Praca zaliczeniowa z przedmiotu

Diagnostyka pedagogiczna

Natalia Morga

POiPR III/ Z

Gr. 2

Błędy diagnostyczne:

1. błąd postawy ( brak uwzględnienia perspektywy badanego w trakcie rozpoznawania jego sytuacji życiowej oraz brak elastyczności w trakcie poznawania tej sytuacji )

2. błąd maski ( diagnosta zasłaniania się własną rolą, wiąże się to z brakiem współczucia oraz z brakiem postawienia się w sytuacji osoby diagnozowanej i elastycznego spojrzenia na sytuację diagnozowanego )

3. błąd sędziego ( diagnosta przyjmuje postawę wartościującą, powoduje to szufladkowanie opisanej sytuacji wg sztywnych, stereotypowych kryteriów co powoduje zamknięcie procesu diagnostycznego w typowych kategoriach analizy )

4. błąd skupienia się na negatywnych aspektach funkcjonowania badanego, bez uwzględnienia jego mocnych stron ( zmniejsza możliwość poznania i możliwość pomocy )

5. błąd skupienia się na skutkach bez powiązania ich z kontekstem sytuacyjnym czy przyczynami zachowań ( zmniejsza możliwość wyjaśnienia zaburzonego zachowania osoby diagnozowanej )

6. błąd redukcji siły wiedzy ( diagnosta nie potrafi powiązać ze sobą wiedzy wynikającej z osobistych doświadczeń życiowych z wiedzą naukową, obiektywną, gromadzoną w trakcie swojej pracy )

Walory dobrej diagnozy:

Diagnoza winna być:

1. trafna, rzetelna, obiektywna;

2. adekwatna – uwzględniająca specyfikę danego przypadku;

3. szczegółowa;

4. nie ograniczająca się do schematu, zaklasyfikowania badanego;

5. dokładna – zbliżona do wzorca metodologicznego dobrej diagnozy;

6. szczegółowe i obiektywne odzwierciedlenie rzeczywistości

Metoda, technika i narzędzie badawcze

Właściwe Postawienie diagnozy jest nie tylko warunkiem umożliwiającym wybór metody postępowania interwencyjnego, ale determinującym jego skuteczność i efektywność

Podstawę prawidłowej diagnozy stanowi zbiór informacji, które możemy uzyskać w różny sposób, jednakże w metodologii postępowania diagnostycznego można wyróżnić 2 podejścia wiążące się ze sposobem pozyskiwania informacji:

Podejście zewnętrzne – polega na wykorzystaniu informacji dostarczonych przez tzw. obiektywne metody badania, (kwestionariusze, skale postaw) wówczas model rozpoznania buduje się w oparciu o proponowane w tych metodach schematy interpretacyjne.

Podejście wewnętrzne – korzysta się w nim przede wszystkim z przekazywanych przez jednostkę informacji, obserwacja, rozmowa i wywiad a występujące u niej zaburzenia interpretuje się z punktu widzenia znaczenia, jakie posiadają one dla jej aktualnego funkcjonowania.

Metoda diagnozy zawiera zespół racjonalnie uzasadnionych sposobów postępowania diagnostycznego, który jest ukierunkowany na opis wycinka rzeczywistość. Jest on sumą elementów składowych takich jak: zaplanowanie całości przebiegu procesu diagnozy, dobór, konstruowanie i zastosowanie technik diagnostycznych, wybór sposobu analizy i opisu badanej rzeczywistości, rozumowanie diagnostyczne, weryfikację uzyskanego obrazu diagnostycznego oraz prognozowanie jego rozwoju, projektowanie interwencyjne, a także holistyczną ocenę wyników postępowania praktycznego. Wg S. Nowaka: "[…] metody badawcze to przede wszystkim typowe i powtarzalne sposoby zbierania, opracowywania, analizy i interpretacji danych empirycznych, służące do uzyskiwania maksymalnie (lub optymalnie) uzasadnionych odpowiedzi na stawiane w nich pytania".

Technika diagnostyczna to konkretne czynności praktyczne badacza, mające na celu zebranie optymalnie obiektywnych i sprawdzalnych danych. Ścisłe wyznaczniki pomagają w prawidłowym ustaleniu celu diagnozy, operacjonalizacji problemu i doborze wskaźników. Według A. Kamińskiego "Techniki badawcze to przede wszystkim sposoby zbierania materiału oparte na starannie opracowanych dyrektywach (dokładnych, jasnych, ścisłych), weryfikowanych w badaniach różnych nauk społecznych i dzięki temu posiadających walor użyteczności międzydyscyplinarnej. Mają charakter instrukcji - tym użyteczniejszej im wierniej stosowanej". Do najczęściej stosowanych w diagnostyce psychopedagogicznej technik należą: wywiad, rozmowa, obserwacja, analiza dokumentów i wytworów, skale pomiarowe czy też ankieta.

Narzędzie badawcze jest ostatecznym wynikiem operacjonalizacji problemu badawczego i stanowi zbiór określonych wskaźników badanej sytuacji. W zależności od zastosowanej techniki przyjmuje różną postać np. kwestionariusza, skali czy arkusza obserwacyjnego.

Metody badawcze diagnozy:

1. eksperyment pedagogiczny

2. monografia pedagogiczna

3. studium indywidualnego przypadku

4. sondaż diagnostyczny

Techniki diagnostyczne:

1. wywiad

2. ankieta

3. obserwacja

4. badanie dokumentów

5. analiza wytworów

6. techniki projekcyjne

Narzędzia badawcze:

1. kwestionariusz ankiety

2. kwestionariusz wywiadu

3. narzędzia obserwacji

1. ROZMOWA I WYWIAD

Wywiad jest sposobem gromadzenia danych przez bezpośredni kontakt z określonymi osobami, które mogą udzielić informacji na temat interesujących badacza zagadnień

Typy wywiadu:

Jawny – wiąże się ze świadomością respondenta, że jest przedmiotem badania, świadomością przedmiotu badania, celu i roli badającego, stąd respondent świadomie wyraża na nie zgodę.

Ukryty – respondent nie ma świadomości, że jest przedmiotem badania, stąd nie wyraża nie zgody, nie zna przedmiotu badania, calu i roli badającego.

Nieformalny – respondent wie, że prowadzony jest wywiad, wyraża nań zgodę, ale nie zna jego celu lub zna cel zafałszowany.

Formalny – respondent zna prawdziwy cel wywiadu.

Swobodny – rozmowa, w której sekwencja pytań jest zmienna, stawia się główne pytania otwarte, uzyskując dane jakościowe, indywidualne, oparta jest na ogólnych dyspozycjach.

Skategoryzowany – rozmowa w której sekwencja pytań jest stała, stosuje się głównie pytania zamknięte, uzyskując dane ilościowe, cechuje ją duży stopień sformalizowania danych i charakteru relacji diagnostycznej .

Indywidualny – przeprowadzany z jedną osobą , najczęściej w celach diagnozy praktycznej, decyzyjnej, ale też często poznawczej.

Zbiorowy – przeprowadzany z udziałem większej liczby osób, może mieć wówczas charakter ustny lub pisemny.

Zwykły – jednorazowy, przeprowadzany dla opisu badanego stanu rzeczy, często w celach poznawczych, w badaniach diagnostycznych.

Panelowy – przeprowadzany w co najmniej dwóch sesjach lub w dwóch grupach, stosowany dla uchwycenia różnic, wpływu upływu czasu lub wydarzeń na badane zjawiska.

Psychologiczny – klasyczny, kliniczny, indywidualny, związany z badaniem cech jednostkowych, podstaw jej zachowania czy zaburzeń w funkcjonowaniu jednostki, stanowiąc podstawę interwencji.

Środowiskowy – służący poznaniu charakteru i zależności pomiędzy indywidualnym funkcjonowaniem jednostki a wpływem nań środowiska, przeprowadzany w miejscu typowego funkcjonowania jednostki, łączy w sobie elementy wywiadu klasycznego z obserwacją warunków środowiskowych.

Ustny – informacje zdobywane są w komunikacji werbalnej, rejestracji dokonuje diagnosta.

Pisemny – informacje przekazywane są w formie pisemnej, rejestracji dokonuje respondent.

Rozpoczęcie wywiadu – ważne jest tu uwzględnienie wszystkich czynników związanych z nawiązaniem dobrego kontaktu diagnostycznego.

Sekwencje tematów w wywiadzie – nie mogą być przypadkowe, ale dostosowane do potrzeb osoby badanej (od łatwych i przyjemnych do trudnych).

Zmiana tematu – nie może być nagła, dlatego wykorzystywać trzeba tu pytania przejściowe, których funkcją jest logiczne łączenie różnych obszarów tematycznych.

Zakończenie wywiadu – należy stopniowo wychodzić z sytuacji badawczej, stosując pytania ogólne, podsumowania, rekapitulując najważniejsze kwestie poruszane w trakcie wywiadu.

Czas trwania wywiadu zależy od celu wywiadu, możliwości badającego, oraz stanu osoby badanej (nie dłużej niż godzinę).

W odniesieniu do toku wywiadu czy rozmowy a więc sposobu badania – jego struktura jest wyznaczona ogólnie przez konieczność uwzględnienia w ich przebiegu:

1. Rozmowa wstępna – przedstawienie siebie, instytucji, którą się reprezentuje, celu, budowania atmosfery poufności i życzliwości, obniżenie stresu, zapewnienie dyskrecji, anonimowości, motywacja do szerszych odpowiedzi, pytania o ewentualne wątpliwości ze strony badanego.

2. Część zasadnicza – zadawanie pytań o zasadnicze treści związane z problemem zgodnie z przyjętymi ogólnie regułami.

3. Zakończenie – rozładowanie emocji, pytania respondenta, podziękowania.

Język Wywiadu:

Musi być zrozumiały, prosty, a więc nie może być przesycony pojęciami specjalistycznymi. Ponieważ osoby badane różnią się pod względem intelektu, doświadczenia, wykształcenia i wiedzy – ogólna reguła mówi, iż język wywiadu powinien być dostosowany indywidualnie do możliwości intelektualnych osoby badanej.

1. ANKIETA

Ankieta jest to gromadzenie danych polegające na samodzielnym wypełnianiu przez respondentów odpowiednich, specjalnych kwestionariuszy oraz na pisemnym udzielaniu odpowiedzi na pisemnie postawione pytania.

Od wywiadu ankieta różni się stopniem kategoryzacji kwestionariusza, charakterem uzyskiwanych danych oraz charakterem przeprowadzania badań.

Typy ankiety:

1. Ankieta środowiskowa ( audytoryjna) bezpośrednio rozprowadzana przez ankietera w środowisku stanowiącym podmiot zainteresowania badacza

2. Ankieta prasowa zamieszczana jest na łamach gazety lub czasopisma bądź też jest do nich dołączona, z prośbą o jej wypełnienie i odesłanie (respondenci są rozproszeni po całym terenie)

3. Ankieta pocztowa czyli wysyłana do respondentów przez pocztę (Internet, e-mail) na adres poszczególnych osób wybranych do badań

4. Ankieta jawna dotyczy tych sytuacji, w których respondent wskazywany jest imiennie lub możliwe jest jego rozpoznanie na podstawie pewnych jego cech

5. Ankieta anonimowa związana jest z brakiem możliwości identyfikacji osobowej respondenta, czyli nie jest ona podpisywana imiennie, a także pytania w niej zawarte nie pozwalają dokonać konkretnego usytuowania osoby badanej, przez co byłaby ona osobiście identyfikowalna.

1. OBSERWACJA

Obserwacja jest gromadzeniem danych w drodze spostrzegania kierowanego zadaniem poznawczym. Stanowi zatem celowe, planowe spostrzeganie rzeczywistości (zachowań, procesów, zjawisk, zdarzeń, sytuacji) w jej naturalnym przebiegu

Zalety obserwacji

• obserwowanie jest naturalnym sposobem poznawania świata

• obserwacja umożliwia poznanie rzeczywistości w jej niezakłóconym stanie

• Możliwość poznania kontekstu sytuacji, zdarzeń, zachowań, zjawisk

• Otwartość na trudne do przewidzenia sytuacje i empiryczne przejawy badanych stanów.

TYPY OBSERWACJI

Bezpośrednia – analiza faktów obserwowanych przez badającego, bez przyrządów, rejestracja dokonywana jest w trakcie obserwacji, co wyklucza retrospektywny opis, bada się spontaniczne, reaktywne zachowanie w warunkach życia codziennego.

Pośrednia – analiza faktów, spostrzeżeń dokonanych przez kogoś innego, badający nie uczestniczy w zbieraniu informacji, nie ma wpływu na ich powstanie, stąd niemożliwa jest weryfikacja ich wiarygodności.

Kontrolowana – prowadzona w oparciu o uprzednio przygotowane narzędzie, systematyzujące zbiór danych

Niekontrolowana – bez użycia narzędzi systematyzujących, ma niskie walory diagnostyczne, daje ogólną wiedzę o obiekcie, może stanowić wstęp do prowadzenia obserwacji kontrolowanej

Jawna – badani są poinformowani o roli obserwatora, wiedzą, że są podmiotem obserwacji, ale nie znają jej celu i podmiotu

Ukryta – Badani nie moją świadomości, iż są podmiotem obserwacji, stąd też nie znają jej celu i przedmiotu.

Neutralna, naturalna – obserwacja zjawisk w naturalnym ich przebiegu, naturalnie występujących, obserwator jest osobą z zewnątrz co powoduje niebezpieczeństwo modyfikacji zachowania

Aranżowana – badający jest organizatorem obserwowanych zdarzeń, które następnie poddaje obserwacji, najczęściej jest osobą w naturalny sposób powiązany z podmiotem obserwacji, co eliminuje modyfikacje zachowań poddanych obserwacji

Uczestnicząca – badający jest uczestnikiem obserwowanych zdarzeń, najczęściej pełni rolę normalnego członka badanej grupy, co daje możliwość zebrania bogatszego i szerszego materiału, czy lepszego zrozumienia sytuacji w grupie ; może mieć charakter jawny – zachowania nie są w pełni naturalne, konieczność akceptacji roli badacza, bądź ukryty – ma najwięcej zalet gdyż badani nie modyfikują swojego zachowania, ale niesie wówczas zagrożenia wynikające z identyfikacji z grupą, a więc badacz może mimowolnie, nieświadomie przyjmować opinie, zachowania grupy; występuje tu też więź emocjonalna z grupą, co może powodować, iż badacz traci swą obiektywność, stąd może nie wyodrębniać pewnych faktów, które są dlań czymś naturalnym, a ich spostrzeganie i interpretacja mogą być zakłócone emocjami.

Potoczna – występująca w życiu codziennym, niezaplanowana, bez postawienia świadomie celu, może być podstawą obserwacji naukowych.

Naukowa – spełniająca wszelkie wymogi: celowość, planowość, wyczrpywalność, aktywność, obiektywność itp.; służy planowemu poznaniu rzeczywistości.

Ciągła – obserwacja jakiegoś zagadnienia prowadzona przez dłuższy czas np. rozwój umiejętności chodzenia u dziecka

Fotograficzna – dotyczy całokształtu zachowania się dziecka oraz sytuacji, w jakich ono występuje, bez dokonywani wstępnej selekcji danych poddanych obserwacji. Cechuje się fotograficzną szczegółowością, a jej długość wyznaczana jest zazwyczaj czasem trwania lekcji lub innych zajęć.

Próbki zdarzeń – uwaga obserwatora skupiona jest tu na określonych zdarzeniach, sytuacjach, w których mają miejsce interesujące badacza typy zachowań np. bójki, konflikty, rozwiązywanie wspólnych zadań

Próbki czasowe – technika, która polega na tym, iż całość okresu obserwacji podzielona jest na odcinki wg klucza, są to zazwyczaj krótkie odcinki czasowe np. obserwacja uczniów po 5 minut każdego

Ocena cech - obserwator posługuje się w tym przypadku baterią skal opisujących różne zachowania się jednostki, wedle których ocenia ją w różnych warunkach życiowych

Warunki poprawności obserwacji

• Planowość

• obiektywność

• wierność

• selektywność (krytycyzm)

• wyczerpywalność

• wnikliwość

1. ANALIZA DOKUMENTÓW I WYTWORÓW

Technika służąca do gromadzenia wstępnych opisowych oraz ilościowych danych, rzadko jednak występuje w roli samodzielnego instrumentu poznania. Przedmiotem w tej technice pozostaje dokument za który przyjmuje się wszelki materialny wytwór działania, materialny przedmiot, zawierający w sposób bezpośredni lub pośredni interesujące diagnostę dane

Cele:

1. Pozyskiwanie informacji o faktach

2. Uzyskiwanie informacji o sposobie spostrzegania pewnego wycinka rzeczywistości przez autora dokumentu (uchwycenie subiektywnego obrazu określonych wydarzeń, sytuacji, zjawisk, wydarzeń wraz ze wszystkimi zniekształceniami zafałszowaniami, stylizacją autora dokumentu)

3. Poszukiwanie głębiej ukrytych treści psychospołecznych, co wiąże się z traktowaniem wytworu jak projekcyjnej manifestacji osobowości autora

4. Ustalanie cech osobowościowych autora a także cech instrumentalnych

5. Wnioskowanie o założonych przez nadawcę cechach odbiorców i przypuszczalnych reakcjach odbiorców (np. tworzenie reklam )

6. Wnioskowanie o cechach systemu społeczno – kulturowego, w którym dany dokument powstał

7. Wnioskowanie o zachowaniach i cechach osobowych innych ludzi

1. TYPY DOKUMENTÓW

Zastane – powstały i istnieją bez udziału badającego, w trakcie codziennej, normalnej lub spontanicznej aktywności ludzkiej – jednostki lub instytucji np. zeszyty szkolne

Intencjonalne – powstałe z inicjatywy badacza, niejako na jego zamówienie, inspirowane przezeń np. wypracowania na zadany temat

Kronikarskie – dokumentujące fakty wydarzenia i działania np. dokumentacja instytucji

Opiniodawcze – dostarczające informacji nie o samej rzeczywistości, ale jej subiektywnym odbiorze np. opinie nauczyciela

Systematyczne – zebrane w sposób systematyczny, w określonym instytucjonalnie lub indywidualnie celu np. opracowania statystyczne

Okolicznościowe – przygodne, które ze względu na swą treść i formę mają charakter subiektywny, nadany im przez autora dokumentu np. dokumenty osobiste

Oficjalne – urzędowo usankcjonowane, czyli o charakterze państwowym czy urzędowym np. dokumentacja funkcjonowania szkół

Osobiste – nieusankcjonowane urzędowo, prywatne, osobiste np. wypowiedzi autora o jego doświadczeniach

Pisane – dokumenty wyrażające różne opinie, fakty w formie pisemnej np. protokoły, opinie

Cyfrowe – zawierające różne informacje w postaci zestawień liczbowych np. opracowania statystyczne

Obrazowe, obrazkowo – dźwiękowe – wyrażające treści przez dźwięk i obraz np. rysunki

Etapy analizy:

1. Określenie celu badania i sprecyzowanie zadania badawczego – określenie przedmiotu diagnozy, problemu i szczegółowych pytań diagnostycznych

2. Operacjonalizacja problemu co dotyczy określenia wstępnych kategorii analizy, które będą identyfikowane w dokumentach

3. Ustalenie źródeł informacji czyli liczby i typów dokumentów oraz określenie możliwości i sposobu ich pozyskania

4. Wstępna analiza dokumentów związana z ustaleniem ich przydatności w zaplanowanym badaniu

5. Ustalenie ostatecznych kategorii analitycznych i typu analizy – zakres treściowy analizy, stanowiący podstawę opracowania kategorii analitycznych, dla analizy jakościowej i ilościowej

6. Właściwa analiza dokumentów – obejmuje analizę treściową i formalną a także analizę jakościową i ilościową

7. Weryfikacja wyników dokonuje się jej przez odniesienie wyników analizy dokumentów do wyników uzyskanych z innych badań bądź też danych uzyskanych przy pomocy innych technik albo też poprzez powtórne przeprowadzenie badań przez innego diagnostę.

RODZAJE ANALIZY DOKUMENTÓW

Analiza zewnętrzna – ustalenie czasu powstania dokumentu, warunków i okoliczności jego tworzenia, identyfikacja autora, określenie jego cech, identyfikacja adresata; wiąże się ze wstępnym określeniem przydatności w zaplanowanym badaniu.

Analiza wewnętrzna – zawiera w sobie elementy analizy treściowej i formalnej, polega na dokładnym poznaniu treści dokumentu, właściwym ich rozumieniu i wyjaśnieniu a także określeniu zawartości informacyjnej formalnej strony dokumentu, pod kątem oceny cech poddanych identyfikacji.

Analiza formalna – dotyczy zewnętrznej formy dokumentu, wyglądu zewnętrznego, stanu ich utrzymania, wykonania technicznego, estetyki, struktury, systematyczności zapisu, strony technicznej i formalnej poprawności; może służyć ocenie pewnych cech autora lub odbiorcy dokumentu.

Analiza treściowa – dotyczy jakościowego opisu i interpretacji treści zawartych w dokumencie.

Analiza ilościowa, nowoczesna – polega na ustaleniu częstotliwości występowania różnych kategorii analitycznych, stanowiących wskaźnik badanych cech; odbywa się poprzez kwalifikowanie identyfikowanych elementów do opracowanych wcześniej kategorii analitycznych i badawczych; najczęściej ma miejsce, gdy analizie podlega więcej niż jeden dokument.

Analiza jakościowa, klasyczna – polega na uchwyceniu indywidualnych właściwości wytworu bądź jego twórcy, wyłania fakty, wydarzenia, sytuacje, ich percepcję i stosunek do nich autora, daje możliwość wnioskowania o cechach autora, jego postawach, wiedzy, wartościach.

KWESTIONARIUSZ JAKO PODSTAWOWE NARZĘDZIE W DIAGNOSTYCE PSYCHOPEDAGOGICZNEJ

Kwestionariusz bywa nazywany formularzem ankietowym. Stanowi go w najszerszym ujęciu lista obejmująca mniejszą lub większą liczbę pytań, dotyczących określonego zagadnienia, względnie pewne zespoły pytań, odnoszące się do różnych zagadnień, które są odpowiednio uporządkowane.

Etapy konstrukcji kwestionariusza

1. Określenie, jakie informacje są potrzebne do rozwiązania problemu badawczego.

2. Podjęcie decyzji, co do rodzaju kwestionariusza który będzie zastosowany w badaniach.

3. Opracowanie wstępnej wersji kwestionariusza.

4. Przejrzenie i dokonanie niezbędnych w kwestionariuszu poprawek.

5. Przeprowadzenie badań pilotażowych.

6. Naniesienie niezbędnych poprawek i określenie procedury posługiwania się kwestionariuszem.

Reguły konstruowania pytań

1. Pytania powinny być jednoznaczne w odniesieniu do ich zawartości treściowej i logicznej.

2. Słownictwo powinno być proste, bezpośrednie i znane respondentom.

3. Pytania powinny być konkretne i jasne, na ile tylko jest to możliwe.

4. Należy unikać pytań, które dotyczą więcej niż jednej kwestii.

5. Pozycje kwestionariuszowe, powinny być tak krótkie jak to możliwe, ale nie może się to odbywać kosztem ich jednoznaczności.

6. Pytania nie powinny mieć charakteru sugerującego, naprowadzającego.

7. Należy unikać pytań zabarwionych emocjonalnie.

8. Pytania powinny zawierać wyczerpującą i rozłączną kafeterię odpowiedzi.

9. Pytania powinny być czytelne dla respondenta, a więc należy sprawdzić je pod kątem czytelności.