POJĘCIE NIEDOSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO W ŚWIETLE LITERATURY
Termin ,,niedostosowanie społeczne”, wprowadziła (przeszczepiła z języka francuskiego) do literatury pedagogicznej w Polsce w 1959 roku Maria Grzegorzewska. Spopularyzowała ona wśród polskiego nauczycielstwa i różnego rodzaju działaczy społecznych określenie młodzieży niedostosowanej społecznie sformułowane przez Światowy Związek Instytucji Opieki nad Dziećmi i Młodzieżą. Określenie to brzmi: “MŁODZIEŻ NIEDOSTOSOWANA” - to zespół wszystkich nieletnich wymagających specjalnych metod wychowawczych, metodyczno-psychologicznych i medycznych; tych wszystkich, wobec których z jednej strony pracodawca i urzędy publiczne muszą zastosować metody specjalne, z drugiej zaś strony wychowawcy muszą się uciekać do sposobów specjalnych; tych wszystkich, dla których trzeba czegoś innego niż dla zespołu innych. Bardzo istotną cechą dodatniego tego określenia jest położenie nacisku na zobowiązanie społeczeństwa wobec dziecka niedostosowanego społecznie, a nie na mankamenty tegoż dziecka.
Inną definicję pojęcia podaje O. Lipkowski, według którego ,,NIEDOSTOSOWANIE SPOŁECZNE - to zaburzenie charakterologiczne o niejednolitych objawach, spowodowane niekorzystnymi zewnętrznymi lub wewnętrznymi warunkami rozwoju, a wyrażające się wzmożonymi i długotrwałymi trudnościami w dostosowaniu się do normalnych warunków społecznych i w realizacji zadań życiowych danej jednostki.
Według Czapówa i Jedlewskiego pojęcie NIEDOSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO przybiera formę wielopoziomowego konstruktu teoretycznego, który obejmuje:
Manifestacje, polegające na czynnościach sprzecznych z normami strzegącymi interesów społeczeństwa oraz tych systemów społecznych i instytucji, które warunkują istnienie kultury (przejawy różnych odmian wykolejenia społecznego-antagonistyczno-destruktywne zachowania)
Stany osobowości, stanowiące podłoże zaburzeń w zachowaniu zgodnym z tymi normami (stany osobowości, które stanowią źródło przejawów wykolejenia)
Przyczyny tych zaburzeń (przyczyny wytworzenia się wymienionych stanów osobowości oraz przejawów wykolejenia).
Odmienne podejście do istoty problemu niedostosowania społecznego prezentuje S. Górski, który osobami NIEDOSTOSOWANYMI SPOŁECZNIE nazywa te jednostki, które:
Nie są zdolne (nie mogą) do pełnienia ról społecznych zgodnie z oczekiwaniami wskutek niedostatków dyspozycji wykonawczych (instrumentalnych) takich, jak np. procesy orientacyjne (głusi, niewidomi), procesy intelektualne (upośledzeni umysłowo), procesy werbalno-motoryczne (przewlekle chorzy);
Nie są skłonne (nie chcą) do pełnienia ról społecznych wskutek negatywnego ustosunkowania się wobec różnych oczekiwań społecznych.
Oczywiście możliwy jest tez przypadek, że jednostka jednocześnie nie jest zdolna i nie jest skłonna do pełnienia ról zgodnie z oczekiwaniami społecznymi.
W przypadku braku skłonności do przestrzegania społecznych norm i respektowania wartości społecznych mamy do czynienia z WYKOLEJENIEM SPOŁECZNYM. Nie każde jednak zachowanie niezgodne z rolą społeczną jest przejawem wykolejenia. Aby można było je sklasyfikować, musi ono:
stanowić reakcję jednostki na społeczne oczekiwania (obowiązujące normy)
odznaczać się antagonizmem destruktywnym wobec ogólnie uznanych norm i wartości.
Oprócz pojęć niedostosowanie społeczne i wykolejenie potocznie używa się terminu ,,trudności wychowawcze,,. Używanie go jednak, także przez nauczycieli, pozostawia - moim zdaniem - wiele do życzenia; jest na ogół nie precyzyjne i wieloznaczne. Nierzadko przypisuje się je uczniowi, który :
Nie potrafi lub nie jest w stanie nawiązać poprawnych stosunków społecznych z rówieśnikami i dorosłymi, wskutek czego popada z nimi w częste konflikty;
,,Nie wie czego chce i wysuwa w stosunku do innych ludzi rozmaite pretensje-otwarte lub ukryte,, jest to uczeń uwikłany w wewnętrzne konflikty wywierające wyraźne piętno na jego zachowaniu;
Sprawia nauczycielom wiele kłopotów w pracy dydaktyczno-wychowawczej i nie poddaje się zwykłym oddziaływaniom pedagogicznym;
Czyni niezadowalające postępy w nauce, pomimo powszechnej o nim opinii jako uczniu zdolnym.
Pierwsze zasygnalizowane wyżej rozumienie pojęcia ucznia trudnego uwypukla związane z nim trudności w sensie społecznym, drugie psychologicznym, trzecie wychowawczym, a czwarte dydaktycznym.
Niedostosowanymi społecznie nazywamy osoby, które nie są zdolne lub nie mogą pełnić ról społecznych zgodnie z oczekiwaniami, ze względu na brak dyspozycji wykonawczych, u osób tych występuje zaburzenie procesów orientacyjnych, intelektualnych i motorycznych. Natomiast jednostki, które nie są zdolne pełnić ról społecznych na skutek negatywnego ustosunkowania się wobec oczekiwań społecznych nazywamy wykolejonymi społecznie. Wykolejenie może mieć charakter:
wykolejenia przestępczego
wykolejenia obyczajowego
wykolejenie wiąże się z naruszeniem norm paraprzestępczych obyczajowych (prostytucja, narkomania, alkoholizm). Wykolejenie przestępcze - łamanie norm prawa.
Definicja niedostosowania społecznego w literaturze pedagogicznej mówi, że jest to wynik niepomyślnej socjalizacji, przejawiającej się w niewłaściwie ukształtowanych strukturach poznawczych, moralnych, emocjonalnych i społecznych jednostki. W obranym sposobie rozumienia pojęcia „niedostosowanie”, istotny jest element jego rozwoju wyrażający się w poziomie zaburzeń. Poziom niedostosowania, zatem - to natężenie i jakość powstających nieprawidłowości.
W literaturze naukowej odczuwa się brak zgodności dotyczącej nie tylko samej istoty niedostosowania społecznego lecz także rodzaju i liczby jego przejawów (objawów, symptomów).
Objawami nieprzystosowania społecznego są negatywne i nieadekwatne reakcje na wymagania i nakazy zawarte w przypisanych jednostce rolach społecznych - dziecka w rodzinie, kolegi w grupie rówieśniczej, ucznia w szkole. Niektórzy pedagodzy i psycholodzy wyszczególniają kilkadziesiąt symptomów będących według nich istotnymi wskaźnikami trudności wychowawczych, inni natomiast ograniczają się do wymienienia kilku lub kilkunastu objawów nieprzystosowania społecznego. Liczba najczęściej wymienianych podstawowych symptomów niedostosowania zawiera się w przedziale 3-15.
L. Pytka wymienia następujące przejawy niepożądanego społecznie zachowania dzieci i młodzieży:
notoryczne kłamstwa
wagary
alkoholizowanie się
ucieczki z domów
kradzieże
niekonwencjonalne zachowania seksualne
rozmaite formy agresji antyspołecznej, łącznie z autoagresją.
Inną typologię symptomów niedostosowania społecznego podaje O. Lipkowski.
Wskazuje on w szczególności na:
notoryczne kłamstwa
werbalna agresję (wulgarność)
lenistwo szkolne
lękliwość
nieprzestrzeganie wewnętrznych zarządzeń i przepisów szkoły
zaburzenia koncentracji uwagi
konflikty z nauczycielami lub wzmożone konflikty z rówieśnikami.
W niniejszej pracy przedstawiam trzy grupy czynników wpływających na poziom niedostosowania: indywidualne, środowiska rodzinnego oraz środowiska szkolnego i rówieśniczego:
Czynniki indywidualne:
Do pierwszej grupy czynników indywidualnych uczniów należały: struktury poznawcze, stopień internalizacji norm moralnych i reguł społecznych, struktury emocjonalne, nadpobudliwość psychoruchowa i poziom samooceny, czyli obraz siebie, i samoakceptacja. Nieprawidłowości w rozwoju struktur poznawczych i językowych w największym stopniu warunkują powstawanie niepowodzeń w nauce szkolnej i wagarowanie. Niewłaściwe struktury społeczne i moralne - to przede wszystkim zaburzenia w procesie internalizacji, warunkujące brak akceptacji i rozumienia norm społecznych oraz moralnych. Zaburzenia te są przyczyną powstawania symptomów niedostosowania społecznego, takich jak nieposłuszeństwo i bunt przeciwko dorosłym. Na wszystkich poziomach niedostosowania zauważa się zaburzenia w zakresie rozwoju struktur poznawczych. Większość dzieci charakteryzuje się niskim ilorazem inteligencji i nieprawidłowościami w rozwoju procesów percepcyjnych i pamięci. Te cechy rozwoju poznawczego warunkują problemy i trudności w nauce. Wśród dzieci z pierwszego poziomu niedostosowania 12%, a z trzeciego poziomu 14% ma bardzo wysoki i wysoki iloraz inteligencji. W kilku przypadkach z wysoką inteligencją połączone są zaburzenia typu dyslektycznego i dysortograficznego, które rzutują na problemy w nauce, a także obniżają samoocenę. Wyniki badań wskazują, że niedostosowanie społeczne nie zawsze jest związane z niskim poziomem inteligencji. Jest to czynnik o dużym znaczeniu w rozwoju niedostosowania, ale go nie determinuje.
Stopień internalizacji norm moralnych i reguł społecznych był badany za pomocą testu niedokończonych historii. Pierwsza historia sprawdzała internalizację normy obowiązku chodzenia do szkoły. Druga i trzecia dotyczyły bycia uczciwym oraz internalizacji zasady „nie kradnij.” Czwarta historia sprawdzała internalizację normy dotrzymywania danego słowa i bycia lojalnym wobec grupy. Najwięcej dzieci mających zinternalizowane normy było na pierwszym poziomie niedostosowania. Wśród dzieci z trzeciego poziomu najwięcej wykazywało brak uwewnętrznienia norm. Kolejną dużą grupę stanowiły dzieci, które były skłonne do przestrzeganie ich, ale ze względu na zewnętrzne zakazy.
W prezentowanych dociekaniach naukowych struktury emocjonalne tworzą: umiejętność kontrolowania emocji, temperament i poziom empatii. W badaniach wykorzystano arkusz obserwacyjny, Kwestionariusz Temperamentu EAS Arnolda H. Bussa i Roberta Plomina. Uzyskane za ich pomocą wyniki wskazują na fakt, że najwięcej dzieci z problemami emocjonalnymi znajduje się na trzecim poziomie niedostosowania. Tę zależność widać także w dokładnej analizie poszczególnych zachowań. Wyraźnie widoczny jest wzrost liczby zachowań, wskazujących na problemy emocjonalne na kolejnych poziomach niedostosowania. Wraz ze wzrostem stopnia niedostosowania wzrasta liczba dzieci z nadpobudliwością. Z przeprowadzonej analizy wynika, że na wszystkich poziomach było najwięcej dzieci z pierwszym stopniem nieakceptacji, czyli dzieci o dużych rozbieżnościach pomiędzy „ja realnym” a „ja idealnym”. Najwięcej takich dzieci jest na trzecim poziomie niedostosowania. Wraz ze wzrostem stopnia niedostosowania maleje stopień akceptacji.
Czynniki środowiska rodzinnego
Drugą grupę czynników warunkujących niedostosowanie społeczne stanowią, obok czynników indywidualnych, czynniki środowiska rodzinnego. Rodzina jest pierwszym środowiskiem wychowawczym dziecka. To tutaj wypowiada ono swoje pierwsze słowa, stawia pierwsze kroki, a potem doskonali różnego rodzaju umiejętności. Liczne badania (Tyszkowa 1964; Ziemska 1969, 1977; Malewska 1973; Rembowski 1986 i in.) potwierdzają, że rodzina ma duży wpływ na kształtowanie się osobowości dziecka, na to, jakie ono jest, jak się zachowuje, jak wyraża swoje emocje. W rodzinie kształtują się postawy społeczne dziecka, szacunek dla starszych. To tutaj rozwija się poczucie odpowiedzialności za własne czyny. W wielu badaniach przeprowadzanych wśród nieletnich, w różnym stopniu niedostosowanych, stwierdzono w ich rodzinach nieprawid łową realizację funkcji wychowawczych (Pospiszyl, Żabczyńska 1980). Do grupy czynników rodzinnych zostały zaliczone: sytuacja społeczno-ekonomiczna, struktura społeczna, pożycie rodziców, stosunki emocjonalne między dzieckiem a rodzicami, komunikacja w rodzinie, postawy wobec dzieci i kontrola rodzicielska, wydarzenia traumatyczne. Poniżej przedstawiony został opis rodzin dzieci z poszczególnych poziomów niedostosowania.
Rodziny dzieci z objawami niedostosowania z poziomu pierwszego. W przeważającej większości sytuacja społeczno-ekonomiczna tych rodzin jest przeciętna lub zła.
Została ona określona poprzez ukazanie dochodów, warunków mieszkaniowych, poziomu wykształcenia rodziców i rodzaju wykonywanej pracy. Są to rodziny o niskich dochodach i trudnych warunkach mieszkaniowych. Najwięcej dzieci zajmuje pokój razem z rodzeństwem, co oznacza, że w jednym pokoju przebywa trójka lub czwórka dzieci. Taka sama liczba rodziców (41%) ma wykształcenie zawodowe i średnie, 12% rodziców ma wykształcenie wyższe. Ten ostatni wynik oznacza, że problem niedostosowania społecznego jest obecny także w rodzinach, w których rodzice mają wykształcenie wyższe.
Kolejne elementy środowiska rodzinnego to struktura społeczna i pożycie rodziców. Większość badanych rodzin (83%) to rodziny pełne. Tylko wśród rodzin dzieci z pierwszego poziomu niedostosowania są rodzice określający swoje małżeństwa jako bardzo szczęśliwe, przy czym ocena taka może być wynikiem zaprzeczania i ukrywania rzeczywistych problemów panujących w domu. Najwięcej rodziców (38%) określa swoje małżeństwo jako raczej szczęśliwe. Niestety, prawie taka sama liczba respondentów (32%) wskazała na odpowiedź „całkowicie nieszczęśliwe”. Problemem mającym wpływ na zakłócenia w rozwoju dzieci w pierwszej grupie wymienianych rodzin są niskie zarobki i konieczność długiej pracy obojga rodziców. Trudna sytuacja materialna powoduje, że rodzice ci nie mają ani czasu, ani ochoty na wychowywanie swoich dzieci. Małżeństwa całkowicie nieszczęśliwe - to rodzice po rozwodach albo w trakcie rozwodu. Wszystkie dzieci z tych rodzin doznały lub nadal doznają traumatycznych doświadczeń związanych z niewłaściwą atmosferą w ich domach. Relacje emocjonalne i komunikacja są w tych domach często zakłócone. Dzieciom nie wolno wyrażać i okazywać złości oraz niezadowolenia. W rodzinach, gdzie jest problem alkoholowy, komunikacja pomiędzy ojcem alkoholikiem a dzieckiem jest niewielka. Spędzają oni ze sobą mało czasu, a najczęściej w formie rozrywki. Dzieci takie wyraźnie idealizują swoich ojców, wyrażając w ten sposób swoje pragnienia odnośnie ich osoby. Nieodpowiednia komunikacja pomiędzy ojcem a dzieckiem ma szczególnie złe konsekwencje w sytuacji chłopców.
Badania postaw rodzicielskich wykazały, że wśród rodziców dzieci z pierwszego poziomu niedostosowania występują nieprawidłowe postawy, takie jak górowanie, zbyt duży dystans, ale także bezradność i zbyt duża koncentracja na dziecku. Dzieci z pierwszego poziomu niedostosowania w najmniejszym stopniu doświadczyły wydarzeń traumatycznych.
Rodziny dzieci z objawami niedostosowania z poziomu drugiego. Cechy rodzin tych dzieci można określić jako o stopień gorsze od pierwszego i o stopień lepsze od trzeciego poziomu. W grupie tej najwięcej jest rodzin z najniższego pułapu dochodów, jednak jest ich mniej niż na poziomie trzecim. Najwięcej dzieci zajmuje pokój wspólnie z rodzicami, ich sytuacja mieszkaniowa jest więc gorsza niż dzieci z poziomu pierwszego. Jest tu 71,4% rodzin pełnych, ale rodzin niepełnych jest o 3,4% więcej niż wśród rodzin o mniejszym stopniu niedostosowania. Większość (65%) rodziców określiła swoje małżeństwo jako raczej szczęśliwe. Jest także grupa osób oceniających swoje małżeństwo jako czasami nieszczęśliwe.
Rodziny dzieci z objawami niedostosowania z poziomu trzeciego posiadają najwięcej niewłaściwych cech. Sytuacja społeczno-ekonomiczna dzieci z tych rodzin jest najgorsza. Jest tu najwięcej rodziców o najniższych dochodach, aż 20% rodzin mieszka w jednym pokoju. Także wykształcenie jest tu najniższe (44% badanych ma wykształcenie podstawowe). W tej grupie najwięcej jest rodzin niepełnych - aż 53,3%. Kolejnym badanym elementem środowiska rodzinnego było pożycie rodziców. Wyniki uzyskane w tej sferze również wskazują na dużą ilość niewłaściwych relacji. Ponad 57% par ocenia swoje małżeństwo jako całkowicie nieszczęśliwe. Są to rodziny, w których występuje problem alkoholowy, brak pieniędzy, rodziny te są w trakcie rozwodu lub po rozwodzie. Konsekwencją tych wszystkich trudności są także zakłócenia w komunikacji. Matki, najczęściej samotnie wychowujące dzieci, nie potrafią porozumieć się z nimi. W największym stopniu wśród tych matek zauważa się postawę bezradności i słabą kontrolę dzieci.
W największym stopniu na rozwój niedostosowania wpływa struktura rodziny i brak kontroli ze strony rodziców. Właśnie w tej sferze widać największe różnice pomiędzy poszczególnymi poziomami. Zbadanie funkcjonowania rodziny wymaga nawiązania bliskiego kontaktu z jej członkami. Najistotniejsze jest poznanie relacji, czyli tego, co dzieje się pomiędzy nimi. Często są to sprawy trudne i bolesne, dlatego rozmówcy nie zawsze chcą o nich mówić. Zdarza się też tak, iż rodzice zaprzeczają własnym problemom i nie zauważają, że przyczyny niewłaściwego zachowania ich dzieci leżą we wzajemnych relacjach. Uzyskane podczas badań informacje świadczą o tym, że najwięcej nieprawidłowości jest w rodzinach dzieci przejawiających cechy charakterystyczne dla trzeciego poziomu niedostosowania. W szczególności należy zwrócić uwagę na zaburzenia relacji z ojcem. W stosunku do nich dzieci wykazują najczęściej złość i wrogość. Istotne jest również, że dzieci z największym stopniem niedostosowania to głównie chłopcy. Do prawidłowego rozwoju dziecka, a w szczególności chłopca, obecność ojca, stanowiącego autorytet i wzór do naśladowania, jest, jak już wcześniej podkreślano, bardzo ważna. Tymczasem ojcowie często, bądź wcale, nie utrzymują kontaktu ze swoimi synami lub jest on bardzo sporadyczny i ma miejsce tylko w sytuacjach kryzysowych. Niewłaściwe są też relacje pomiędzy rodzicami. Wśród rodzin dzieci z trzeciego poziomu niedostosowania najliczniejsze (53%) są rodziny niepełne. Ponad połowa rodziców tych dzieci ocenia swoje małżeństwo jako całkowicie nieszczęśliwe. Szczególnie interesujące wydają się być przykłady rodzin, z których pochodzą dzieci z objawami z różnych poziomów niedostosowania. Z przykładów tych można wyciągnąć wniosek, że większa podatność na głębszy rozwój niedostosowania występuje u chłopców. Dodatkowo szczególnie niekorzystne jest połączenie następujących właściwości środowiska rodzinnego i cech dziecka: nieprawidłowy kontakt z ojcem, niewystarczająca kontrola ze strony matki, niższy od przeciętnej poziom inteligencji, niski poziom internalizacji norm, niedojrzałość emocjonalna oraz cechy nadpobudliwości. Duże znaczenie w rozwoju niedostosowania ma wiek - im dziecko starsze, tym trudniej podporządkowuje się zasadom i normom.
Czynniki środowiska szkolnego i rówieśniczego
Do trzeciej grupy czynników mogących mieć wpływ na rozwój niedostosowania społecznego należały właściwości środowiska szkolnego i rówieśniczego. W grupie tej zostały zbadane następujące aspekty: pozycja dziecka w klasie, przynależność do grup rówieśniczych, stosunek do nauki szkolnej, relacje pomiędzy nauczycielami a uczniami z objawami niedostosowania. Z przeprowadzonych badań wynika, że czynniki środowiska szkolnego mają pośredni wpływ na niedostosowanie. Dzieci niedostosowane są najczęściej izolowane lub odrzucane przez klasę. Na pierwszym poziomie niedostosowania 32% dzieci jest izolowanych, a 40% odrzucanych. Na drugim poziomie niedostosowania 19% jest izolowanych i 62% odrzucanych. Na trzecim - 53% stanowią dzieci izolowane i 40% odrzucane.
Sytuacja bycia izolowanym lub odrzucanym przez klasę jest konsekwencją zachowań charakterystycznych dla niedostosowania, a zarazem mechanizmem wzmacniającym takie zachowanie. Dziecko, które nie jest akceptowane przez klasę, czuje się sfrustrowane, chciałoby nawiązać satysfakcjonujące relacje z rówieśnikami. Niestety, nie potrafi tego zrobić. Powtarzając swoje dotychczasowe zachowania, takie jak zbyt gwałtowne reakcje czy agresja, powiększa tylko swoje odrzucenie. Dzieci odrzucane przez klasę szukają zaspokojenia swoich potrzeb bycia z rówieśnikami w innych grupach, które nie zawsze kierują się akceptowanymi społecznie zasadami. Podobnie jest ze stosunkiem do nauki. Najczęściej jest on negatywny i towarzyszy mu niska motywacja do nauki oraz wysoki lęk szkolny. Kolejne niepowodzenia powodują spadek motywacji i chęci uczęszczania do szkoły, co wpływa na jeszcze większe niepowodzenia i pogłębianie stopnia niedostosowania.
Relacje pomiędzy nauczycielami a uczniami obejmują proces interakcji, czyli wzajemnego stosunku i wpływu na siebie. Postępowanie nauczyciela jest w określony sposób odbierane przez ucznia, co z kolei generuje jego zachowanie, które tym razem wpływa na zachowanie nauczyciela.
W oparciu o zaprezentowaną identyfikację problemu stwierdzam, że niedostosowanie społeczne dzieci i młodzieży jest o tyle istotnym zjawiskiem, że sprawiane przez uczniów trudności wychowawcze nie zawsze są symptomem ich rzeczywistego nieprzystosowania się do warunków i wymagań życia szkolnego i środowiskowego. Niejednokrotnie są po prostu efektem naturalnego rozwoju dzieci i młodzieży lub okoliczności i sytuacji, w jakich się aktualnie znajdują.
Nauczyciel w szkole powinien wystrzegać się pochopnego kwalifikowania uczniów do grupy osób nieprzystosowanych społecznie, ponieważ zdarza się, iż uczniowie trudni są niekiedy jedynie produktem wyobraźni swych nauczycieli. Dla nauczyciela, pragnącego skutecznie zapobiegać i przeciwdziałać trudnościom wychowawczym, rzeczą niezwykle ważną jest koncentrowanie się nie tylko na kłopotach jakie mu one sprawiają, lecz także na trudnościach, jakie maja uczniowie trudni sami ze sobą, ich konfliktach wewnętrznych udaremnionych potrzebach, stresach, rozterkach itp. Nauczyciel powinien mieć świadomość, iż uczeń sprawiający trudności wychowawcze jest przede wszystkim osobą ludzką, próbującą nieskutecznie radzić sobie z własnymi problemami, które czynią go naprawdę nieszczęśliwym.
Problem niedostosowania społecznego ma także ogromne znaczenie ze względu na negatywne wzorce zachowań, jakie uczeń trudny wnosi do klasy jako grupy rówieśniczej. Wśród dzieci sprawiających trudności wychowawcze znajdują się chłopcy i dziewczęta budzący zaufanie swych kolegów (koleżanek) z klasy, z którymi pragną się oni przyjaźnić. Jest to wprawdzie jednocześnie cecha przysparzająca dodatkowe kłopoty nauczycielom, niemniej warto pamiętać, że także uczniowie trudni mogą być lubiani i akceptowani przez klasę.
Zachowania będące przejawami niedostosowania społecznego mają ogromne znaczenie, także ze względu na fakt, iż pociągają za sobą liczne następstwa, jak np. niepowodzenia szkolne. Mogą mieć także negatywny wpływ na rozwój dziecka, które podejmuje bądź działania szkodliwe dla swego zdrowia (palenie papierosów, picie alkoholu), bądź wręcz autodestruktywne (próby samobójcze, samookaleczenie).
Jak wynika z powyższych rozważań problem niedostosowania społecznego ma doniosłe znaczenie dla praktyki pedagogicznej. Zjawisko wykolejenia dzieci i młodzieży jest szkodliwe nie tylko dla nich samych, ale także dla zespołu klasowego. Dlatego też zapoznanie się przez pedagoga oraz wychowawcę z różnorodnymi formami zachowań antagonistyczno-destruktywnych oraz złożonością ich uwarunkowań pomaga skutecznie im przeciwdziałać i zapobiegać.
Realizacja zadań profilaktycznych nie należy tylko do szkół i placówek opiekuńczo - wychowawczych ale także do całego społeczeństwa i różnych instytucji. Odsuwamy się od problemów naszych sąsiadów. Zdaniem Pani doktor Haliny Marczak, które popieram w pełni należy niezwłocznie udzielić pomocy potrzebującym dzieciom i ich rodzinom. Niemal w każdym supermarkecie powinien powstać punkt pomocy psychoprofilaktycznej gdyż skala problemu niedostosowania jest tak ogromna. W artykule Pani doktor „Zaburzenia w zachowaniu się dzieci matek odbywających karę pozbawienia wolności ” zawartym w książce „Dewiacje wśród młodzieży” pod redakcją Bronisława Urbana czytamy o tym w jaki sposób można zmiejszyć zagrożenie niedostosowaniem społecznym:
przez powołanie klubów osiedlowych w których realizowane będą programy psychoprofilaktyczne i rehabilitacyjne dla dzieci, młodocianych i rodzin
współpraca tych klubów z poradniami psychologiczno - pedagogicznymi i innymi ośrodkami
tworzenie jednolitych programów oddziaływań profilaktycznych dla tych instytucji
tworzenie na osiedlach 24 godzinnych punktów udzielających wsparcia (na wzór Holandii
Bibliografia
Górski S. ”Metodyka resocjalizacji”, IWZZ, Warszawa 1985
Jundził E.: ”Potrzeby psychiczne dzieci i młodzieży”, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002
Lepalczyk I., Pilch T.( red.): “Pedagogika społeczna: człowiek w zmieniającym się świecie”, Żak, Warszawa 1995
Łobocki M.: “Trudności wychowawcze w szkole”, WsiP, Warszawa 1989
Pospiszyl K., Żabczyńska E.: “Psychologia dziecka niedostosowanego społecznie”, PWN, Warszawa 1985
Pytka L.: “Pedagogika resocjalizacyjna”, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2000
7. Czapów Cz., Jedlewski S. (1971) Pedagogika resocjalizacyjna. PWN, Warszawa.
8. B. Urban (red.): „Dewiacje wśród młodzieży”, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego , Kraków 2001