EDUKACJA ZDROWOTNA
PROMOCJA ZDROWIA - jako proces umożliwiający jednostką i grupą zwiększenie kontroli nad czynnikami determinującymi zdrowie.
* budowanie polityki społecznej państwa ukierunkowanej na zdrowie
* tworzenie środowisk wspierających
* wzmacnianie społeczności działań na rzecz zdrowia
* rozwijanie osobniczych możliwości pogłębiania indywidualnych umiejętności sprzyjających zdrowiu
PROMOCJĄ ZDROWIA lub PROMOWANIE ZDROWIA nazywamy proces umożliwiający każdemu człowiekowi zwiększenie zakresu swego oddziaływania na własne zdrowie i zdrowie szerszych grup społecznych zmierzających do jego utrzymania i poprawy.
Pojęcie ZDROWIA w tradycyjnym znaczeniu:
~ zdrowie jest rozumienie jak stan fizjologiczno-biologiczny
~ za zdrowie uważa się człowieka którego organizm funkcjonuje w zakresie norm uznanych za prawidłowe
~ „Zdrowie” w świetle definicji Światowej Organizacji Zdrowia rozumie się jako subiektywnie odczuwaną pełnię sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej w wyniku odpowiedniego przystosowania się do warunków środowiska.
Pośród ważniejszych czynników warunkujących zdrowie uwzględnić należy:
*genetycznie i adaptacyjnie uwarunkowania zdrowia rozumiane jako predyspozycja dziedziczna, czyli podatność osobnicza na określone stany chorobowe
Środowiskowe uwarunkowania zdrowia związane m.in. z:
a) środowiskiem wew.
b) środowiskiem zew. (w tym również z czynnikami klimatyczno-pogodowymi)
c) środowisko zawodowe
Bio-pierwiastki- konieczne do prawidłowego funkcjonowania
* uwarunkowania zdrowia związane z poziomem świadomości i oświaty zdrowotnej, stylem życia oraz leczniczo-profilaktyczną działalnością służby zdrowia, których wyrazem są:
a) zwyczaje i styl życia
b) nawyki i używki
c) uzależnienia
d) higiena życia codziennego
e) racjonalna profilaktyka ekologiczna
f) racjonalna profilaktyka żywieniowa
Odżywianie się człowieka:
Głównymi składnikami pokarmowymi są:
~ białka, węglowodany, tłuszcze, witaminy i sole mineralne
~ do niezbędnych składników naszego pożywienia należy również woda
~ równowaga w zakresie przyjmowania i wydalania wody z organizmu odgrywa podstawową rolę w prawidłowym przebiegu procesów metabolicznych
~ utrata koło 20% ogólnej ilości wody jest już bardzo niebezpieczna i może doprowadzić do śmieci
~ żywności i poza naturalnymi mogą występować substancje obce
Substancje obce:
1- dozwolone
2- zanieczyszczenia
3- pozostałości (m.in. nawozy, hormony, antybiotyki)
* szczególną grupę substancji obcych stanowią dodatki do żywności (substancje dodatkowe). Są one dodawane do żywności w sposób zamierzony w celu np. zwiększenia wartości odżywczej środków spożywczych, przedłużenia ic trwałości podniesienia atrakcyjności dla konsumenta
Dodatki do żywności:
~ barwniki
~ substancje aromatyczne
~ substancje konserwujące
~ przeciwutleniacze
~ substancje stabilizujące i emulgujące
~ substancje klarujące
~ substancje wzmacniające smak i zapach
~ substancje słodzące
Ściąga z E-kodów
~ E 100-199 barwniki podkreślające apetyczny wygląd produktu, który podczas przetwarzania straci naturalną barwę
~ B 200-299 środków konserwujące - przedłużają trwają trwałość produktów nawet o kilka miesięcy, chronią je przed mikroorganizmami takimi jak bakterie i grzyby pleśniowe
~ E 300-399 sole i kwasy - chronią przed działaniem tlenu atmosferycznego, spowalniają zmianę barwy i zapachu
~ E 400-499 środki zagęszczające które są pochodnymi cukrów i białek o zdolności tworzenia żelowej konsystencji
~ E 500-599 dodatki różne - najczęściej w tej grupie znajdują się popularne wodorowęglany amonu, sodu dodawane do proszku do pieczenia
~ E 600-699 środki wzmacniające smak i zapach - przedłużają wrażenie smakowe i zapachowe albo maskują smak i zapachy nieprzyjemne
~ E 900-999 substancje słodzące i glazurujące drażetki są stosowane do produkcji słodyczy bezcukrowych i żywności „light”
* produkty pochodzenia roślinnego jak i zwierzęcego mogą zawierać składniki stanowiące zagrożenie dla zdrowia człowieka, są to tzw. Substancje antyodżywcze.
*naturalne substancje antyodżywcze występują nie tylko w roślinach, mogą być obecne w tzw. „owocach morza”. Szczególnie niebezpieczne w tym względzie są mięczaki. Dlatego obecnie w mięczakach przeznaczonych do konsumpcji oznacza się zawartość tych szkodliwych substancji
* niektóre cząsteczki odgrywają rolę źródeł energii, która jest potrzebna nie tylko w czasie wysiłku fizycznego
* prawidłowe żywienie człowieka powinno pokrywać zarówno zapotrzebowanie energetyczne, jak i zapotrzebowanie na składniki budulcowe i regulujące
Składniki egzogenne:
~ organizm nie potrafi ich wytworzyć z innych, dostarczonych mu w pożywieniu, stąd muszą one być bezwzględnie dostarczone codziennie do organizmu z pożywieniem
~ składniki, które mogą powstawać w organizmie z innych dostarczonych związków noszą nazwę endogenne
Funkcje składników odżywczych:
~ budulcowa
~ regulująca
~ energetyczna
Składnik budulcowe:
~ białka oraz niektóre sole mineralne (np. jod, fosfor, żelazo, wapń) są głównym źródłem materiału budulcowego wykorzystywanego do budowy i odbudowy zużytych komórek i tkanek
~ cennymi białkami są te które zawierają w swojej budowie aminokwasy egzogenne, a więc te których organizm człowieka nie potrafi syntetyzować (takich amoniaków jest 10)
~ źródłem białek są produkty pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Należy pamiętać, że organizm człowieka nie potrafi magazynować białek. Ich nadmiar jest wykorzystany do wytworzenia energii
~ u dzieci i młodzieży nawet już częściowe niedobory białka pełnowartościowego maja negatywne skutki. Prowadzą m.in. do zahamowania wzrostu, spadku odporności ustroju na zakażenia.
Składniki energetyczne:
~ tłuszcze, węglowodany, a częściowo również białka (przy nadmiarze pokarmu białkowego lub przy braku węglowodanów i tłuszczy), są źródłem energii koniecznej do utrzymania podstawowych procesów żywieniowych oraz aktywności życiowej
~ w postaci naturalnej skrobia jest trudno strawna
~ nadmiar węglowodanów w pożywieniu jest w organizmie zmieniamy na tłuszcz i odkładamy w tkance tłuszczowej, ponadto jest szkodliwy dla zdrowia (np. przyczynia się do próchnicy zębów, zmniejszenia apetytu). Natomiast w przypadku braku lub niedostatecznej ilości cukrów w pożywieniu dochodzi do nieprawidłowego spalania kwasów tłuszczowych
~ tłuszcze w organizmie człowieka pełnią głównie rolę materiału energetycznego. Dostarczając dwukrotnie więcej energii niż takie same ilości węglowodanów i białek
~ tłuszcze dostarczają również niektórych witamin (np. A i D), ułatwiają jednocześnie przyswajalność witamin w nich rozpuszczonych
~ nadmierne spożycie składników energetycznych w tym, także i tłuszczów może doprowadzić do powstania otyłości, sprzyja powstawianiu wieli chorób (np. choroby układu krążenia, wątroby). Natomiast zbyt mała jego ilość może być przyczyną braku niektórych witamin (np. A i D) w organizmie
Składniki regulujące:
~ do składników pokarmowych regulujących procesy życiowe w organizmie należą witaminy oraz niektóre składniki mineralne. Większość witamin zalicza się do składników egzogennych. Tylko niektóre (np. witamina A,D,K) mogą być syntetyzowane w organizmie ludzkim oraz wytwarzane przez bakterie przewodu pokarmowego (witamina K)
CHOLESTEROL - jest rozpuszczalnym w tłuszczach związkiem chemicznym który m.in.: *służy do tworzenia hormonów *bierze udział w budowie błon komórkowych *zapobiega przepuszczeniu wody przez skórę
Cholesterol w organizmie może być transportowany w 2 postaciach #LDL wyprowadza go z wątroby do komórek #HDL przenosi jego nadmiar z powrotem do wątroby
Większość cholesterolu jest wytwarzana przez wątrobę. Część jest dostarczana w pożywieniu.
LDL lipoproteidy o małej gęstości składają się z dużej ilości cholesterolu a małej- białka „zły cholesterol” odkłada się na ścianach naczyń krwionośnych. Sygnał ostrzegawczy powyżej 155 mg/dl
HDL „dobry cholesterol” lipoproteidy o dużej gęstości zawierają mniej cholesterolu a więcej białka. Przenosi cholesterol z komórek do wątroby i wspomaga usuwanie złogów i tętnic. Sygnał ostrzegawczy 40 mg/dl
Cholesterol jest przenoszony we krwi w 2 postaciach. Ta zła LDL powoduje oddalanie się w tętnicach złogów.
1- proces rozpoczyna się gdy zbyt duże stężenie LDL powoduje wytrącenie się cholesterolu i osadzanie się go na ścinakach naczyń
2- odkładający się cholesterol uszkadza ścianę tętnicy i jest atakowany przez makrofagi które spalają go przekształcając w tłuszcze
3- osadzanie się w uszkodzonym miejscu płytki krwi powodują rozrost komórek mięśniowych otaczających tętnice. Tworzy się płytka miażdżycowa zawężająca tętnice.
Jeżeli ilość wprowadzonych witamin w dużym stopniu nie zaspakajają potrzeb organizmu lub w ogóle nie są wprowadzone wtedy występują zmiany chorobowe określane jako AWITAMINOZA z kolei przedawkowanie witamin będące skutkiem równoczesnego ich podawania z pożywieniem i w postaci preparatu farmakologicznych określa się jako HIPERWITAMINOZA. Zarówno niedobór i nadmiar witamin może działać szkodliwie.
WITAMINA A warunkuje prawidłowy wzrost i rozwój organizmu // #wywołuje niedowidzenie o zmroku #prowadzi do zahamowania wzrostu // wątroba, szpik, ryby, śmietana, jaja, warzywa
WITAMINA D reguluje gospodarkę wapniowo-fosforową // #deformacja kości (krzywica) #u niemowląt i małych dzieci i u starszych osób odwapnienie kości // wątroba, żółtko, jaja, mleko, tran, masło
WITAMINA C niezbędna do prawidłowego rozwoju kości, chrząstki, zębów, gojenia rany, zwiększenie odporności // #szkorbut (gnilec) kruchość naczyń krwionośnych #wypadanie zębów // owoce cytrusowe, czarna porzeczka
WITAMINA B związana z biosyntezą kwasów nukleinowych oraz dojrzewaniem krwinek czerwonych // #niedokrwistość (anemia) #wypadanie włosów // ziarna zboża, drożdże, zielone warzywa, wątroba
SKŁADNIKI MINERALNE spełniają podwójna rolę w organizmie człowieka. Oprócz białek są one materiałem budulcowym a ponadto wraz z witaminami regulują czynności organizmu np. potas, sód, chrom i jod
MAKROELEMENTY są związkami występującymi w dość dużych ilościach w organizmie, zaliczamy tu wapń, fosfor, magnez, chlor, siarkę, sód, potas, żelazo. A MIKROELEMENT są związkami występującymi w mniejszych ilościach np. cynk, fluor, jod.
MAKROELEMENTY:
WAPŃ umożliwia funkcjonowanie układu nerwowego o mięśni oraz krzepnięcie krwi; wchodzi w skład kości i zębów. Niedobór powoduje odwapnienie i zniekształcenie kości, psucie się zębów. Mleko, produkty mleczne, warzywa liściaste
SÓL I POTAS biorą udział m.in. w regulacji p….. wodnej organizmu. Sód przyczynia się do wstrzymania wody w organizmie, a potas do jej wydalania. Do niedoboru dochodzi w wypadku nieprawidłowego wchłaniani lub nadmiernego wydalania. Sól kuchenna
MIKROELEMENTY
ŻELAZO wchodzi w skład wielu ważnych enzymów związanych z procesem oddychania komórkowego, hemoglobiny. Pierwiastek którego najczęściej brakuje u dzieci. Niedobór powoduje niedokrwistość (anemie). Wątroba, ryby, mięso, owoce, warzywa liściaste
JOD jako składnik hormonów tarczyce ma znaczący wpływ na przebieg procesu przemiany materii. Skutkiem niedoboru jest m.in. przerost tarczycy; brak u dzieci prowadzi do niedorozwoju umysłowego i fizycznego. Zawartość w produktach spożywczych, sól kuchenna
FLUOR składnik kości i zębów. Wpływa na wytrzymałość zębów i odporności na próchnicę. Ryby, wątroba.
NORMY ZAPOTREZBOWANIA ENERGETYCZNEGO CZŁOWIEKA przebieg wszystkich procesów życiowych człowieka wymaga energii, jedyne jej źródło dla człowieka stanowi energia chemiczna zwarta w spożywanym pożywieniu. Energia ta uwalnia się w procesach utleniania produktów rozkładu białek, tłuszczów, węglowodanów i jest przekształcone w energię wysokoenergetycznych wiązań fosforanowych W cząsteczce ATP
NOMOGRAM to zakres za którego pomocą można bez obliczeń w prosty sposób odczytać właściwa masę ciała.
DIETA specjalny sposób odżywiania się z określeniem jakości i ilości spożywanych pokarmów.
RODZAJE DIETY #łatwostrawna (lekkostrawna) unikać pokarmów ciężkostrawnych #bogatobiałkowa (wysokobiałkowa) #ubogobiałkowa (niskobiałkowa) #ubogotłuszczowa
#ubogoenergetyczna #z modyfikacjami składników mineralnych #oszczędzająca z ograniczenie substancji
OWSICA osiąga długość 1cm-samica a samiec 3mm. Samica jednorazowo składa jaj 10-15 tys. Składane są w fałdach. Samica żyje do 4 tygodni. Następuje samozakażenie.
GLISTA LUDZKA zarażenie następuje poprzez nie umyte warzywa owoce (pokarm)
TASIEMIEC (tasiemiec karłowaty, uzbrojony, nieuzbrojony)
SEPSA (posocznica) dosłowne gnicie krwi. Sepsa to reakcja organizmu na zakażenie bakteryjne, grzybicze, wirusowe których organizm nie potrafi walczyć.
AIDS #zespół nabytego niedobory odporności #zakażenie wirusem HIV #charakteryzuje się niskim poziomem limfocytów … Drogi zakaźne *krew *seksualna *wertykalna (przez płód)
OLONSYTOMETRIA określa się BMD gęstość kostną