Mgr Renata Wądołowska

Gimnastyka korekcyjna - o czym każdy wiedzieć powinien

Referat przygotowany dla rodziców uczniów klas I szkoły podstawowej, zakwalifikowanych na zajęcia gimnastyki korekcyjnej

 Współczesny typ cywilizacji przemysłowej i motoryzacyjnej idzie w parze z coraz większym ograniczeniem ruchu. Coraz więcej ludzi wykonuje pracę w pozycji siedzącej lub stojącej, często z dużym napięciem uwagi, ale zazwyczaj z minimalnym napięciem mięśni. Coraz częściej słyszymy o zagrożeniach ze strony tzw. chorób cywilizacyjnych. Wśród różnorodnych czynników związanych z wpływami cywilizacyjnymi na pierwszy plan wysuwają się trzy: pierwszy wiąże się z nadmiernym odżywianiem.Badania wykazują, że co szósty Polak ma nadwagę. Drugi czynnik wyraża się zmniejszoną aktywnością ruchową w związku z przewagą pracy siedzącej lub stojącej z ograniczonym zasięgiem poruszania się. Trzeci, to cena, jaką płacimy za wszelkie udogodnienia, jakie wprowadzamy do naszego życia. Początkowo człowiek czuje się znużony, źle sypia, miewa bóle głowy, odczuwa kłucia w okolicy serca, niekiedy dokucza mu ucisk i rwanie w okolicy krzyżowej. To wszystko skłania go do dalszego ograniczania ruchu. Jedynie apetyt dopisuje... Zwiększenie wagi ciała wpływa znów ujemnie na sprawność fizyczną. Efektem braku ruchu, pracy fizycznej są otyłość, wady postawy, obniżona sprawność fizyczna i wydolność fizjologiczna a z drugiej strony, są one powodem unikania ruchu. I tak zamyka się koło...W rezultacie niewiele osób wykonuje „normę” wysiłku dziennego, która została określona przez Międzynarodową Organizację do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO). Miarą tego wysiłku jest 6 - kilometrowy marsz dla mężczyzny i 5 - kilometrowy marsz dla kobiety w dość szybkim tempie.

Trzeba sobie jednak uświadomić, że problem dysfunkcji u osób dorosłych ma swój początek znacznie wcześniej. Aby uniknąć lub ograniczyć do minimum dolegliwości w wieku dojrzałym należy zadbać o to, aby w okresie wzrastania stworzyć dziecku prawidłowe warunki rozwoju psychoruchowego gwarantujące w przyszłości dobrą sylwetkę, prawidłową postawę i zadowalającą wydolność organizmu.

W kolejnych etapach rozwoju dziecka konieczne są ćwiczenia profilaktyczne, a jeśli zajdzie potrzeba wyrównawcze i korekcyjne. Aby do minimum ograniczyć możliwość wystąpienia wad postawy należy od momentu przyjścia dziecka na świat stymulować je do prawidłowych zachowań poprzez chodzenie, korygowanie sylwetki dziecka podczas zabawy, stworzenie odpowiednich warunków odpoczynku i snu w wygodnym, ale i zdrowym łóżku.

 Do trzeciego roku życia dziecko najczęściej przebywa pod opieką rodziców i od nich przede wszystkim zależy, w jaki sposób przygotują je do następnego etapu rozwoju.

 Między 3 a 7 rokiem życia zdecydowana większość dzieci uczęszcza do przedszkola. Koniecznym warunkiem dalszego prawidłowego rozwoju w tym okresie jest uczestniczenie dziecka w zajęciach gimnastyki korekcyjnej prowadzącej do wyrobienia nawyku prawidłowej postawy i rozwijającej cechy psychomotoryczne (zwinność, zręczność, refleks, spostrzegawczość, orientacja, koordynacja ruchowa, umiejętność podziału uwagi na większą liczbę czynności).

 Wiek 6 - 7 lat to dla dziecka gwałtowna zmiana trybu życia. Istotne jest dla tego okresu rozpoczęcie nauki w szkole, a co za tym idzie kilkugodzinne przebywanie w pozycji siedzącej, ograniczenie swobody ruchowej, wzmożona koncentracja i podporządkowanie się zupełnie nowym zasadom spędzania czasu. Dlatego też, również w szkole niezbędne są zajęcia wyrównawcze, prowadzone w formie gimnastyki korekcyjnej, aby stworzyć dzieciom prawidłowe warunki do wszechstronnego rozwoju. Pierwsze 3 - 4 lata przypadające na czas nauki w szkole podstawowej to najczęściej okres intensywnego wzrostu dziecka. Aby zachować równowagę między przyrostem kośćca, a prawidłowym rozwojem mięśni konieczne jest systematyczne ćwiczenie, wzmacnianie mięśni posturalnych i podnoszenie ogólnej wydolności fizycznej dziecka. Zaszczepienie potrzeby ruchu, czynnego wypoczynku będzie procentowało w przyszłości. Regularne stosowanie prostych ćwiczeń może uchronić dziecko przed koniecznością poddania się leczeniu w wieku dojrzałym.

Niestety statystyka jest alarmująca. Około 80 % dzieci ma wady postawy. Rodzice muszą być świadomi, że jeśli dziecko ma wady postawy, to nie miną one wraz z rozwojem dziecka. Z wad postawy się nie „wyrasta”, mogą one się pogłębiać i dziecko w dorosłe życie wejdzie z ułomnościami, które mogą mu nie tylko utrudniać normalne funkcjonowanie, ale także będą miały wpływ na jego zdrowie i sprawność.

Postawa jest nawykiem ruchowym kształtującym się na określonym podłożu morfologicznym i funkcjonalnym oraz związanym z codzienną działalnością danego osobnika. Istotą zaburzeń w sferze fizjologicznej jest nawyk nieprawidłowej postawy. Dla dziecka z wadą nawykowa postawa nieprawidłowa jest czymś zwykłym, naturalnym, nie wymagającym wysiłku. Sztuczną natomiast i związaną z wysiłkiem fizycznym, a często i psychicznym, jest postawa skorygowana. Równolegle do zmian w nawyku postawy występują zaburzenia w sferze morfologicznej. Polegają one najczęściej na występowaniu dystonii mięśni zespołów współdziałających lub symetrycznych, rozciągnięciu i nadmiernym napięciu pewnych grup więzadeł oraz części torebek stawowych, a wreszcie nierównomiernie rozłożonych siłach nacisku i pociągania w zakresie układu kostnego kręgosłupa. A trzeba pamiętać, że kręgosłup jest najważniejszym elementem narządu ruchu, trzonem postawy ciała. Decyduje on o postawie, sprawności fizycznej, ma również wpływ na funkcjonowanie wielu ważnych narządów wewnętrznych.

 

Definicji dobrej postawy, postawy wadliwej czy inaczej mówiąc wad postawy jest wiele. Wynikają one z kryteriów, jakimi kierujemy się przy ocenie postawy człowieka. W jaki sposób zatem należy obserwować dziecko i na co zwracać uwagę, aby móc stwierdzić czy ma ono wadę postawy?

 Rozebrane do majtek dziecko staje naprzeciwko obserwatora, w odległości 3 - 4 metrów. Jakie elementy postawy oceniamy?

1. linię pionową pośrodkową przechodzącą przez: środek czoła, nosa, brody, wcięcie szyjne, pępek, styk kolan, styk kostek wewnętrznych.

2. podczas obserwacji z przodu - linie poziome prostopadłe do pośrodkowej - przechodzące przez uszy, barki, miednicę, palce luźno opuszczonych rąk i kolana.

3. podczas obserwacji z tyłu - linie poziome przebiegające na wysokości uszu, barków, dolnych kątów łopatek, fałd pośladkowych, dołów podkolanowych i stóp.

4.       podczas obserwacji z boku - linię przechodzącą przez ucho, bark, łokieć, kolano (w okolicy strzałkowej), kostkę zewnętrzną stopy.

Jeżeli linia, którą poprowadzimy od środka czoła do stóp nie pokrywa się z linią pośrodkową ciała, wskazuje to na występowanie wady. Dodatkowym sygnałem o nieprawidłowej postawie jest niesymetryczne ustawienie barków czy bioder. Również patrząc na głowę dziecka możemy zauważyć, że jedno ucho jest jakby niżej i jest lepiej widoczne. Wreszcie, gdy popatrzymy na stopy - prawidłowo ustawione są równoległe do pionu. Jakiekolwiek skręty w obrębie stóp zaburzają podstawę naszego ciała, co powoduje zmiany w postawie.

 Skoro tyle razy już użyłam sformułowania „wady postawy”, to aż się prosi by wymienić i przynajmniej z grubsza scharakteryzować najczęściej występujące z nich:

 plecy okrągłe - to nadmierne uwypuklenie fizjologicznej krzywizny piersiowej (hiperkifoza piersiowa). Charakterystyczne dla tej wady jest garbienie się, wysuwanie głowy i barków do przodu, co powoduje odstawanie łopatek, klatka piersiowa jest spłaszczona, zapadnięta, mięśnie piersiowe przykurczone, a mięśnie grzbietu rozciągnięte. Zmiany te ograniczają ruchomość klatki piersiowej oraz pracę układu oddechowego i krążenia. Często przyczyną tej wady mogą być: zmęczenie dziecka, osłabienie po chorobie, słaby wzrok, nadmierna wysokość ciała w stosunku do ciężaru itp.;

 plecy wklęsłe - to nadmierne uwypuklenie fizjologicznej krzywizny lędźwiowej (hiperlordoza lędźwiowa).  Charakterystyczne dla tej wady jest znaczne wygięcie lordozy lędźwiowej do przodu, brzuch wypięty, przykurczone nadmiernie mięśnie: biodrowo - lędźwiowy, prostownik grzbietu odcinka lędźwiowego i towarzyszące, a rozciągnięte i osłabione mięśnie brzucha i pośladkowe;

 plecy okrągło - wklęsłe - to połączenie obu wyżej omówionych wad. Obie krzywizny kręgosłupa, zarówno kifoza piersiowa jak i lordoza lędźwiowa, są nadmiernie uwypuklone. Objawy zewnętrzne to okrągłe plecy i wypięty brzuch;

 plecy płaskie - charakteryzują się spłaszczeniem obu krzywizn - kifozy piersiowej i lordozy lędźwiowej. Wadę tę spotyka się najczęściej u dzieci astenicznych, wątłych, słabo umięśnionych;

 skoliozy (boczne skrzywienia kręgosłupa) - charakteryzują się odchyleniami osi anatomicznej (wyrostki kolczyste) od osi mechanicznej w trzech płaszczyznach: czołowej, strzałkowej i poprzecznej.Skoliozy są chorobą ogólnoustrojową, powodują szereg zmian wtórnych w układzie narządów ruchu, oddychania oraz krążenia. Towarzyszą im też zmiany biochemiczne będące odbiciem zaburzeń metabolizmu substancji podstawowej tkanki łącznej, chrząstek i kości. Nauczycieli gimnastyki korekcyjnej obowiązuje zasada korygowania skolioz I° (do 30°) i II° (do 60°). Pozostałe skoliozy kwalifikuje się do rehabilitacji poza szkołą. Wczesnymi objawami, łatwymi do zaobserwowania, które powinny zaniepokoić każdego rodzica są: asymetria barków, asymetria ułożenia łopatek, asymetria kątów tułowiowo - ramiennych (trójkątów talii), wystawanie biodra. Objawy późniejsze to zmniejszenie ruchomości kręgosłupa, zmniejszenie ruchomości klatki piersiowej, pozorne, czynnościowe skrócenie kończyny dolnej (występujące po stronie wklęsłości wygięcia), garb żebrowy (deformacja klatki piersiowej), asymetryczne fałdy mięśniowe po obu stronach kręgosłupa (widoczne w skłonie), niewydolność krążeniowo - oddechowa.

 deformacje klatki piersiowej: klatka piersiowa kurza - mostek nadmiernie wysunięty do przodu, od 4 do 8 żebra zaznacza się wyraźna wklęsłośći klatka piersiowa lejkowata, szewska - deformacja, przemieszczenie się ku dołowi dolnej części mostka i przylegających odcinków żeber, na skutek osłabienia mięśni grzbietu, wysunięcia barków do przodu, spłaszczenia klatki piersiowej i zwiotczenia mięśni brzucha występują przy oddychaniu paradoksalne ruchy klatki piersiowej.

 wady kończyn dolnych: kolana koślawe (wyraźne jest wygięcie kończyn w stawie kolanowym do wewnątrz), kolana szpotawe (wygięcie w stawie kolanowym na zewnątrz), stopa koślawa, stopa płaska, stopa wydrążona, stopa szpotawa, paluch koślawy (hallux).

 Wspomniałam wcześniej, że na postawę ciała wpływa także środowisko, w jakim przychodzi nam żyć. Głównym mankamentem naszego życia jest jego sedenteryjność /przestarzale - siedzący, pozbawiony ruchu, osiadły - Słownik Wyrazów Obcych PWN/. Na 12 - 15 godzinny dzień dziecka (zależnie od wieku), przeciętnie przypada: 4 - 7godz. siedzenia w szkole, 2 - 4 godz. odrabiania lekcji (również najczęściej siedząc), 3 godz. wypoczynku (bardzo często także siedząc - czytanie, oglądanie TV, gra na komputerze), 1 godz. łącznie spożywania posiłków - także w pozycji siedzącej. Co w takiej sytuacji mogą zrobić rodzice i nauczyciele, a więc osoby, od których najbardziej zależy tryb życia dziecka?

Maria Kutzner - Kozińska proponuje 24 - godzinny system przeciwdziałania wadom postawy.

Sen - dla dzieci młodszych powinien wynosić minimum 10 - 11 godzin na dobę, dla starszych 8 - 9 godzin. Dziecko powinno spać we własnym łóżku o twardym, nie uginającym się materacu, poduszka powinna być mała, wypełniająca przestrzeń zawartą między barkiem a uchem w pozycji leżenia na boku. Najbardziej wszechstronne zastosowanie dla wszystkich wad ma pozycja leżąc na plecach.

Rozruch poranny - powinien trwać 15 minut. Najlepiej gdyby dziecko miało możliwość przeprowadzenia go przy współudziale rodziców i rodzeństwa. Jeśli to tylko możliwe powinno się go przeprowadzać na świeżym powietrzu - choćby tylko przy otwartym oknie. Po rozruchu zaleca się prysznic (nie za ciepłą wodą) oraz inne, niezbędne codziennie zabiegi higieniczne.

Dojście do szkoły - obecna moda na tornistry i plecaki gwarantuje prawidłowe rozłożenie ciężaru, należałoby zwrócić uwagę na dwie sprawy: takie zapakowanie tornistra, by jego zawartość była równomiernie rozłożona i nie mogła się przesuwać i by ciężar tornistra nie był zbyt duży, co powodowałoby pochylanie się do przodu dla zrównoważenia tego obciążenia.

Praca w szkole - na wiele czynników jako rodzice nie mamy wpływu, jednak chciałaby zwrócić uwagę na fakt zależny właśnie od rodziców - zwolnienia z ćwiczeń na lekcjach wychowania fizycznego. Najgorsze, co mogą zrobić rodzice dziecka z wadą postawy, to potraktować je jako chore i odsunąć od wszelkiej aktywności fizycznej. Również dzieci zwalniane z powodu czasowej niedyspozycji zadziwiłyby swoich rodziców, kiedy zziajane, mokre od potu wracają z przerwy międzylekcyjnej, ale na w-fie muszą 45 minut przesiedzieć prawie bez ruchu, bo rodzice proszą nauczyciela by nie ćwiczyły.

Odrabianie lekcji - ponieważ dziecko, zwłaszcza starsze, codziennie kilka godzin spędza odrabiając lekcje, konieczne jest zwracanie uwagi na pozycję, jaką przy tej pracy przyjmuje. Aby jednak miało możliwość przyjmowania prawidłowej pozycji konieczne jest spełnienie następujących warunków: biurko lub stół z oświetleniem padającym z lewej strony i nie rażącym oczu, o wysokości takiej, by przy siedzeniu dziecko opierając się przedramionami o blat miało kręgosłup wyprostowany i barki ustawione poziomo. Wysokość krzesła powinna odpowiadać długości podudzi (stopy powinny być oparte o podłogę). Jeśli wysokość stołu i krzesła jest zbyt duża dla dziecka (szczególnie w przypadku dzieci młodszych) można zastosować podnóżek.

Zasadą obowiązującą przy odrabianiu lekcji jest zmienność pozycji. Częściowe odciążenie kręgosłupa uzyskuje się w pozycji klęcznej na taborecie, z podparciem na przedramionach. Również przy wykonywaniu każdej innej pracy należy zwracać uwagę na prawidłową postawę.

Odżywianie - powinno być pełnowartościowe według powszechnie znanych zasad. W przypadku nadwagi powinno się postępować zgodnie z zaleceniami lekarza!

I uwaga ostatnia, być może najważniejsza. Nie wystarczy przyjąć do wiadomości, że Wasze dziecko ma wadę postawy, nie wystarczy też wiedza o tym, jaka jest to wada i jakie ćwiczenia należy stosować. Nie można poprzestać też na zajęciach gimnastyki korekcyjnej, które odbywają się w szkole. Tam dziecko zapoznaje się z ćwiczeniami i uczy się jak je prawidłowo wykonywać. Ale, aby wadę skorygować, trzeba ćwiczyć i to bezwzględnie codziennie. Cały ciężar odpowiedzialności za swoją postawę spoczywa więc na dziecku, bo przecież nikt za nie tych ćwiczeń nie wykona, ale również na rodzicach, którzy muszą mu pomóc, mobilizować i przekonywać do systematyczności i wytrwałości w walce o zdrowe i piękne ciało. O wiele łatwiej będzie dziecku wytrwać, jeśli w rodzicach będzie miało oparcie, a jeszcze lepiej - partnerów, którzy poświęcą codziennie 10 - 15 minut na wspólne z dzieckiem ćwiczenia. Wytrwała i systematyczna praca przyniesie na pewno efekty, niestety, trzeba na nie trochę poczekać - wady, która powstawała przez kilka lat nie da się poprawić w ciągu kilku tygodni czy nawet miesięcy. Przyswojenie nawyków higieny pracy i czynnego wypoczynku, konieczność intensywnej pracy nad samym sobą stanowią dla dziecka, a często i dla całej rodziny, trwały dorobek nie tylko o charakterze zdrowotnym, lecz i wychowawczym.

 

Z życzeniami cierpliwości i wytrwałości - Renata Wądołowska

---