Praca zaliczeniowa z przedmiotu Prognozowanie zagrożeń dla bezpieczeństwa państwa

Temat: Hipotetyczne zagrożenia polityczno-militarne Polski

Bezpieczeństwo każdego kraju jest bardzo istotnym elementem polityki funkcjonowania państwa. Państwo powinno zapewniać bezpieczeństwo jego obywatelom w wielu dziedzinach życia. Stworzenie struktur zapewniających ciągłą opiekę i ochronę obywatelom powinno być priorytetem każdego rządu. Każdy obywatel podlega ochronie prawnej i jest równy wobec prawa. Niezwykle bogata historia naszego kraju wskazuje na wiele momentów, w których te struktury nie funkcjonowały wystarczająco poprawnie. Dotyczy to zarówno bezpieczeństwa wewnętrznego jak i międzynarodowego. Sytuacje polityczne i stosunki międzynarodowe ulegają ciągłym zmianom. Rząd oraz instytucje pozarządowe powinny nieustannie badać i podejmować odpowiednie kroki mające na celu poprawę dotychczasowej sytuacji.

Priorytety w polskim systemie bezpieczeństwa wynikają z Konstytucji RP oraz ze Strategii Bezpieczeństwa RP przyjętej przez Rząd i podpisanej przez Prezydenta w 2007 roku. Konstytucja i strategia  kierują  ściśle określonymi celami. Są zgodne z prawem międzynarodowym, z prawem Organizacji Narodów Zjednoczonych, z prawem Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie a także z wieloma umowami, których Polska jest sygnatariuszem. Określają  zasady polityki państwa w celu zapewnienia społeczeństwu i państwu bezpieczeństwa przed zagrożeniami wewnętrznymi oraz zewnętrznymi.

Polska od początku lat dziewięćdziesiątych wysiłkiem całego społeczeństwa umacnia suwerenność państwową. Przemiany na kontynencie europejskim, które zostały zapoczątkowane w tym okresie przy aktywnym udziale Polaków doprowadziły do zakończenia globalnej konfrontacji Wschód - Zachód. Powstały sprzyjające warunki do realizacji wolnościowych i demokratycznych aspiracji narodów oraz do stworzenia nowej, bardziej zintegrowanej Europy.

Polska, zgodnie z zasadami swojej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, nie prowadzi żadnych działań, mogących zagrażać jakiemukolwiek państwu; nie postrzega również żadnego innego państwa jako przeciwnika. Bierze jednak pod uwagę istniejące obiektywnie, często niezależne od politycznej woli i intencji innych państw oraz narodów, potencjalne źródła zagrożeń w swoim bliższym i dalszym otoczeniu strategicznym. Rzeczpospolita Polska, jako państwo graniczne NATO, może być obiektem różnorakich zagrożeń, nie tylko skierowanych przeciwko niej, ale także przeciwko innym państwom Sojuszu. W ocenie warunków swojego bezpieczeństwa bierze pod uwagę: polityczno-militarne wyzwania czasu pokoju, zagrożenia kryzysowe oraz zagrożenia wojenne.

Do podstawowych wyzwań polityczno-militarnych czasu pokoju, w obliczu których stoi Polska, należą wymagania i potrzeby wynikające z rozwoju sytuacji w otoczeniu Rzeczypospolitej Polskiej, a dotyczące:

• utrzymania odpowiedniego (jakościowo i ilościowo) poziomu potencjału obronnego tak, aby minimalizować groźbę nacisków i szantażu politycznego, zapobiegać osłabianiu międzynarodowej pozycji państwa oraz zapewnić wsparcie dyplomacji;

• wnoszenia stosownego do możliwości Polski wkładu w system obronny NATO, tak aby wzmacniać siłę i wiarygodność Sojuszu oraz pozycję Polski jako wiarygodnego sojusznika;

• umacniania instytucji i organizacji bezpieczeństwa międzynarodowego, w tym działających w dziedzinie kontroli zbrojeń, rozbrojenia oraz środków budowy zaufania, aby wspierać kształtowanie bezpiecznego środowiska międzynarodowego;

• kontynuowania udziału Polski w międzynarodowych operacjach służących utrzymaniu i wspieraniu pokoju oraz stabilizowaniu sytuacji w rejonach kryzysowych;

• przełamywania uprzedzeń i rozwijania współpracy z sąsiadami w sferze wojskowej, w celu kształtowania bezpiecznego otoczenia strategicznego państwa.

Obecnie głównym niebezpieczeństwem dla stabilności międzynarodowej, w tym także dla wewnętrznego bezpieczeństwa Polski, stały się zagrożenia kryzysowe, które mogą mieć charakter kryzysów polityczno-militarnych lub pozamilitarnych. Źródła kryzysów polityczno-militarnych mogą mieć podłoże polityczne, społeczne, ekonomiczne, etniczne lub też religijne. Ich oddziaływanie na bezpieczeństwo Polski może się przejawiać bezpośrednio lub pośrednio.

Bezpośrednie zagrożenia kryzysowe mogą wynikać z sytuacji spowodowanych przez ukrytą lub jawną groźbę zastosowania przemocy przeciwko Polsce lub jej sojusznikom. Celem takiej groźby może być dążenie do wymuszenia pożądanych przez zagrażającego zachowań politycznych i ustępstw. Może się to wyrażać rozmieszczeniem na danym obszarze sił zbrojnych w skali wykraczającej poza limity dopuszczone umowami międzynarodowymi, a także przesunięciami wojsk niezgodnymi z ograniczeniami ustalonymi w ramach przedsięwzięć budowy zaufania i bezpieczeństwa. W określonych sytuacjach może się to przerodzić w bezpośrednie naruszenie przestrzeni powietrznej, obszaru morskiego lub lądowych granic Rzeczypospolitej Polskiej. Działania takie mogą prowokować zbrojne wystąpienie państwa w obronie jego ważnych interesów. Polska - jako członek ONZ, OBWE, NATO - może uczestniczyć w jakiejś formie likwidacji kryzysów polityczno-militarnych, w tym konfliktów wojennych poza swoimi granicami (w Europie lub poza kontynentem europejskim), w życiowo ważnych dla całej wspólnoty rejonach. Obszar Polski może być w takiej sytuacji obiektem wzmożonego oddziaływania terrorystycznego.

Ewentualne zaangażowanie Polski w międzynarodowe wysiłki na rzecz rozwiązania sytuacji kryzysowych może rodzić również zagrożenia pośrednie, w tym wzrost zagrożenia obywateli Rzeczypospolitej Polskiej, przebywających w rejonie konfliktu lub w jego pobliżu.

Polska bierze pod uwagę także pozamilitarne zagrożenia kryzysowe, w reagowaniu na które państwo byłoby zmuszone zaangażować swój potencjał obronny. Znaczenie, zasięg oraz rozmach niektórych z nich wykazują tendencję wzrostową, przybierając rozmiar regionalny, a nawet kontynentalny. W niektórych państwach objętych przekształceniami ustrojowymi występują zjawiska patologii społecznej, sprzyjające rozwojowi międzynarodowej przestępczości zorganizowanej. Najbardziej niebezpieczną formą takich zagrożeń, wynikającą z międzynarodowej aktywności przestępczej, staje się terroryzm. Następstwem przestępczości międzynarodowej staje się także m.in.: zorganizowany przemyt, korupcja struktur władzy oraz handel narkotykami. Zmienił się charakter zagrożeń wojennych dla Polski. Z formami bezpośredniego użycia sił zbrojnych, wiąże dwa typy konfliktów zbrojnych:

• konflikty lokalne o małej i średniej intensywności;

• wojny na dużą skalę.

Powszechnie przyjmuje się, że militarne zagrożenia bezpieczeństwa narodowego obejmują użycie lub groźbę użycia siły militarnej przez podmioty prawa międzynarodowego (państwa). Tezę tę weryfikują w pewnym stopniu zamachy terrorystyczne i zdolność struktur niepaństwowych do posługiwania się zbrojną przemocą w osiąganiu własnych celów. W tym kontekście pojęcie zagrożeń militarnych to realna możliwość zastosowania przemocy zbrojnej.

W tradycyjnym ujęciu, zagrożenie militarne postrzegane jest jako najpoważniejsze zagrożenie bezpieczeństwa państwa i rozumiane jest najogólniej jako potencjalne lub istniejące niebezpieczeństwo użycia przemocy zbrojnej - bezpośrednio lub pośrednio - przeciwko wartościom i interesom narodowym. W historii można znaleźć wiele przykładów bezpośredniego i pośredniego użycia przemocy zbrojnej jako narzędzia osiągania celów polityki. Zalicza się do nich:

1. Demonstracja siły

2. Dywersje militarne

3. Szantaż militarny

4. Prowokacje militarne

5. Incydenty graniczne

6. Ograniczone użycie środków przemocy zbrojnej

7. Zbrojne starcia graniczne

8. Napaść zbrojna grup nieformalnych

9. Konflikt militarny w strefie przygranicznej

10. Konflikt lokalny

11. Konflikt między państwami

12. Wojna prewencyjna

Kolejną istotną cechą zagrożeń militarnych jest to, że stanowią one pochodną problemów i zagrożeń powstających lub prognozowanych w innych sferach i dziedzinach polityki. Nierozwiązanie pojawiających się problemów, sprzeczności i napięć o podłożu politycznym, gospodarczym lub społecznym może skutkować pojawieniem się zagrożeń militarnych. Nie jest to jednak warunek konieczny. Warunkiem niezbędnym do ich powstania jest natomiast podjęcie decyzji politycznej skutkującej użyciem sił zbrojnych (przemoc zbrojna), stąd też dość często tego typu zagrożenia określa się jako polityczno-militarne. Istnieje także przekonanie, że źródłem zagrożeń militarnych jest nie tylko potencjał militarny innych państw czy organizacji niepaństwowych oraz możliwość ich agresywnego użycia, lecz także własna słabość militarna prowokująca przeciwników do przemocy. Przeciwstawienie się tej formie przemocy jest domeną polityki obronnej (obronności). Jej istotą jest maksymalizacja szans na zachowanie bytu państwowego w warunkach występowania zagrożeń militarnych, a w dalszej kolejności - optymalizacja funkcjonowania państwa we wszelkich dziedzinach jego aktywności. Stąd też obronność swoim zakresem obejmuje działalność całego państwa i zasadniczo sprowadza się do przeciwdziałania zagrożeniu militarnemu i redukowania jego skutków lub jego neutralizacji przy wykorzystaniu wszelkich posiadanych instrumentów, narzędzi i zasobów. W związku z powyższym, obronność nie jest wyłącznie obszarem aktywności sił zbrojnych, choć często i dość powszechnie jest tak właśnie postrzegana. Wynika to m.in. stąd, że w warunkach wystąpienia militarnego zagrożenia bezpieczeństwa siły zbrojne często stają się jednym z ostatecznych instrumentów polityki obronności, a walka zbrojna zasadniczym jej środkiem. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy zastosowanie innych narzędzi okazuje się niecelowe, niemożliwe lub nieefektywne, a państwo nie może odstąpić od dążenia do osiągnięcia strategicznego celu, jego odroczenia lub obniżenia wymagań dotyczących jego osiągnięcia. Bezpieczeństwo militarne utożsamiane jest zatem z obronnością.

W tym kontekście bezpieczeństwo militarne państwa będzie się określać jako pewien stan świadomości, w którym istniejący, prognozowany lub możliwy poziom zagrożeń militarnych nie wywołuje strachu o zachowanie uznawanych wartości, realizację fundamentalnych interesów i osiąganie strategicznych celów dzięki przekonaniu o skuteczności realizowanych i planowanych działań własnych oraz innych podmiotów, a także dzięki posiadanym zdolnościom ochronno-obronnym. W ramach bezpieczeństwa militarnego prowadzenie polityki obronności polega na utrzymywaniu odpowiednio zorganizowanych i wyposażonych sił zbrojnych, a także posiadaniu strategicznej koncepcji użycia tych sił, zachowaniu odpowiednich sojuszy wojskowych oraz utrzymywaniu na odpowiednim poziomie pozamilitarnych przygotowań obronnych.

POLITYCZNO-MILITARNE ZAGROŻENIA BEZPIECZEŃSTWA RP

Klasyfikacja według prawdopodobieństwa wystąpienia:

ZAGROŻENIA REALNE obiektywnie istniejąca możliwość

wystąpienia niekorzystnych zjawisk dla

stabilności i bezpieczeństwa, wymagające

użycia sił i środków wojskowych.

ZAGROŻENIA POTENCJALNE Zjawiska mogące negatywnie wpływać na

bezpieczeństwo państwa i wymagające

zachowania określonych zdolności wojskowych.

WYZWANIA Niekorzystne zjawiska w środowisku

bezpieczeństwa wymagające podjęcia

określonych działań niemilitarnych.

Główne źródła zagrożeń:

•         destabilizacja sytuacji politycznej w kluczowych rejonach kuli ziemskiej;

•         nierozwiązane problemy narodowościowe, w tym dyskryminacja mniejszości i dążenia do utworzenia własnych państw lub przyłączenia się do państw sąsiedzkich;

•         brak stabilizacji wewnętrznej w wielu państwach i regionach;

•         wojny lokalne oraz próby nieprzestrzegania porozumień rozbrojeniowych;

•         międzynarodowy terroryzm;

•         proliferacja BMR.

Sytuacja bezpieczeństwa w Europie a polityczno-militarne zagrożenia bezpieczeństwa Polski w perspektywie 20 lat

Obecnie mamy do czynienia z jakościowo nową sytuacją bezpieczeństwa, w której wyzwania dla systemu bezpieczeństwa Polski stają się liczniejsze, a zarazem bardziej rozproszone oraz dominuje nieprzewidywalność zjawisk oraz procesów międzynarodowych. Dostrzegalny jest także spadek znaczenia klasycznych zagrożeń militarnych wobec zagrożeń o charakterze asymetrycznym i cybernetycznym. Z perspektywy bezpieczeństwa Polski niekorzystne jest to, że w jej pobliżu położone są najważniejsze europejskie punkty zapalne - potencjalne i realne. W rejonie Morza Czarnego i Kaspijskiego wciąż istnieją cztery zamrożone konflikty (Abchazja, Osetia Południowa, Górski Karabach i Naddniestrze), a także silne tendencje separatystyczne oraz napięcia na tle etnicznym i religijnym (Krym i Kaukaz Północny). U granic Polski znajduje się obwód kaliningradzki - najbardziej zmilitaryzowany obszar w Europie - oraz niepewna Białoruś, która może zdestabilizować sytuację w regionie; wciąż nieprzesądzona jest również sytuacja na Bałkanach. Mimo wspomnianych ognisk zapalnych, w perspektywie najbliższych dwudziestu lat bezpośrednie zagrożenie zewnętrznym użyciem siły militarnej na dużą skalę w stosunku do Polski jest mało prawdopodobne, chociaż istnieje możliwość wystąpienia gróźb czy też szantażu z użyciem przemocy zbrojnej. W sytuacji szczególnie niekorzystnej, wynikającej z niekontrolowanej eskalacji kryzysu, może dojść do konfliktu zbrojnego ograniczonego do strefy granicznej. Natomiast jednym z bardziej prawdopodobnych wyzwań związanych z koniecznością użycia siły zbrojnej wydaje się powstanie katastrofy humanitarnej zaistniałej w następstwie kryzysu społeczno-ekonomicznego, politycznego lub klęski żywiołowej w którymś z państw za wschodnią granicą, skutkujących niekontrolowaną, masową migracją ludności na terytorium Polski. W tym kontekście niepokoi przyszłość Białorusi, bowiem istnieje prawdopodobieństwo, że kraj ten może stać się źródłem destabilizacji ładu regionalnego ze względu na trudną sytuację ekonomiczną, co sprzyjać może stopniowemu jego podporządkowywaniu Rosji w wymiarze politycznym i militarnym. Czynnikiem dodatkowo komplikującym sytuację może okazać się fakt istnienia kilkusettysięcznej mniejszości polskiej na Białorusi i potencjalna konieczność obrony jej praw, która mogłaby okazać się bardzo trudna.

W perspektywie kilkunastu lat nie dostrzega się państw lub ugrupowań, które mogłyby mieć wyraźny zamiar dokonania agresji zbrojnej na Polskę. Jednak bezpieczeństwo naszego kraju może zostać zagrożone w przypadku: powstania niekorzystnych zmian geopolitycznych w sąsiedztwie naszego kraju (nieprzewidywalne procesy na obszarze byłego ZSRR i wzrost tendencji do renacjonalizacji polityki bezpieczeństwa na Zachodzie); różnicowania się interesów z naszymi sąsiadami (np. z Niemcami w kwestiach energetycznych i w kwestii prowadzenia stosunków z Rosją kosztem solidarności euroatlantyckiej); prób uzależnienia Polski od dostaw surowców; nacisków politycznych z odwołaniem się do groźby użycia siły militarnej; niekontrolowanych zbrojeń oraz ataków terrorystycznych i cybernetycznych. Choć wymienione zagrożenia militarne cechują się niską intensywnością i zróżnicowanym potencjałem, to jednak nieskuteczność polityki odstraszania NATO oraz ewentualna słabość gospodarcza i militarna Polski mogłyby stać się zachętą do podejmowania tego typu działań lub prób.

Cele polityki bezpieczeństwa naszego kraju są powiązane z ochroną suwerenności i niezawisłości Rzeczpospolitej oraz zapewnienie nienaruszalności granic i integralności terytorialnej kraju. Działania  rządu służą zapewnieniu bezpieczeństwu obywateli, ich praw i wolności oraz stworzeniu odpowiednich warunków do cywilizacyjnego i gospodarczego rozwoju Polski, a także wzrostu dobrobytu jej obywateli, ochronie dziedzictwa narodowego i tożsamości narodowej, realizacji zobowiązań sojuszniczych oraz obronie i promowaniu interesów państwa polskiego. Zagrożenia polityczno-militarne występują wówczas, gdy cele polityki państwa są sprzeczne z celami polityki innych państw, a rozstrzygnięcie jest możliwe tylko przy użyciu sił zbrojnych.

BIBLIOGRAFIA:

1. B. Balcerowicz, Obronność państwa średniego, Warszawa 1997.

2. B. Balcerowicz, Strategia obronna państwa, Warszawa 1994.

3. C. Rutkowski, Obronność RP. Przegląd sytuacji strategicznej bezpieczeństwa w XXI wieku, cz. II, Warszawa 2001.

4. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1997 r., Nr 78, poz. 483).

5. R. Wróblewski, Scenariusze sytuacji kryzysowych oraz wojennych i ich wpływ na planowanie sił zbrojnych państwa - członka NATO, cz. II, Warszawa 2000.

6. Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002.

7. W. J. Maliszewski, Bezpieczeństwo człowieka i zbiorowości społecznych, Bydgoszcz 2005.

R. Wróblewski, Scenariusze sytuacji kryzysowych oraz wojennych i ich wpływ na planowanie sił zbrojnych państwa - członka NATO, cz. II, Warszawa 2000, s. 76.

B. Balcerowicz, Strategia obronna państwa, AON, Warszawa 1994, s. 13.

C. Rutkowski, Obronność RP. Przegląd sytuacji strategicznej bezpieczeństwa w XXI wieku, cz. II, Warszawa 2001, s. 112.

Por. Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002.

---