Metodologia uczenia w systemie nauk pedagogicznych

Metodologia uczenia

Agenda

• Etymologia, geneza i znaczenie nazwy pedagogika i dydaktyka

• Przedmiot i funkcje pedagogiki i dydaktyki

• Działy pedagogiki i dydaktyki

• Definicje i teorie uczenia

• Metodologia uczenia

Pedagogika

• Pedagogika to należąca do nauk społecznych nauka o wychowaniu. Jej polska nazwa pochodzi od greckiego đáéäáăůăüň (paidagogos - niewolnik towarzyszący dziecku w szkole; dosł. "prowadzący dziecko")

Pedagogika

• Celem pedagogiki jako nauki jest wyposażenie tych, którzy organizują przebieg wychowania w wiedzę na temat wzorów i warunków formowania osobowości (uczenie - składnik wychowania)

Towarzyszą temu celowi następujące zadania:

• gromadzenie wiadomości o rzeczywistości wychowawczej;

• analiza tej rzeczywistości, wykrywanie związków i zależności między elementami owej rzeczywistości i wyjaśnianie ich;

• dostarczanie wiedzy potrzebnej do przekształcania rzeczywistości wychowawczej.

Pedagogika

• ... podobnie jak psychologia i socjologia, wyrosła z filozofii.

• Był to proces długotrwały - dopiero w XIX wieku uzyskała status samodzielnej dyscypliny naukowej - głównie za sprawą autorów dwóch doktryn pedagogicznych: Johanna Friedricha Herbarta i Johna Deweya

J. F. Herbart

• Herbart utrzymywał, że pedagogika jest możliwa i powinna być nauczana na uniwersytetach. W latach 60tych XIX wieku jego koncepcje stadiów uczenia i idei moralnych które muszą być w nauczaniu obecne , upowszechniły się w Niemczech, później w Stanach Zjednoczonych, gdzie wywołały silną krytykę

J. F. Herbart: fazy uczenia

Pięć faz procesu uczenia:

• preparacja: wiązanie nowego materiału z materiałem już przyswojonym, „obecnym” w pamięci

• prezentacja: przedstawienie nowego materiału w obrazowy sposób, przy pomocy konkretnych przykładów, obiektów, ćwiczeń

• asocjacja: wiązanie nowego materiału z już przyswojonym poprzez rozważanie podobieństw i różnic w celu zakorzenieni nowych idei w umyśle

• generalizacja: wskazanie możliwości wykorzystania nowego materiału poza konkretnym, obrazowym układem odniesienia, wskazanie waloru ogólności

• aplikacja: wykorzystanie nabytej wiedzy/umiejętności w czysto utylitarny sposób

J. F. Herbart: istota nauczania

• Nauczanie ma polegać nie tylko na przekazywaniu wiedzy, ale wywołaniu dodatnich zmian w uczniach, tworzenie silnej woli i charakteru moralnego oraz wyrabianiu dyscypliny

• Nauczanie musi opierać się na ideach moralnych

J. F. Herbart: idee moralne

• idea wewnętrznej wolności - zawsze uznajemy zgodność naszej woli z naszymi przekonaniami i przeżywamy tę zgodność pozytywnie; jeśli chcemy osiągnąć wolność wewnętrzną, musimy postępować wg własnych przekonań

• idea doskonałości - zachęta do rozwijania własnej siły, dążenie do tego, co dobre; zwalczanie przeszkód pojawiających się na drodze do doskonałości; pozytywna jest silna wola, a negatywna - zła, słaba wola

J. F. Herbart: idee moralne

• idea życzliwości - wymaga podporządkowania własnej woli, woli innych ludzi - jednak bez naruszania zasady 1. czyli idei wewnętrznej wolności

• idea prawa - wymaga szacunku do prawa; niezgodność woli pomiędzy ludźmi ma być łagodzona poprzez uznanie prymatu prawa;

• idea słuszności - wymaga zadośćuczynienia krzywdy wyrządzonej drugim; naprawienia szkody

J. F. Herbart: idee moralne

Dlaczego idee moralne?

• Cel: wychowanie posłusznego i prawego moralnie człowieka

• Nauczyciel jest przewodnikiem i autorytetem

• Uczenie wymaga dyscypliny: idee moralne taką dyscyplinę gwarantują

Wpływ Herbarta

Szkoła tradycyjna:

• treści nauczania podzielone są na poszczególne przedmioty

• wiedza jest przekazywana przez nauczyciela

• uczniowie/studenci zazwyczaj są bierni

• uczniowie/studenci nie mają głosu w sprawie doboru treści nauczania

• dominacja uczenia się pamięciowego

• uczniowie/studenci są zachęcani do nauki przez zewnętrzne motywy

• ma miejsce częste sprawdzanie wyników nauczania

• panuje współzawodnictwo

• szkoła stanowi jedyny teren uczenia się (tylko praca domowa jest wykonywana poza nią)

• mały nacisk na własną, spontaniczną twórczość uczniów/studentów

J. Dewey...

• W książkach School and Society (1899) oraz The Child and the Curriculum (1902), przedstawił i zdefiniował własną filozofię edukacji, bardzo odmienną od herbartowskiej

Koncepcja Deweya: założenia

• Proces edukacyjny musi rozpoczynać się od zainteresowania ucznia i opierać się na zainteresowaniu ucznia

• Musi dostarczać sposobności do sprzężenia zwrotnego między myśleniem i działaniem

• Zasady te spełnia nauczanie problemowe: formułowanie problemów i poszukiwanie ich rozwiązań (hipotez)

Koncepcja Deweya: założenia

• Nauczyciel winien być przewodnikiem i współpracownikiem ucznia raczej niż „realizatorem programu” troszczącym się o mechaniczne przekazanie treści nauczania;

• Uczeń jest autonomiczną osobą - jego potrzeby i oczekiwania muszą być w procesie edukacyjnym bezwzględnie respektowane

Koncepcja Deweya: założenia

• Celem szkoły jest wszechstronny rozwój osobowości ucznia uspołecznienie jednostki, włączanie jej w życie społeczne dlatego też niezbędne jest…

• zaangażowanie wychowanków w proces edukacji, swobodna aktywność ucznia.

Wpływ Deweya

Szkoła progresywistyczna:

• treści nauczania podzielone są na interdyscyplinarne bloki

• uczniowie samodzielnie zdobywają wiedzę

• nauczyciel jedynie obserwuje pracę uczniów

• uczniowie biorą aktywny udział w zajęciach

• uczniowie mają wpływ na dobór treści nauczania

• przeważa uczenie się w toku rozwiązywania problemów

• sporadyczna kontrola wyników kształcenia

• współpraca uczniów podczas wykonywania zadań

• szkoła stanowi główne, lecz nie jedyne miejsce uczenia się

Pedagogika dziś

• Rozległa dziedzina teorii i badań, obejmująca szereg dyscyplin

Działy pedagogiki: pedagogika ogólna

• Pedagogika ogólna - nauka teoretyczna będąca podstawą tworzenia się tzw. subdyscyplin pedagogicznych

• inne subdyscypliny pedagogiczne mają raczej charakter stosowany, pedagogika ogólna ma charakter dyscypliny teoretycznej (czy też podstawowej)

• Stanowi podstawowy system pojęć i twierdzeń, wspólny dla wszystkich nauk pedagogicznych.

Działy pedagogiki: teoria wychowania

• Teoria wychowania: zajmuje się kształtowaniem postaw i cech osobowości uczniów oraz stwarzaniem warunków do samowychowania

• Odgrywa rolę służebną w stosunku do praktyki pedagogicznej, rozwiązując problemy rodziców, wychowawców, nauczycieli

Działy pedagogiki: teoria wychowania

Zadania teorii wychowania

• formułowanie celów wychowania;

• projektowanie działalności wychowawczej;

• analiza czynników psychospołecznych wychowania

Działy pedagogiki: pedagogika specjalna

• Pedagogika specjalna - dział pedagogiki, którego podstawowym obiektem zainteresowania jest człowiek wymagający wsparcia i pomocy w przekraczaniu różnorakich trudności, utrudniających mu rozwój i funkcjonowanie społeczne

Działy pedagogiki: andragogika

Andragogika: subdyscyplina pedagogiki zajmująca się kształceniem dorosłych

• Dziedzina powstała w XX wieku.

• Początkowo stanowiła część składową pedagogiki ogólnej i filozofii wychowania.

• Jej rozwój związany jest także z antropologią filozoficzną, psychologią człowieka dorosłego, etyką, socjologią kultury i wychowania, historią oświaty i myśli pedagogicznej.

Działy pedagogiki: pedeutologia

• Pedeutologia: dział pedagogiki zajmujący się nauczycielem.

• W założeniu miała to być nauka badająca samokształcenie, czy też doskonalenie się nauczycieli.

• Dziś jest to jedna z dynamicznie rozwijających się części pedagogiki i obejmuje nie tylko samokształcenie nauczycieli, lecz także badania nad:

• cechami osobowości nauczycieli (wychowawców) i wpływem tych cech na proces kształcenia i wychowania,

• rolą społeczną nauczyciela (wychowawcy) ,

• efektywnością kształcenia jako wynikiem pracy nauczyciela.

Działy pedagogiki: historia oświaty i wychowania

Historia oświaty i wychowania

• jako nauka wyodrębniła się w połowie XIX wieku

• Zajmuje się rozwojem myśli pedagogicznej, historią szkolnictwa z uwzględnieniem sposobów nauczania i wychowania w instytucjach szkolnych

• Bada również zależności między życiem społeczeństw a całokształtem oddziaływań wychowawczych

Działy pedagogiki: pedagogika porównawcza

• Pedagogika porównawcza: dział pedagogiki zajmujący się porównywaniem i ocenianiem efektów zastosowania różnych systemów wychowawczych w różnych krajach oraz różnych epokach.

• Bazuje na historii wychowania, na naukach z zakresu organizacji i zarządzania oświatą, statystyce (badania PISA), ekonomii.

Działy pedagogiki: dydaktyka

• Dydaktyka: (z grec. "didasko" - uczę, "didaktikos" - pouczający) nauka o nauczaniu i uczeniu się

• Podobnie jak i cała pedagogika - również dydaktyka dzieli się dziś na szereg dyscyplin szczegółowych.

Działy dydaktyki

• dydaktyka szkoły wyższej- specyfika kształcenia w szkole wyższej, praca ze studentami

• ontodydaktyka- to dydaktyka treści, zajmuje się teoriami doboru treści kształcenia

• neurodydaktyka - bada możliwości mózgu w procesie kształcenia.

• teleologia- nauka o celach kształcenia

• d. medyczna- zajmuje się specyfika kadr szkol medycznych, praca pedagogiczna z pacjentem

• d. wojskowa- przygotowuje kadry, praca z żołnierzem zasadniczej służby wojskowej

• Dydaktyki nauczania poszczególnych przedmiotów

Zakres zainteresowań dydaktyki

• aparatura terminologiczna i metodologiczna,

• cele uczenia,

• treści uczenia,

• proces nauczania-uczenia się,

• zasady uczenia,

• metody uczenia,

• formy organizacyjne,

• środki dydaktyczne,

• systemy dydaktyczne,

• osiągnięcia i niepowodzenia w nauce
  
  

Funkcje dydaktyki

• Opisowa (jak jest?)

• Teoretyczna: dlaczego tak jest? Od czego zależy sukces w nauczaniu?

• Prognostyczna: jak będzie? Jak być powinno?

• Praktyczna - instrumentalna: wskazywanie konkretnych metod, form organizacyjnych, środków, które mogą pomoc w pracy dydaktycznej

Uczenie się

• Bogdan Nawroczyński: uczenie się to proces aktywnego nabywania wiadomości i sprawności
  

• Stefan Baley: uczenie się to proces, którego produktem jest wiedza i umiejętności
  

• Czesław Kupisiewicz: proces aktywnego nabywania umiejętności, nawyków, wiadomości dokonujący się w toku pośredniego, bezpośredniego poznawania rzeczywistości
  
  

„Składniki” uczenia

Cztery komponenty definicyjne uczenia się:

• charakter- coś ciągłego, ukierunkowanego, dynamicznego, procesualny

• przedmiot: wiadomości, wiedza, umiejętności, rzeczywistość, doświadczenie społeczne, nawyki, umiejętności

•  drogi: nabywanie, poznanie, przekazywanie doświadczeń społecznych, bezpośrednie i pośrednie działanie, ćwiczenia

•  efekt: całkowicie nowe formy zachowania i działania lub modyfikacja dotychczasowych, wiedza i umiejętności, poznanie rzeczywistości
  
  

Syntetyczna definicja uczenia się

• ... proces

• aktywnego nabywania wiedzy, umiejętności, nawyków

• w drodze bezpośredniego i pośredniego poznawania rzeczywistości, czyli…

• w drodze myślenia, ćwiczenia, gromadzenia indywidualnych i społecznych doświadczeń

Teorie uczenia się

• Psychologiczne

• Socjologiczne

Teorie psychologiczne

• teorie asocjacyjne - nauka przez kojarzenie różnych elementów, różnych bodźców i reakcji ze sobą
  -apercepcjonizm głosi " uczeń wie dużo ". Każde uczenie rozpocząć należy od przypomnienia tego, co już na dany temat wiemy. Na tym tle lokujemy nową wiedzę i umiejętności
  - koneksjonizm: tworzenie związków między różnymi elementami. Ważne jest, aby to, czego się uczymy nie było nam obojętne, łatwiej uczymy się rzeczy dla nas przyjemnych, zajmujących, interesujących

• teorie strukturalne: ważny jest wgląd - podstawowa czynność w uczeniu się, wnikanie w strukturę, pojmowanie struktury, rozumienie jej

• teorie funkcjonalne: uczenie się to zespół czynności zmierzających do osiągnięcia efektu Teoria funkcjonalna formułuje trzy warunki uczenia się:

gotowość- posiadanie motywacji,

ćwiczenia- powtarzanie, ćwiczenie,

efekt- nabyta wiedza, umiejętność

Metodologia uczenia

• Dyscyplina dydaktyki zajmująca się rozwojem, formułowaniem zasad, oceną poprawności i skuteczności metod uczenia

• Metoda = systematycznie stosowany sposób przekazywania/nabywania wiedzy i umiejętności

• Metodologia uczenia korzysta z osiągnięć badawczych wszystkich nauk pedagogicznych i jest wobec nich służebna

• Ponadto korzysta z osiągnięć badawczych psychologii, socjologii i ogólnej metodologii nauk

5