycznych - nie można wyeliminować zachowań agresywnych u kogoś, samemu będąc agresorem.
Nie karz w uniesieniu, zdenerwowaniu - to wzór agresywnego zachowania się, który wzmaga agresję ucznia.
Jeżeli czujesz, że nie jesteś akceptowany przez wychowanka stwórz takie okoliczności, by kara za agresywne zachowanie nie pochodziła od ciebie. Posłuż się opinią grupy.
Jeśli karzesz zastosuj kary perswazyjne, wyjaśnij za co i dlaczego został ukarany.
Karzą za zachowanie agresywne równocześnie dostrzegaj i nagradzaj różnorodne pozytywne zachowania ucznia, a zwłaszcza przejawy życzliwości wobec innych.
Sposoby zapobiegania agresji:
1. Konwencjonalne sposoby eliminowania agresji.
Badania dowiodły, że karanie za agresję wyzwala u wychowanka zachowanie agresywne. Karząc za agresję możemy więc uzyskać rezultat dokładnie odwrotny od zamierzonego nie likwiduje lecz utrwala zachowania agresywne, gdyż karanie jest tylko chwilowym zablokowaniem osiągnięcia przez wychowanka określonego celu tj. zamierzonym wprowadzeniem wychowanka w stan frustracji, a frustracja rodzi agresję. Karanie zachowań agresywnych przynosi często pozorne, krótkotrwałe efekty i prowadzić może do tzw. Przemieszczania agresji. Swoje napięcie emocjonalne wyładuje nie na osobie karzącej lecz na innych.
2. Karanie agresywnych modeli.
Pewną odmianą kary jest ukaranie kogoś innego. Argumentuje się, że można by zredukować agresję, pokazując dziecku agresywny model, którego spotyka zły koniec. Twierdzenie to implikuje teorię zgodnie z , którą jednostka oglądająca taką sytuację zostanie w rezultacie zastępczo ukarana za swą własną agresję i wobec tego stanie się mniej agresywna
3. Nagradzanie alternatywnych wzorców zachowania polega na ignorowaniu zachowań agresywnych dzieci i troskliwe opiekowanie się tymi dziećmi, które zachowują się w sposób będący zaprzeczeniem agresji. Po paru tygodniach nastąpił znaczny spadek agresywnych zachowań.
4. Kara „psychologiczna” skutecznie przeciwdziała agresji tzn. manifestowanie przykrości, kary słowne połączone z tłumaczeniem, wyjaśnieniem, perswazją. Kara ta budzi u karanego poczucie winy, które stać może się realnym motywem zmiany dotychczasowego zachowania
Karanie za zachowania agresywne wbudowane być musi w rozległy system nagradzania za zachowania pożądane i społecznie akceptowane. Niezwykle ważny warunek skuteczności karania zachowań agresywnych tkwi w stosunku karanego do osoby karzącej. Karanie za agresję będzie efektywne wtedy, gdy wychowanek postrzega karzącego jako osobę życzliwą, gdy akceptuje ją, żywi wobec niej pozytywne uczucia np. aprobaty, szacunku, przywiązania, sympatii. Szczególnie łatwo eliminują się zachowania agresywne pochodzące od osób, z którymi wychowanek identyfikuje się w wysokim stopniu, które są dla niego wzorami, osobami znaczącymi. Nieprawidłowe, nierozważne karanie zachowań agresywnych nie tylko ich nie eliminuje lecz agresję ucznia utrwala.
Najważniejszą z form w pokonywaniu agresji jest osoba nauczyciela cieszącego się akceptacja uczniów nieprzystosowanych społecznie. Rola nauczyciela w pokonywaniu tych trudności jest bardzo duża. Znajomość i zrozumienie trudności ucznia pozwala nieraz uwzględnić je w sposób dyskretny. Spotkanie w cztery oczy stwarza nową atmosferę. Zmiana atmosfery daje mu okazję do skłonienia ucznia, by się nad sobą zastanowił i ponownie rozważył swoje zachowanie. Jeżeli mówi się do niego językiem, którego nie przywykł słyszeć, jeżeli spotyka się ze zrozumieniem, gdy spodziewał się surowej nagany, lub ze stanowczością, gdy liczył na słabość, wtedy słowa przejmują go mocno. Zaczyna rozumieć wiele spraw o sobie samym, które dotąd wymykały się z jego świadomości. Ważne jest zrozumienie co dzieje się w sferze doznań każdego dziecka nie tyle dlatego, by interweniować czynnie w stosunku do niego, lecz raczej by uniknąć uciekania się do nieszczęśliwych chybionych wystąpień. Ważnym aspektem w walce z przemocą w szkole jest edukacja i uświadomienie uczniom, nauczycielom oraz rodzicom problemu, uczenie rozpoznawania zjawiska przemocy oraz ewentualna pomoc. Rozwijanie umiejętności społecznych, uwrażliwianie na przemoc oraz prawidłowe ukierunkowanie rozwoju od najmłodszych lat mogą w znacznym stopniu zminimalizować to zjawisko.
Przykład zachowania agresywnego:
Bardzo długo zastanawiałam się nad takim przykładem. Prowadzę zajęcia z przedszkolakami i nasze spotkania nie trwają długo, więc nie mam okazji takich zachowań obserwować. Poza tym, wiem że dzieci lubią moje zajęcia i czekają na nie z niecierpliwością, bo fajnie się bawią przy okazji dbając o zdrowie i sylwetkę. Z życia domowego tez nie mogę podać takiego przykładu, bo staramy się być rozumnymi rodzicami dla naszych córek, poza tym mimo różnych naszych dorosłych niepowodzeń, nie przerzucamy na dzieci ciężaru naszych kłopotów. Na szczęście nie są to problemy małżeńskie, tylko takie typowe dla codziennego dnia. Pisząc tę pracę, zastanawiałam się czy jako przykład nie mogłabym podać narodzin drugiego dziecka jako stresu dla pierwszej córeczki, ale raczej nie. Córcia była od początku przygotowywana na pojawienie się nowego domownika, chodziła z nami na wizyty do lekarza i oglądała dzidziusia na USG. Zdaję sobie sprawę, że może być jej ciężko, ale zawsze kiedy ma ochotę przychodzi przytula się do nas, sami również często bierzemy ją na kolana i mówimy jaka jest wspaniała i jak bardzo ją kochamy. Ona wie, że jest spełnieniem naszych marzeń, że jesteśmy z niej dumni. Córcia nigdy nie reagowała agresją, znalazła inny sposób na zwrócenie uwagi na siebie. Stawała się jęcząca, jeśli czegoś chciała natychmiast. Ale nad tym w jej przypadku jest łatwo zapanować. Zwykle rozmowa i wyjaśnienie dlaczego tak nie należy robić wystarcza. W moim przekonaniu w tej sytuacji najważniejsze dla niej, jest jej wysłuchanie, co ma do powiedzenia, bo to co dla mnie może być błahostką, dla niej może jawić się jako gigantyczny problem. Ustalamy wtedy pewne priorytety. I wtedy moje prawie pięcioletnie szczęście pilnuje kolejności naszych działań. Ta metoda sprawdza się w naszym rodzinnym życiu. Warunek jest jeden - robimy dokładnie tak jak ustalamy, nie wolno zlekceważyć potrzeby dziecka, ani odsuwać realizacji na dalszy plan. Myślę, że to jest bardzo doby sposób, bo uczy nas wzajemnego szacunku i do siebie i do naszych potrzeb.
Natomiast jako przejaw zachowania agresywnego przytoczę scenkę, której byłam świadkiem. Rzecz dzieje się osiedlowym sklepie, matka z 2,5 - 3-letnim synem robią zakupy. W pewnym momencie chłopiec próbuje cos wymusić na matce i rzuca się na podłogę, wrzeszczy, kopie nogami. Chyba sytuacja nie zdarzyła się po raz pierwszy, bo kobieta ze stoickim spokojem odczekała, aż chłopczyk się wykrzyczy, po czym takiego zapłakanego wzięła za rękę i skończyła robić zakupy. To na co uparł się chłopczyk nie zostało mu kupione. Zrobili zakupy i wyszli. Nie wiem ile trwała ta scenka w sklepie, ale w mojej ocenie dość długo. Nie wiem też co działo się po wyjściu tych dwojga ze sklepu, jaka była reakcja matki na zachowanie jej dziecka.
Bibliografia:
http://pl.wikipedia.org/wiki/Agresja_(psychologia)
http://pl.wikipedia.org/wiki/Autoagresja_(psychologia)
http://www.wychowawca.pl/miesiecznik/03-123/02.htm
M. Łobocki, Trudności wychowawcze w szkole
M. Wojciechowski, Dzieci bite będą biły, Remedium 2004
M. Kuśpit, Agresja w szkole, Remedium 2004
M. Kuśpit , Przyczyny zachowań agresywnych u dzieci, Remedium 2004
J. Szymańska, Agresywne zachowania dzieci i młodzieży, Remedium 2004
8/8
agresja_praca zaliczeniowa
Milena Zalewska Chomań