1) Związki pedagogiki czasu wolnego z innymi subdyscyplinami w pedagogice.
Pedagogika jest przede wszystkim powiązana z naukami których przedmiotem jest wychowanie. Należą do nich, obok pedagogiki czasu wolnego, socjologia wychowania, psychologia wychowania, a także filozofia wychowania. Przedmiotem badań pedagogiki jest poszukiwanie odpowiedzi na pytanie. jakimi działaniami i w jakich warunkach można kształtować w sposób pożądany osobowość człowieka nakierowaną do rekreacji i turystyki. Przy podjęciu badań nad sposobami realizacji określanych celów wychowania do rekreacji i tyrystyki należy przede wszystkim dysponować możliwie dokładnym określeniem tych celów. Zajmuje się tym odrębnym dział teorii wychowania nazywamy teologią (nauka o celach) wychowania. Teologia wychowania musi pozostać w ścisłej łączności z filozofią, a zwłaszcza z takimi jej działami jak etyka oraz teoria wartości. Uprawiane pod kątem problematyki wychowawczej działy te stanowią filozofię wychowania.
Rozwiązanie problemów skuteczności działań wychowawczych w zakresie rekreacji i turystyki nie jest możliwe bez odwoływania się do tych przesłanek, jakimi są dane informujące o właściwościach rozwojowych.
Wiadomo że procesy wychowywania nie zachodzą w społecznej próżni, wychowanek żyje w konkretnych warunkach społecznych i poddany jest wielorakim wpływom bliższego i dalszego środowiska. Badania nad efektywnością działań wychowawczych w tym zakresie nie mogą tych wszystkich wpływów pominąć. Dopiero uwzględnienie całokształtu czynników społecznych których oddziaływaniu poddawana jest osobowość wychowanka np. w zakresie rekreacji i tyrustyki pozwala zrozumieć jakie w danym konkretnym wypadku powinny być procesy i mechanizmy wychowania o raz ustalić jego rzeczywiste możliwości.
Ten kulturowo-społeczny charakter wychowania ukazuje socjologia- zwłaszcza wyłoniona z niej niższa dziedzina, socjologia wychowania, Konieczne jest także zwrócenie uwagi na wolę, jaką w badaniach w dziedzinie pedagogiki czasu wolnego odgrywa historia wychowania, która ukazuje zjawiska w dziejach rekreacji i turystyki na przestrzeni wieków. Pozwala to wyjaśnić powszechne uwarunkowania wychowawcze i wykryć ich tendencje rozwojowe. Ponadto dzięki sięganiu do przeszłości możliwe staje się wykorzystanie przez naukową weryfikację doświadczeń podejmowanych w innych warunkach, a tym samym zachowaniem ciągłości w próbach doskonalenia wychowania do rekreacji i turystyki przez rekreację i turystykę. Również trzeba pamiętać o czynnikach mających wpływ na funkcjonowanie biologiczne organizmu a przez to samo mają znaczenie dla przebiegu i skutków procesów wychowawczych. Pedagogika czasu wolnego musi więc współdziałać z naukami badającymi rozwój i funkcjonowanie organizmu ludzkiego w tym właśnie aspekcie i oprzeć swoje twierdzenia na dostarczane przez nie podstawowych informacjach, które określa się jako biomedyczne podstawy wychowania.
2) Stres a styl życia. Nowa interpretacja pojęcia stresu. Aktywność współczesnego człowieka jako czynnik przeciwdziałania stresowi. Samorealizacyjny, aktywny styl życia potrzebą współczesnych czasów
Pojęcia stresu odnosi się do stanu, na który składają się silne negatywne emocje oraz towarzyszące im zmiany fizjologiczne i biochemiczne, przekraczające normalny poziom pobudzenia. Wielkość stanu stresu stanowi funkcję rozbieżności między wymaganiami a możliwościami.
Wymagania traktowane są jako stresory lub sytuacje wywołujące stres. Za wymagania można uważać następujące czynniki: nieprzewidywalne i niekontrolowane wydarzenia życiowe, codzienne kłopoty, znaczące wydarzenia życiowe, sytuacje o ekstremalnie silnej lub ekstremalnie słabej stymulacji.
Można wyróżnić dwa rodzaje stresu 1) stres nadmierny (przeciążenie stresem) 2) stres przewlekły rozumiany jako stały lub często powtarzający się stan stresu, który nie musi być nadmierny. Każdy z wymienionych rodzajów stresu powoduje zmiany w organizmie na poziomie funkcji psychicznych, fizjologicznych i biochemicznych, prowadząc do różnego rodzaju zakłóceń czy chorób psychosomatycznych.
Znaczenie treningu fizycznego jako skutecznego sposobu zwiększania odporności na stres jest trudne do przecenienia. Współcześnie coraz bardziej intensywna i stresorodna, oparta głównie na zaangażowaniu psychicznym i umysłowym, aktywność zawodowa sprawia, że jedynie całkowicie odmienna forma aktywności może rozładowywać powstałe napięcie i przyspieszać regenerację zużytych sił. Systematycznie realizowany w długich okresach kontakt z ćwiczeniami fizycznym, wpływa nie tylko "mobilizująco" i "energetyzująco" na organizm od strony motorycznej, pozwala dodatkowo na osiągnięcie określonych umiejętności, sprawności czy tak potrzebnej poprawy wydolności fizjologicznej organizmu, ale również umożliwia osiąganie niezbędnej dla zdrowego funkcjonowania relaksacji psychicznej.
Aktywność rekreacyjna i turystyczna to nic innego jak zgodna z indywidualnymi preferencjami i oczekiwaniami realizacja szeroko rozumianego wypoczynku i rozwoju. Dzięki realizacji różnych form interesującej i atrakcyjnej dla człowieka tego typu aktywności, dochodzi z jednej strony do zwiększenia aktywności motorycznej, narażonego na tego typu bezczynność współczesnego człowieka, z drugiej natomiast pozwala na wyciszanie napięć związanych z pracą zawodową, powodując regenerację potrzebnych w tej pracy sił oraz zaspokojenie szeregu potrzeb poznawczych czy funkcjonalnych.
Dynamicznie rozwijający i zmieniający się świat wymaga od człowieka znacznego wysiłku. W konsekwencji proces ten wywołuje czasami trudności nieprzewidziane , ograniczające swobodę działania człowieka, stawiając mu wymagania, którym czasami nie jest w stanie sprostać. Prawdą jest że praca coraz mniej wymaga od człowieka wysiłku fizycznego a więcej psychicznego. Mechanizacja i automatyzacja upraszczają pracę człowieka, lecz równocześnie sprawiają, że staje nie nudna i monotonna. Można powiedzieć , że nowe warunki w miejsce problemów, które likwidują, stwarzają nowe, zaspokajając jedne potrzeby nie zaspokajają innych.
Tempo, pośpiech, hałas, konflikty ludźmi męczą, utrudniają naukę, pracę, dezorganizują życie rodzinne, kontakty społeczne, utrudniają właściwy wypoczynek i nie zabezpieczają regenerację sił. Ludzka psychiczna pojemność niejednokrotnie nie nadąża za dynamicznym rozwojem otaczającego świata. Świat zmienia się bowiem znacznie szybciej niż sprawność psychiczna człowieka. Jedną i najbardziej skuteczną drogą zachowania pełnej sprawności psychicznej umożliwiającej prawidłowe funkcjonowanie w każdym środowisku jest właściwa organizacja wypoczynku. Wypoczynek niezbędny do regeneracji sił i zachowania pełnej sprawności psychicznej, to przede wszystkim wypoczynek czynny. Polega on na zmianie wykonywanej czynności. która doprowadziła do zmęczenia, na inną. Wypoczynek czynny wywiera szczególnie korzystny wpływ na pracę umysłową.
By wypoczynek czynny spełnił swoje zadanie, musi wiązać się z wyzwoleniem dodatnich emocji człowieka, to znaczy musi sprawiać przyjemność.
Poprzez uprawianie ćwiczeń fizycznych, następuje bowiem pobudzenie ośrodków ruchowych w korze mózgowej, czego następstwem jest hamowanie pozostałych ośrodków, w tym aktywizowanych podczas pracy zawodowej. To z kolei przyczynia się do szybkiego i efektywnego ich wypoczynku. Na podstawie badań stwierdzono ponad wszelką wątpliwość, że we wszelkiego rodzaju zmęczeniu o charakterze umysłowym wypoczynek czynny jest skuteczniejszy od biernego. Ponadto osoba zaangażowana w wykonywanie jakiejkolwiek czynności motorycznej nie tylko zapomina o trapiących ją problemach.
Coraz częściej podnosi się, że wszelkim ujemnym wpływom nauki, pracy zawodowej, środowiska przeciwstawiać należy szeroko pojętą aktywność ruchową. Pozwoli to bowiem na zachowanie sprawności psychicznej umożliwiającej efektywność każdego działania człowieka. Niezbędne staje się więc ukształtowanie w sobie potrzeby odpoczynku, odprężania się, ruchu podobnie jak posiadanie potrzeby codziennego mycia, pokarmu czy snu. Stosowane dla podtrzymania zdrowia psychicznego formy ruchu mogą być różne, w zależności od wieku, płci, zdrowia, zamiłowań. Może to być spacer, chód, bieg, jazda na rowerze, zabawa z piłką, aż do różnych postaci sportu włącznie, Wiele wartości kryje się za każdą formą ruchu, wiele przyjemności, radości i zadowolenia dać może ruch, którego tak często człowiek stara się unikać bądź ograniczać do minimum.
3) Cele wychowania przez rekreacje i turystykę i do rekreacji i turystyki. Rola w realizacji tych celów specjalisty instruktora rekreacji i turystyki
Cele hedonistyczne (przyjemnościowe) - Proces wychowania do rekreacji ruchowej realizowany zarówno w warstwie andragogicznej, jak i obejmujący młode pokolenie, powinien uwzględnić możliwości emocjonalnej samorealizacji uczestników. Przyjemność czerpana z ruchowej aktywności, fizycznego zmęczenia, rywalizacji i współpracy z innymi, pokonywania własnych słabości i budowania wiary w siebie, może być ważną częścią drogi człowieka do rozumnej troski o swój rozwój, sprawność i zdrowie, do pełniejszego człowieczeństwa.
Cele użytkowe (praktyczne)
U podstaw realizacji celów użytkowych nie leży emocjonalne zauroczenie, lecz racjonalne myślenie uczestników rekreacji ruchowej, konkretne ich potrzeby.
Wskazywanie na użyteczną wartość aktywności fizycznej odnosi się najczęściej do cielesności człowieka i podkreśla takie wartości jak sprawność fizyczną i jej cechy, rozwój fizyczny, zgrabna sylwetka itd. Na poziomie celów użytkowych pożądane jest silniejsze eksponowanie również celów użytkowych w sferze psychicznej i społecznej
Cele witalne (prozdrowotne)
Realizacja ich polega na poznaniu przez uczestników rekreacji wzorów zachowań prozdrowotnych oraz niezbędnej wiedzy o zdrowiu człowieka i jego elementarnych uwarunkowaniach, wdrażaniu do poznania siebie samego i do racjonalnej samooceny swego zdrowia, trybu i higieny życia.
Cele duchowe (osobotwórcze)
istotą celów duchowych w wychowaniu do rekreacji fizycznej jest uczynienie tej rekreacji częścią własnego, osobistego systemu wartości służyć temu powinno być głębokie zrozumienie jej znaczenia dla zdrowia, pełnego rozwoju, życia i współżycia oraz szczęścia osobistego.
Cele ideowe
W sferze aktywności ruchowej, podobnie jak w wielu innych dziedzinach działalności człowieka poszukuję się uzasadnień głębszych, uogólnionych, na poziomie idei. W dziedzinie kultury fizycznej . Osiągnięcie celów ideowych w wychowaniu do rekreacji ruchowej powinno wiązać się ze sferą wolnych, osobistych wyborów każdego człowieka.
Osoba organizująca i kierująca zajęciami rekreacji ruchowej powinien być specjalnie do tej pracy przygotowany instruktor. Stające przed nim zadania są trudne i złożone, a składają się na nie elementy pracy zarówno nauczyciela jak i trenera. Instruktor rekreacji jest jednak przede wszystkim wychowawcą dla którego zabawy ruchowe stanowią środki oddziaływania na osobowość człowieka. Kształtuje on nawyk ruchowe, i zainteresowania tak, aby potrzeba ruchu stanowiła jedną z naszych codziennych życiowych potrzeb. Specyfika jego pracy polega na tym, iż pracuje on nie tylko z dziećmi i młodzieżą, ale także z ludźmi dorosłymi w różnym wieku, płci, o różnym poziomie sprawności fizycznej.
Powinien posiadać kompetencje
Prokseologiczne - dotyczą skuteczności w planowaniu, organizowaniu zajęć
Komunikacyjne - dotyczą umiejętności kształtowania porozumiewania się głównie skuteczności zachowań językowych
Współdziałania- dotyczą one umiejętności kształtowania postaw zachowań prospołecznych i integracyjnych w grupie
Kreatywne - wiąże się nie tylko z posiadanymi przez instruktora cechami osobowości, ale z dążeniem do innowacyjności i niestandartywości
4) Środowiska wychowawcze. Środowiskowe uwarunkowania uczestnictwa w rekreacji i turystyce - oferty i możliwości ich realizacji
Środowisko wychowawcze - jest częścią obiektywnego środowiska społecznego człowieka(wraz z jego podziałem przyrodniczym i kontaktem kulturowym) Tworzą je osoby, grupy społeczne i instytucje pełniące zadania wychowawcze, pobudzające jednostki i grupy dzieci, młodzieży, dorosłych do przyswajania wartości moralnych i zgodnych z nimi zachowań społecznych, odpowiadających ideałowi wychowawczemu społeczeństwa. Dzielimy je na środowisko intencjonalne, czyli środowisko społeczne wydzielone celowo do oddziaływania wychowawczego na osobowość jednostki w procesie wychowania i socjalizacji oraz do organizowania tego procesu wyróżniamy tutaj szkołę, klub, świetlice, Dom społeczny, Dom kultury; oraz Naturalne środowisko wychowawcze pozostałe (spontaniczne) - pomimo tego że nie są one ukierunkowane na działalność wychowawczą, pełnia one taką rolę, wymienić tu można rodzinne, zakłady pracy, środki masowego przekazu, wojsko, ośrodki turystyczne i wychowawcze.
Rodzina - wszechstronny młodego człowieka od narodzin do dojrzałości odbywa się w kolejnych etapach będących ze sobą w ścisłym powiązaniu. Jedną z najważniejszych funkcji, która pojawia się w każdej trypologi jest funkcja wychowawcza rodziny. Wychowanie jest w najszerszym rozumieniu wdrożeniem młodych pokoleń do życia w społeczeństwie. Rodzina zapewnia dzieciom wszechstronny rozwój fizyczny i psychiczny, kształtuje aktywny stosunek do pracy rozwija zainteresowania i aspiracje poznawcze, formuje postawy społeczne i patriotyczne, umiejętności współżycia z innymi ludźmi oraz wprowadza w szeroko rozumianą kulturą. Do zadań rodziny w zakresie wychowania do rekreacji należy między innymi:
Umiejętne kierowanie zainteresowaniami i aktywnością rekreacyjną
Czuwaniem nad doborem przez dziecko towarzystwa będącego stymulatorem pożądanych zachowań w zakresie rekreacji
Ochronienie przed niekorzystnym wpływem środowiska młodzieżowych wzorów i postaw biernych
Oferta form rekreacji dla rodzin jest bardzo bogata i różnorodna. O wyborze jednej z nich decydują wrażenia z pierwszym kontaktem ze sportem dla wszystkich oraz źródła przyjemności odczuwanej podczas jej uprawiania wyróżniamy:
Gry i zabawy ruchowe
Marsze, spacery biegi po zdrowie
Pływanie
Sporty wodne, żeglarstwo, windsurfing, wioślarstwo
Sporty zimowe: narciarstwo zjazdowe, biegowe
Saneczkarstwo, łyżwiarstwo
Jazda na rowerach
Uczestnictwo w festynach i imprezach sportowo-rekreacyjnych
Turystyka
Wielu rodziców jednak rezygnuje z rekreacji ruchowej, wstydzą się swojej niskiej sprawności fizycznej, uważając że mogą przez to stracić autorytet u własnych dzieci
Zakłady pracy nawet praca fizyczna nie może w pełni zaspokoić potrzeb ruchowych organizmu. Automatyzacja i mechanizacja często przykuwa pracowników do warsztatu, maszyny często uniemożliwiają najprostsze ruchy fizyczne. Jednak obecnie zakłady pracy starają się z tym walczyć po przez:
Ćwiczenia rekreacyjne podczas przerw w pracy
Wypady sobotnio-niedzielne
Zakładowe ogniska TKKF
Szkoła - jest drugim po rodzinnie najważniejszym środowiskiem wychowawczym, może ona wychowywać do rekreacji po przez zajęcia WF, SKS-y, oraz różnego rodzaju wycieczki, kolonie, zimowiska.