Wykłady z hodowli.

17. III. 2007 r. Wykład I.

2 rodzaje selekcji:

• populacyjna - inaczej doświadczenie pochodzeniowe, jest ważniejsza, bo mamy dużo dobrych drz-stanów, z dobrym gatunkiem, rasą drzewostanu. Są to rzeczy, które sprawdzamy w ramach selekcji. Sprawdza się to molekularnie - doświadczenie prowinencyjne czyli pochodzeniowe. Zbieramy nasiona ze średnich 20-30 drzew w drz-stanie dojrzałym. Wszystkie populacje są wysiewane w 1 szkółce. Każdy dostaje te sadzonki i mamy ten sam gatunek w rożnych krajach. Są one sadzone w tym samym jednym miejscu (równe warunki dla wszystkich sadzonek). Daje to możliwość wyboru najlepiej rosnących populacji. Zapoczątkował to Francuz w 1850 r. Później Francuzi potrzebowali maszty do statków, doświadczali, robili szczepy. W 1980 r. z So ryskiej posadzono wiele populacji i patrzono co lepiej rośnie. To jest doświadczenie prowinencyjne. Świerk istebiański - 1200 szt. populacji czyli mamy do sprawdzenia 1200 powierzchni drzewostanów. Z doświadczeń proweniencyjnych mamy świerka istebiańskiego. So taborska słaba w tych doświadczeniach, udaje się tylko w jednym środowisku

- indywidualna.

.

Wzory selekcji:

P = G + E + G x E - fenotyp

Vp = Vg + Ve + Vg*e - zmienność fenotypowa

h² = Ve/ [Ve + Ve + Vg*e ] - odziedziczalność ogólna (pokazuje, w jakim stopniu młode osobniki dziedziczą cechy „rodziców')

Vp = zmienność fenotypowa

Vg = zmienność genetyczna

Ve = zmienność środowiskowa

Vg*e = interakcja zmienności środowiskowej i genetycznej

Drzewa elitarne-SPRAWDZONE, CZY ICH POTOMSTWO MA LEPSZE CECHY GENETYCZNE. Jeśli tak, to z doborowych uzyskujemy elitarne.

Regionalizacja nasienna - 26 makroregiony i 52 mikroregiony.

4 typy materiałów:

• z wiadomego pochodzenia - GDN

• wyselekcjonowany - WDN, plantacje, drzewa doborowe, nasienne i plantacyjne uprawy nasienne

• kwalifikowany - plantacje. nasienne.

• przetestowany - po wszelkich testach genetycznych itp., okres testowania 10 lat, określone gatunki, nie ma tu sadzonek In vitro

31.03.2007 r. Wykład II.

Cechy drzewostanu:

• rodzimość - ważne dla So, Św, md. Objęte handlem w UE. W latach 1860 - 1910 r. sprowadzono i wysiano wiele drz-stanów niewiadomego pochodzenia, tak między innymi powstały Sudety. Nie handlowano natomiast nasionami drzew liściastych.

• wiek - db, bk - 100 lat, Św, So - 80 lat, md, dg - 60 lat, brz, Ol - 40 lat.

• zdrowotność - rak, pęknięcia, opieńka, huba korzeniowa to wszystko dyskwalifikuje takie drzewostany.

• Jakość - korona decyduje o kształcie, korzeń o żywotności. Korona wąska, gałęzie pod kątem 90 stopni, bez skrętu włókien.

• Produkcyjność - wyróżnia się od innych cechami i zaletami.

• Otoczenie - otulina, najlepiej z innego gatunku, gdy w pobliżu są drzewostany złej jakości, to nic nie można wybrać.

• Obszar - dolna granica WDN 2 ha, najlepiej 5 i więcej.

Uznawanie drzewostanów nasiennych - specjalna komisja z RDLP ocenia i mierzy drzewostan. Gdy spełnia określone wymogi, to zostaje uznany i trafia do centralnego rejestru drzewostanów nasiennych. Po wytypowaniu drzewostanu przedstawiamy go do uznania. Po uznaniu przez w/w komisję trafia do rejestru drzewostanów nasiennych, następnie wyznacza się granice (linia ciągła gruba na 1,5 m wysokości). Następnie wykonujemy CSS (około 8-9%) w drzewostanie i otulinie. Po kilku latach możemy robić cięcia przerzedzające w celu rozluźnienia rozrastających się koron. Pierwszy zbiór po 3 latach od CSS (*czasem2,5 roku ze względu na zbiór w grudniu). W drzewostanach liściastych musimy usuwać podrost utrudniający zbiór nasion.

14.04.07 r. Wykład III.

Drzewo doborowe - w drzewostanach nasiennych GDN i WDN trzeba zgłosić za doborowe, dołączyć opis - wiek, wygląd, położenie, budowa i charakterystyka pnia, średnicę, wysokość, długość korony, grubość i ilość gałęzi, wady, + drzewa porównawcze. Dla So od 80 lat, dla db i bk 100 lat. W dane drzewo doborowe wbija się gwóźdź z danymi, który zawiera numer drzewa, grubość kory. Do formularza wyboru drzewa doborowego dołącza się informacje nt. zwarcia, zadrzewienia, siedliska, gleby, położenia drzewostanu. Informacje pobiera się z operatu.

Znaczenie:

• zachować coś z tych drzew dla następnych pokoleń.

• sprawdzać ich potomstwo.

• testować potomstwo

• drzewa elitarne - po przetestowaniu rodów

Szczepienie.

Przy szczepieniu gatunków iglastych pozyskujemy zrzezy z gałęzi. Najlepiej udają się szczepienie zrzezów na podkładce wykonane wiosną. Szczepienie jest udane, gdy zrzez i podkładka połączy się miazgą, ważne jest takie cięcie, by połączyły się miazgi podkładki i zrzezu.

Jako wiązadła używamy rafii, folii i gumek.

Sposoby szczepienia drzew iglastych:

1. „na przystawkę boćzną”, (np. świerk), nie powinniśmy stosować zwężających się pojemników, najpierw przycinamy zrzez (ustalamy jego długość), następnie przycinamy podkładkę (zagłębiamy się powoli do rdzenia, nie musimy odcinać skórki). Wiążemy od góry.

2. „w boczną szparkę”, zrzez bardzo cienki, podkładka grubsza. Cięcie na zrzezie z dwóch stron, a na podkładce w skórce i w łyku, nie wchodzimy w drewno. Wiążemy od góry.

3. „na miazgę”, (na kambium), podkładkę przycinamy płytko, najprostsza metoda, możliwa do wykonania przy braku wprawy.

Sposoby szczepienia drzew liściastych;

1. ”przez skosowania”, zrzez musi mieć pączek

2. „przez skosowanie z języczkiem”, pierwsze cięcie jak powyżej, z drugim cięciem wchodzimy w środek

3. „w klin” (na sarnią nóżkę)

4. „w kożuchówkę” (za korę)

5. Okulizacja w literę T

6. Okulizacja w odwróconą literę T

7. Okulizacja w kształcie krzyża

8. „na przystawkę”

21.04.07 r. Wykład IV.

Plantacje nasienne powstają w celu ułatwienia zbioru nasion (są w jednym miejscu, wiadome pochodzenie, łatwość zbioru). Wyróżniamy dwa typy:

- ze szczepów (klony)

- z normalnych sadzonek generatywnych (rody)

Klasy - osobniki z 1 drzewa, szczepy.

Kolejność działań i wymagania przy zakładaniu plantacji nasiennych:

1. znalezienie odpowiedniego terenu, musi być izolowany w celu zabezpieczenia się przed zapylaniem przez obce drzewa. Wymagane jest zapylanie przez odpowiednie drzewa. Minimalna odległość od innych drzewostanów to 1,5 km.

2. Powierzchnia plantacji powinna wynosić minimum 5 ha. Zalecana jest izolacja z innych gatunków (brz, Ol sz). Gdy istnieje pas izolacyjny obcego gatunku, to minimalna odległość od drzewostanu tego samego gatunku wynosi 300 mb.

3. Teren powinien być odpowiednio nasłoneczniony, określona wilgotność, wystawa południowa, mało pagórków. Opisany teren musi być zatwierdzony przez odpowiednią komisję.

4. Przygotowanie gleby polega na wykonaniu głębokiej orki, pierwsze lata plantacji w czarnym ugorze, musimy dany teren ogrodzić.

5. Ustawiamy plan nasadzeń klonów i szczepów, robimy to systematycznie lub losowo

• Szczepy tego samego klonu muszą być jak najdalej od siebie, unikamy w ten sposób samozapylenia.

• Plantacja nasienna jest przerzedzona, z góry ustalamy, które klony będziemy usuwać, każdego klonu musi pozostać tyle samo sztuk. Obecnie wymagamy minimum 60 klonów.

w każdym miejscu sadzenia ustawiamy palikz numerem klonu i szczepu

następną czynnością jest wysadzanie, w pierwszych latach opielamy, więźba 6x6

zbiór, 1000 szt nasion so około 8 gr

Pierwsze plantacje w Polsce w Kurniku w 1960-1970 roku.

Wykorzystywanie plantacji nasiennych:

W latach 1975-2004 szacuje się na 10-13 % ogólnie wysiewanych nasion. Stopień ograniczenia związany jest z gatunkiem. U gatunków liściastych jest on bardzo niski ok. 0,33 %. i obecnie dotyczy w zasadzie tylko nasion brz brodawkowatej, lp brodawkowatej.

28.04.07 r. Wykład V.

Kryteria dojrzałości nasion:

- zbieramy nasiona prawie lub całkowicie dojrzałe (na zielono brz, kl, js)

- zwykle dojrzałość oceniana jest na podstawie zmiany barwy

Częstotliwość obradzania i lata urodzaju:

- jest zależne od gatunku

- kwitnienie jest każdego roku, nie zawze jednak kwiaty są zapylane, wpływ mają przymrozki, opady, zmienia to urodzaj

- urodzaj przewidujemy na podstawie obserwacji fenologicznych, możemy przewidzieć na podstawie zawiązków

Termin i możliwe problemy z tego wynikające:

- zbiór przedwczesny, np. bukiwe, żołędzie, nasiona są puste, zainfekowane

- zbiór zbyt późny, jd, js, kl, przymrozki, gwałtowne wichury, utrata orzeczków, gr - grubodzioby konsumują orzeszki.

Sposoby zbioru owaców:

• na zielono krótko przed dojrzeniem (Gb, kl, brz, js) dlatego, że nie można ich stratyfikować. Należy zbierać z jednej, np. południowej strony, z naświetlonych części korony najpierw.

• zbiór z drzew stojących - szwedzkie drabiny, bo nie uszkadzają drzewa. Bk - zrywanie ręczne lub otrząsanie nasion na płachty za pomocą wiatru śmigieł helikoptera (zbiór z ziemi)

Trzeba uważać, aby nie zaparzyć nasion, to też muszą być w przewiewnym miejscu.

Termoterapia 42 st. C przez 2 godziny.

Czynniki konserwujące nasiona: ! EGZ !

1. obniżanie wilgotności nasion - im dłużej chcemy przechowywać tym dłużej przesuszamy.

2. obniżanie temperatury - krytyczny punkt +5 st C.

3. ograniczenie dostępu tlenu - dotyczy grupy Orthodox w szczelnych naczyniach - worek, słoik, beczka.

Dezynfekcja - dotyczy db i bk.

Stratyfikacja - przygotowanie nasion do siewu.

6 metod stratyfikacji: Cel zapobieganie przelegiwania nasion w szkółce.

• względny - niekorzystne warunki pogodowe - zima.

• bezwzględny - niezbyt głęboki - czynniki fizjologiczne, np. nagromadzenie inhibitorów wzrostu i brak enzymów. - głęboki - czynniki anatomiczne, np. nie przepuszczalna okrywa - skaryfikacja; niedorozwój zarodka - czynnik cieplny.

Warunki prawidłowej stratyfikacji:

• podłoże - torf, piasek, perlit. Najlepiej porowate + wymiana gazowa. Zdolne do magazynowania wody i oddawania jej nasioną.

• stratyfikacja bez podłoża świeżo zebrane nasiona lub dowilżane w 3 st C przez 3 dni. Sprawdzenie wilgotności i przygotowanie do przysposobienia.

1. Stratyfikacja wyłącznie chłodna: 2-3 st C.

Jd - min 18 tygodni bez podłoża

Klon zwyczajny

Jawor

Bk - bez podłoża

Db czerwony

* przeważnie 15 tygodni !

2. Stratyfikacja chłodna z krótkotrwałą fazą ciepła 2-4 tygodnie.

Grab pospolity faza cieplna 4 tygodnie. 14 tyg zmiana, gdy spadają jest jeszcze ciepło.

3. Stratyfikacja ciepło-chłodna z dwukrotną fazą ciepła.

8-16 tygodni ciepła, dla czereśni ptasiej.

4. Stratyfikacja ciepło-chłodna.

Jesion wyniosły 16 tygodni, limba i lipy.

5. Stratyfikacja ciepło - chłodna z fazą ciepłą długotrwałą.

Faza ciepła 24-26 tygodni, w temperaturze cyklicznie zmiennej o małej amplitudzie wahań w zakresie 15-20 st C. cykle po 24-48 godzin.

Cis pospolity - faza cieplna 24-26 tygodni, faza chłodna 12 tygodni.

6. stratyfikacja ciepło - chłodna w temperaturze cyklicznej wysokiej.

20-30 st C. 15-18 tygodni, temperatura niska 3 st C.

19.05.07 r. Wykład VI

Na początku wykładu było mówione o ocenie nasion, rodzajach ocen itd. Ponieważ jesteście wszyscy po kolokwium z twgo materiału, nie będę tego opisywał ;-))

Rodzaje rozmnażania:

- Autowegetatywne

kKultury tkankowe

zrzezy

pędowe

zielne

zdrewniałe

korzeniowe

liściowe

odrosty

podział

kopczykowanie

odkłady

zwykłe

płaskie

powtarzane

powietrzne

- Heterowegetatywne

okulizacja

szczepienie

Zastosowanie rozmnażania wegetatywnego:

1. Wystąpienie szkodliwych czynników powodujących zagrożenie lub zamieranie cennych populacji bez obradzania nasion

2. Rozmnażanie form uzyskanych przez krzyżowanie

3. Potrzeba szybkiego rozmnożenia form lub biotypów o określonych właściwościach

4. Potrzeba stałej sterylności hodowlanej odmiany drzew np.: męskie lub żeńskie klony niektórych odmian topoli

5. Rozmnażanie rzadkich, a zwłaszcza ozdobnych odmian i form

6. Rozmnażanie gatunków drzew o rzadkich latach nasiennych (db, Bk, jd, limba) jako uzupełnienie materiału siewnego

Ukorzenianie pędów (sadzonek pędowych)

Czynniki wpływające na ukorzenianie:

Wewnętrzne:

1. Gatunek

2. Klon

3. Wiek ortetu

4. Położenie pędu w koronie

5. Warunki wzrostu ortytu

6. Termin pozyskania

Zewnętrzne:

7. Warunki ukorzenienia

8. Stymulacja chemiczna

Ad 7- oprócz wilgotności i temperatury, substrat musi być przewiwny, na wierzchu 2 cm czystego piasku, wilgotność powietrza 95-98%

Ad 8-Niektóre gatunki nie wymagają pomocy, pozostałe można symulować auksynami.

26.05.07 r. Wykład VII

Odkłady powietrzne - słaba udatność (procedura działania: nacięcie, ukorzeniacz, folia)

Kontrolowane zapylanie - jest jednym z elementów selekcji, polega na zapylaniu wiadomej „mamuśki” pyłkiem wiadomego „tatuśka”.

Metody postępowania z nasionami:

1. PREVAC (próżniowe)

2. IDS (pęcznienie, suszenie, preparacja)

Ad 1. U podłoża opisywanej metody leżą właściwości uszkodzonych nasion so i św. Po zanurzeniu do wody i obniżeniu ciśnienia nad powierzchnią cieczy na kilka minut powietrze z przestrzeni między łuską a nasieniem ulega wyssaniu, zaś woda wnika w puste przestrzenie. Nasiona pływające na powierzchni są zdrowe.

U md mamy dużo nasion pustych (40-45%), w związku z tym trudno je rozdzielić innymi metodami. Najpierw dzielimy je na frakcje pod względem wielkości, następnie każdą frakcje traktujemy metodą PREVAC.

Ad 2. oddzielenie nasion pełnych kiełkujących od nie kiełkujących (żywych od martwych). Dzięki różnicom fizycznym i różnych właściwości nasion żywych i martwych dotyczących pęcznienia i oddawania wody.

I pęcznienie (moczenie) krótkie

II następnie trzymamy przez dwie doby w temperaturze 4˚C i wilgotności około 85%, dodatkowo nawilżamy, po dwóch dobach podnosimy temperaturę do 10-15˚C i nadal dowilżamy

III następnie przechodzimy do fazy suszenia (przed suszeniem krótkie zanurzenie w wodzie), suszymy 6-8 godzin w równych warunkach, nie krócej. Jest widoczna różnica w oddawaniu wody przez nasiona żywe i martwe. Suszymy w tzw suszarce fluiwityzacyjnej, następnie wrzucamy nasiona do wody z cukrem lub gliceryną (zmienia to gęstość wody) i mamy rozgraniczone nasiona żywe i martwe.

Otoczkowanie nasion (głównie bardzo małe )

- przyrząd do otoczkowani (np. mała betoniarka)

- talk

- dextryna

- rozpylacz.

Otoczka jest też nawozem i środkiem ochronnym. Przed otoczkowaniem musimy oddzielić nasiona od łusek owocowych.

Powyższe opracowanie wykładów powstało przy wykorzystaniu materiałów Kłosa i Seby4x4. Jeżeli ktoś ma (miał) lepsze, to mógł napisać. Słów krytyki nie przyjmujemy. Dowody wdzięczności - tak ;-))

Miłej nauki!

GDN

WDN

Uprawy pochodne

Uprawy godarcze

Ocena hodowlana

Populacji d-stanów

D-stany elitarne

Drzewa doborowe

Plantacyjne

Uprawy nasienne

Plantacje nasienne

Plantacje

Drzew szybko rosnących

Testowanie rodów

Drzewa elitarne

Plantacje nasienne kolejnych generacji

Tworzenie sztucznych populacji hodowlanych

---