Prawo rodzinne
Prawo rodzinne - wyspecjalizowany dział prawa cywilnego regulujący stosunki prawne w rodzinie zarówno niemajątkowe i majątkowe, jej istnienie i funkcjonowanie, stosunki wewnątrz rodziny jak i z osobami trzecimi.
W Polsce kwestie związane z prawem rodzinnym reguluje kodeks rodzinny i opiekuńczy, kodeks cywilny i ustawy szczegółowe. Źródłem prawa rodzinnego w ustawodawstwie polskim jest Kodeks rodzinny i opiekuńczy, który powstał 25 lutego 1964 r. i był od tego czasu wielokrotnie zmieniany, ostatnio w 2004 roku. Kodeks ten stanowi niejako uzupełnienie przepisów kodeksu cywilnego, mimo że materia którą reguluje została zawarta w odrębnym akcie prawnym.
Własną regulację praw rodzinnych zawiera również Traktat konstytucyjny UE, gdzie w rozdziale II zawarte zostało prawo do założenia rodziny i zawarcia małżeństwa, zakaz dyskryminacji, różnorodność kulturową, religijną i językową, równouprawnienie kobiet i mężczyzn, prawa dziecka, ochrona życia rodzinnego i zawodowego i tym samym prawa te zostały w sposób znaczący rozwinięte, także z punktu widzenia teorii praw człowieka.
Podstawowe pojęcia związane z prawem rodzinnym to:
Państwo zaczęło ingerować w stosunki rodzinne w XVIII wieku.
Kodeks Napoleona nie mówił o władzy rodzicielskiej, ale o ojcowskiej.
Ojciec miał prawo karcenia domowego (ius castigandi) - dopiero od XIX w. wprowadzono sankcje przeciw nadużywaniu karcenia dzieci.
Małżeństwo
W polskim prawie małżeństwo definiuje się jako trwały, egalitarny związek mężczyzny i kobiety powstały z ich woli w sposób sformalizowany określony jako swoista dwustronna czynność prawna zbliżona do kategorii umów.
Podstawowe zasady małżeństwa:
zasada monogamii
zasada świeckości
zasada trwałości
zasada równości
Według prawodawstwa w Polsce, zawarcie małżeństwa następuje przez złożenie przez dwie osoby przeciwnej płci i stanu wolnego, zgodnego oświadczenia (Przysięga Małżeńska) o wstąpieniu w związek małżeński, jeżeli czyniąc to znajdują się jednocześnie w obecności kierownika urzędu stanu cywilnego — ewentualnie w obecności duchownego, kiedy zawierają związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu wybranego związku wyznaniowego, oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa cywilnego, a kierownik urzędu stanu cywilnego sporządzi następnie akt małżeństwa. Granica wieku, od którego zawarcie związku małżeńskiego jest możliwe to zasadniczo 18 lat dla obojga małżonków, jednakże z ważnych powodów (np. ciąża) sąd opiekuńczy może zezwolić kobiecie, która ukończyła 16 lat na zawarcie małżeństwa, jeżeli z okoliczności wynika, że będzie to zgodne z dobrem założonej rodziny.
zaręczyny jako formalna umowa przedmałżeńska w polskim prawie nie występuje.
Przesłanki zawarcia małżeństwa:
przesłanki istnienia małżeństwa
różność płci
osobiste stawienie się przed osobą udzielającą ślubu
złożenie zgodnych oświadczeń
udział czynnika urzędowego
przesłanki formalno-porządkowe
przeszkody małżeńskie
przeszkoda wieku - zbyt niski wiek małżonków
Małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie i rozstrzygają wspólnie o istotnych sprawach rodziny. Wyróżnia się prawa i obowiązki małżonków:
niemajątkowe
wspólnego pożycia
wzajemnej pomocy
wierności
współdziałania dla dobra rodziny
majątkowe
przyczynianie się do zaspokajania potrzeb rodziny
Adopcja (łac. adoptio), przysposobienie, usynowienie - forma przyjęcia do rodziny osoby obcej, stwarzająca stosunek podobny do pokrewieństwa. Przybranie dziecka za swoje.
Współcześnie w polskim prawie adopcja występuje pod nazwą przysposobienie i rozumiana jest jako prawne uznanie obcego biologicznie dziecka za własne. Proces adopcji regulują przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (art. 114-127).
Głównym i nadrzędnym celem adopcji jest dobro dziecka. Adoptować można jedynie osobę małoletnią, czyli osobę która nie ukończyła jeszcze 18 roku życia i nie wstąpiła w związek małżeński. Jeśli dziecko ukończyło 13 lat, wymagana jest jego zgoda do orzeczenia adopcji.
Obowiązek alimentacyjny to obowiązek dostarczania środków utrzymania innej osobie.
Funkcja alimentacji wyraża się w zabezpieczeniu egzystencji osób uprawnionych, a jeżeli chodzi o dzieci i młodzież, która nie jest jeszcze w stanie utrzymać się własnymi siłami, w zabezpieczeniu także środków ich wychowania. Instytucja alimentacji stoi na straży zapewnienia rodzinie niezbędnych do jej prawidłowego funkcjonowania środków materialnych. Obciążając obowiązkiem materialnej pomocy osoby związane najbliższą więzią, alimentacja sprzyja kształtowaniu się poczucia odpowiedzialności za losy najbliższych.
Obowiązek alimentacyjny, jak i roszczenie zostały na gruncie K.R.O. ściśle związane z osobą uprawnionego i zobowiązanego:
wygasają z ich śmiercią
nie należą do spadku (w rozumieniu art. 922 § 2 Kodeksu cywilnego)
Roszczenie alimentacyjne w przeciwieństwie do roszczenia o spełnienie poszczególnych świadczeń (rat alimentacyjnych) - nie ulega przedawnieniu.
Opieka - dawanie oparcia, wsparcia, zaspokajanie potrzeb (właściwości ludzkich, będących potrzebą), których jednostka nie umie, nie może, nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić, żeby zachować równowagę biologiczną i psychiczną, przeżyć, zachować zdrowie, jakość życia, zapewnić prawidłowy rozwój (doprowadzić jednostkę do dojrzałości) i ciągłość gatunku.
Kuratela - instytucja zbliżona do opieki. Jest to ustanawiana sądownie forma ochrony osób bądź praw majątkowych osób, które nie mogą same prowadzić swoich spraw (dziecka poczętego, małoletniego, osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie lub częściowo, osoby ułomnej lub osoby nieobecnej). Kuratelę sprawuje kurator ustanowiony przez sąd. Kurator może wystąpić o stosowne wynagrodzenie za sprawowanie kurateli, które jest pokrywane z majątku osoby, dla której kurator jest ustanowiony.
Mamy 4 modele kurateli, stosowane w życiu społecznym:
a) kuratela kontrolna - oddziaływania kuratola koncentrują się na oczekiwanych zmianach zachowań wychowanka i na wskazaniu mu dróg, którymi te zmiany może osiągnąć. Jego rola sprowadza się do egzekwowania i kontroli poczynań wychowanka. Środkiem wzmocnienia instrumentalnego jest zapowiedź kary (surowszych środków przez sad). Model najczęściej stosowany
b) kuratela casework - cecha charakterystyczna jest tworzenie wokół podopiecznego odpowiedniej atmosfery skłaniającej go do podejmowania określonego typu działalności. Ważne jest traktowanie każdego przypadku bardzo indywidualnie. Kurator jest tutaj osobą wspierająca i podsuwającą właściwe rozwiązanie. W modelu tym jest podejście psychoterapeutyczne i musi być kontakt z psychologiem. Kurator musi także stworzyć dokładne stadium osobowości wychowanka. Jest to praca czasochłonna, a podejście jest trudne.
c) system kontroli i opieki aktywizującej - kurator jest organizatorem oddziaływań wychowawczych, będąc jednocześnie przedstawicielem i wyrazicielem sądu. Cechą charakterystyczną jest szeroka współpraca z otoczeniem. Kurator jest organizatorem życia wychowanka z zachowaniem pełnego i aktywnego uczestnictwa w tym procesie samego nieletniego.
d) kuratela wychowywujaca - połączenie modelu 2 i 3.
Funkcje kurateli:
- chroni interesy majątkowe osoby ułomnej, osoby częściowo ubezwłasnowolnionej, a także dziecka poczętego.
- doraźna ochrona osoby w określonej sprawie dla dokonania czynności prawnej lub wystąpienia w postępowaniu prawnym.
- funkcje ochronne nie wprost w odniesieniu do osoby lecz do majątku, którego przynależność jest jeszcze nie znana.
Ustanie kurateli:
- wskutek orzeczenia sądu, gdy ustanie cel jej ustanowienia albo na wniosek osoby poddanej kurateli;
- z mocy prawa