Ćwiczenia 2.

JEDNOLITY RYNEK EUROPEJSKI [II]

I. Cele i zasady JRE

1. Cele JRE

• zwiększenie dobrobytu gospodarczego

• ściślejszy związek między narodami Europy

• utworzenie obszaru bez granic wewnętrznych, na którym zapewniona się swoboda przemieszczania się towarów, osób, usług i kapitału

2. Polityki JRE

• polityka społeczna

• polityka spójności

• polityka ochrony środowiska

• polityka ochrony konsumenta

• polityka ochrony konkurencji

• polityka handlowa

• polityka naukowo-badawcza i technologiczna

3. Zasady JRE

• zasada niedyskryminacji ze względu na narodowość

• zasada traktowania narodowego- traktowania przedsiębiorstw oraz kapitału

• zasada proporcjonalności - działania regulacyjne muszą być proporcjonalne do zamierzonego celu

• zasada szerokiego wykorzystania nowego podejścia do harmonizacji

• ograniczanie regulacji wspólnotowych do wymagań podstawowych - mechanizmu rynkowego i konkurencji

• ciężar dowodu zasadności spoczywa na kraju wprowadzającym barierę ograniczającą swobody JRE

II. Swoboda przepływu towarów (art. 34-36 TFUE)

1. Definicje

• swobodny przepływ towarów oznacza nieskrępowaną wymianę towarową między państwami członkowskimi UE i dotyczy zarówno wyrobów przemysłowych, jak i produktów rolnych oraz spożywczych

• swoboda ta odnosi się wyłącznie do produktów pochodzących z państw UE i takich, które zostały w sposób legalny wprowadzony na wspólny rynek;

• towar wyprodukowany w UE to produkt, który powstał w całości na terytorium jednego lub kilku państw członkowskich albo też został wytworzony na terytorium UE z wykorzystaniem legalnie importowanych części lub składników

• swoboda ta oznacza zakaz stosowania ograniczeń ilościowych w imporcie i eksporcie towarów między państwami członkowskimi oraz środków o podobnych skutkach

2. Bariery utrudniające swobodny przepływ towarów

• bariery fizyczne - do których należą kontrole graniczne, zróżnicowane dokumenty wymagane przy przekraczaniu granicy przez towar

• bariery techniczne - obejmujące obowiązujące w krajach przepisy prawa, specyfikacje techniczne, zbiory norm dotyczące jakości, bezpieczeństwa, składu czy znakowania towarów

• bariery fiskalne - obejmujące różnorodne stawki, strukturę i sposoby poboru podatków pośrednich

3. Zniesienie barier fizycznych

• 1 stycznia 1988 roku nastąpiła zamiana ponad siedemdziesięciu różnych formularzy celnych i transportowych na jednolity, obowiązujący wewnątrz wspólnoty Jednolity dokument administracyjny (Single Administrative Document SAD); od roku 1993 SAD przestał obowiązywać w obrocie towarami między państwami członkowskimi, mając zastosowanie jedynie w stosunku do państw trzecich

4. Zniesienie barier technicznych

• oznaczało konieczność ujednolicenia norm technicznych, wymogów dotyczących procesu produkcyjnego, dopuszczania wyrobów do obrotu czy nadzoru nad rynkiem towarów będących przedmiotem obrotu i użytkowania

• proces ten musiał być tak przeprowadzony, by z jednej strony, maksymalnie ułatwić obrót towarami, z drugiej, zapewnić odpowiednią jakość i bezpieczeństwo towarów

• zniesienie barier technicznych przybrało poniżej zaprezentowane formy

4.1. Zasada wzajemnego uznawania narodowych przepisów i norm technicznych (Cassis de Dijon):

• towar legalnie wyprodukowany i wprowadzony do obrotu w jednym państwie członkowskim powinien być zaakceptowany i dopuszczony na rynku pozostałych państw UE, nawet w przypadku, gdy został on wytworzony zgodnie z przepisami technicznymi, które różnią się od wymagań zawartych w istniejących przepisach krajowych - oznacza zatem kierowanie się elementarnym zaufaniem wobec przepisów poszczególnych państw

• w sytuacji, gdy brak jest wymogów określonych na szczeblu wspólnotowym, państwa członkowskie posiadają swobodę wprowadzania swoich regulacji

• bariery wynikające z różnic w legislacji krajowej, są akceptowane, gdy:

• są niezbędne do wypełnienia obowiązkowych wymogów w obszarze ochrony zdrowia, bezpieczeństwa, ochrony konsumenta i środowiska naturalnego

• służą legalnemu celowi, który uzasadnia naruszenie zasady swobodnego przepływu towarów

• są proporcjonalne do celu, który mają osiągnąć

• w stosowaniu tej zasady przeważa reguła państwa pochodzenia towaru - producent czy sprzedawca stosuje przepisy swojego kraju pochodzenia uznając, iż zostaną one zaakceptowane przez pozostałe państwa członkowskie

4.2. Stare podejście do harmonizacji technicznej

• polega na opracowaniu i przyjęciu dyrektyw sektorowych, mających bardzo szczegółowy i techniczny charakter, określających wymogi dla każdego produktu

• stare podejście obowiązuje nadal w stosunku do takich produktów, wobec których określenie minimalnych wymogów na szczeblu wspólnotowym było konieczne ze względu na bezpieczeństwo ludzi, zwierząt i roślin

• obecnie wg zasady starego podejścia określa się normy dla pojazdów, farmaceutyków, produktów żywnościowych, kosmetyków i wyrobów chemicznych, w tym detergentów

4.3. Nowe podejście do harmonizacji technicznej

• zaczęło być stosowane od roku 1985

• polega na ustaleniu w dyrektywach jedynie zasadniczych, ale obowiązkowych wymogów bezpieczeństwa dla wyrobów z danego sektora

• jednocześnie dyrektywy te zawierają ogólne odniesienie do norm (europejskich lub krajowych) opisujących zasadnicze wymogi techniczne zapewniające wspomniane bezpieczeństwo i ochronę zdrowia

• nowe podejście stosowane jest wg następujących zasad:

• przedmiotem harmonizacji są wyłącznie przepisy związane z bezpieczeństwem, zdrowiem i ochroną środowiska

• dla produktów wytwarzanych zgodnie ze zharmonizowanymi normami istnieje domniemanie zgodności z odpowiednimi wymogami zasadniczymi zawartymi w dyrektywach

• tylko wyroby, które zostały wyprodukowane zgodnie z zasadniczymi wymogami bezpieczeństwa mogą być wprowadzone do obrotu na rynek UE

• zaświadczeniem o tej zgodności jest:

• certyfikat i oznaczenie wydane przez tzw. stronę trzecią

• wynik testów przeprowadzonych przez te instytucje

• deklaracja zgodności wydana przez producenta

• w związku z wprowadzeniem zasady nowego podejścia, w celu jej jak najlepszego zastosowania, opracowane zostały również jednolite procedury oceny zgodności towarów z normami określane mianem globalnego podejścia do oceny zgodności (wprowadzone w grudniu n1989 roku)

• w ramach globalnego podejścia wyodrębnionych zostało osiem podstawowych modułów procedury oceny wyrobów przemysłowych z zasadniczymi normami bezpieczeństwa zawartymi w dyrektywach - moduły te różnią się od siebie w zależności od:

• etapu rozwoju produktu (projekt, prototyp, wyrób gotowy)

• rodzaju stosowanej oceny (kontrola dokumentacji, badanie typu, inspekcja)

• podmiotu dokonującego oceny (producent, strona trzecia)

• wyroby przemysłowe wytworzone zgodnie z zasadniczymi wymogami dyrektyw oraz objęte globalną procedurą oceny, uzyskują obowiązkowy znak CE

• obowiązek spełnienia wymagań wynikających z dyrektyw ciąży na producencie danego wyrobu

• producent zawsze samodzielnie i na własną odpowiedzialność umieszcza na wyrobie oznakowanie CE

5. Zniesienie barier fiskalnych

• systemy podatkowe państw członkowskich muszą być tak ukształtowane, by odpowiadały zasadzie zachowania neutralności wobec wpływu na warunki konkurencji

• oznacza to, iż za pomocą różnego rodzaju podatków państwom członkowskim nie wolno dyskryminować takich samych towarów pochodzących z innych państw Wspólnoty ani chronić produkcji krajowej

• na terenie całej UE obowiązuje podatek od wartości dodanej (VAT) wraz z jednolitym sposobem obliczania podstawy jego naliczania;

• w obrocie wewnętrznym towar obciążony zostaje podatkiem w kraju przeznaczenia według obowiązujących tam stawek (dzięki temu zniesione zostały kontrole podatkowe na wewnętrznych granicach Wspólnoty)

• przyjęta została również minimalna stawki podstawowa (która nie może być niższa niż 15%) oraz minimalna stawka zredukowana w wysokości nie mniejszej niż 5%

• częściowej harmonizacji poddane zostały również podatki akcyzowe: wspólnymi ustaleniami objęto wyroby tytoniowe, alkoholowe oraz przetwórstwa ropy

• podatek akcyzowy pobierany jest w momencie przeznaczenia go do konsumpcji i wpłacany do budżetu kraju będącego siedzibą konsumenta wg obowiązujących tam stawek

6. Sytuacje, w których mogą zostać wprowadzone ograniczenia w swobodnym przepływie towarów

• zagrożenie porządku i bezpieczeństwa publicznego

• zagrożenia moralności publicznej

• zagrożenia ochrony zdrowia i życiu ludzi

• zagrożenie zdrowia/życia zwierząt lub roślin

• ochrona dóbr kultury (zakaz eksportu antyków, dzieł sztuki)

• ochrona własności przemysłowej lub handlowej

• ochrona środowiska naturalnego i środowiska pracy

III. Swoboda przepływu usług (art. 56-62 TFUE)

1. Definicje

• usługi to wszelkie świadczenia wykonywane odpłatnie, zwłaszcza zaś realizowane w ramach prowadzonej działalności handlowej, przemysłowej, rzemieślniczej oraz wolnych zawodów (np. lekarze, architekci, prawnicy); dotyczy to również osób prawnych: banków, towarzystw ubezpieczeniowych, przedsiębiorstw inwestycyjnych czy innych

• swoboda przepływu usług oznacza, iż państwom członkowskim nie wolno wprowadzać krajowych przepisów dyskryminujących podmioty świadczące usługi z innych państw członkowskich

• usługi mogą być świadczone (wg systematyki GATS [Układ ogólny w sprawie handlu usługami]):

• jako transgraniczne świadczenie usług - występuje, gdy usługodawca i usługobiorca rezydują w innych krajach, a odległość nie ma znaczenia dla świadczenia usługi

• jako konsumpcja usług za granicą - zachodzi, gdy konsument znajduje się w innym kraju niż własny bądź wykonanie usługi następuje tamże, nawet bez fizycznego przemieszczania się konsumenta za granicę

• jako obecność handlowa firmy usługowej - na terenie kraju, w którym będzie świadczona usługa zarówno krótkookresowo, jak i stale

• jako przemieszczanie się osób fizycznych w celu wykonania usługi

2. Realizacja swobody przepływu usług

• następowała wolniej, niż w przypadku pozostałych swobód

• państwa mają zakaz żądania od usługodawców z innych państw członkowskich kwalifikacji, umiejętności lub świadectw lepszych niż od własnych obywateli

• wyrazem swobody świadczenia usług jest wzajemne uznawanie kwalifikacji (osobne uregulowania, oprócz ogólnych dyrektyw, dotyczą m.in. zawodów lekarza, prawnika, architekta, lekarza farmaceuty, stomatologa)

• działania zmierzające do realizacji swobody skupiają się przede wszystkim na opracowaniu jednolitych standardów świadczenia usług, jednolitych zasad udzielania licencji, certyfikatów, jednolitego sprawowania nadzoru oraz na coraz szerszym stosowaniu zasady wzajemnego uznawania (stosowana jest obecnie wobec usług budowlanych, ochroniarskich, finansowych, telekomunikacyjnych, usług dla biznesu, handlu elektronicznego, transportu drogowego, lotniczego oraz zawodów regulowanych)

• odmiennym, szczegółowym regulacjom podlegają natomiast usługi finansowe, komunikacja elektroniczna, usługi transportowe

2.1. Dyrektywa „usługowa” Rady i Parlamentu Europejskiego z 12 grudnia 2006 roku

• znosi w sposób częściowy bariery swobodnego przepływu usług zidentyfikowane w Raporcie Komisji Europejskiej z 2002 roku

• bariery te to przede wszystkim:

• monopole krajowe i ograniczenia ilościowe w dostępie do różnych kategorii usług,

• wymagania dotyczące obywatelstwa i miejsca siedziby na terytorium usługobiorcy,

• procedury uzyskiwania zezwoleń, rejestracji i składania deklaracji o skutkach ograniczających dostęp do rynku,

• odmienne wymagania w zakresie posiadanych kwalifikacji,

• różnice w systemach płatności i systemach podatkowych

• przepisy dyrektywy „usługowej”:

• wskazują precyzyjnie zasady, na jakich usługodawcy będą mogli zakładać przedsiębiorstwa usługowe oraz czasowo świadczyć usługi na terytorium UE

• zobowiązują państwa członkowskie do zapewnienia wolnego dostępu do swoich rynków usług usługodawcom ze wszystkich państw członkowskich

• wprowadzają mechanizm tzw. milczącej zgody - w przypadku opieszałości organu przy wydawaniu zezwolenia, po upływie określonych przepisami terminów, zezwolenie takie będzie uznane za przyznane

• chronią prawa usługobiorców poprzez zakaz stosowania utrudnień w dostępie do usług świadczonych przez zagranicznego usługodawcę, dyskryminacji ze względu na obywatelstwo lub miejsce zamieszkania

• wprowadza zakaz ograniczeń narzucających obowiązek prowadzenia tylko jednego rodzaju działalności

• termin transpozycji dyrektywy do prawodawstw państw członkowskich upłynął 28 grudnia 2009 (wiele państw nie wypełniło tego obowiązku do dzisiaj)

IV. Swoboda przepływu osób

1. Definicje

• swobodny przepływ osób oznacza możliwość swobodnego poruszania się i osiedlania na terenie całej UE i ma zastosowanie do trzech grup podmiotowych: pracowników najemnych, pracowników samodzielnych oraz innych osób (np. studentów i emerytów)

• podstawy prawne dla tej swobody zawarte są w następujących aktach:

• przepisy traktatowe zawarte zbiorczo w Traktacie Amsterdamskim (który wszedł w życie 1 maja 1999 roku) dające podstawy prawne i instytucjonalne dla wdrażania prawa do przemieszczania się na terytorium UE uzgodnione w Konwencji z Schengen

• Konwencja z Schengen ustanawiająca zniesienie kontroli granicznych na wewnętrznych granicach UE oraz wzmocnienie tej kontroli na granicach zewnętrznych

• Karta Podstawowych Praw Społecznych zawierająca wszystkie wcześniej ustanowione prawa obywateli UE

• w praktyce swoboda ta oznacza:

• prawo pobytu i dostępu do rynku pracy

• koordynację programów zabezpieczenia socjalnego

• brak dyskryminacji na podstawie obywatelstwa

• uznawanie kwalifikacji zawodowych

2. Prawo pobytu i dostępu do rynku pracy

• wszyscy obywatele UE mają prawo do przemieszczania się bez konieczności posiadania wiz i zezwoleń, osiedlania się, podejmowania działalności gospodarczej i pracy w dowolnym kraju UE

• wszyscy obywatele UE mają prawo do swobodnego przemieszczania się w celu poszukiwania i podejmowania pracy oraz prawo do osiedlania się w państwie członkowskim w związku z podjęciem zatrudnienia; mogą oni także pozostać na terytorium państwa przyjmującego, po ustaniu zatrudnienia, z powodu osiągnięcia wieku emerytalnego lub utraty zdolności do pracy, jeśli spełnią warunki określone w prawie unijnym;

• za pracownika, wg prawa unijnego, uznaje się:

• osoby zatrudnione, poszukujące pracy

• osoby bezrobotne, które są zdolne do pracy i wcześniej pracowały

• osoby niezdolne do pracy z powodu choroby lub wypadku, do którego doszło podczas zatrudnienia w państwie goszczącym

• emerytów, którzy uzyskali uprawnienia emerytalne zgodnie z przepisami państwa goszczącego

• swobodą przepływu osób objęci są również członkowie rodzin pracownika (współmałżonek, dzieci do 21 roku życia lub inne osoby będące na utrzymaniu pracownika)

• swoboda przepływu osób oznacza również zniesienie dyskryminacji ze względu na narodowość w dostępie do zatrudnienia, warunków pracy, szkolenia zawodowego, przynależności do związków zawodowych i pełnienia w nich funkcji kierowniczych, korzyści socjalnych, a także w sprawach podatkowych

3. Uznawanie kwalifikacji zawodowych

• jednym z poważniejszych przykładów naruszania prawa unijnego jest wydawanie przepisów krajowych uznających tylko kwalifikacje zawodowe zdobyte w danym kraju; kwestia ta powinna być rozwiązywana na zasadzie wzajemnego uznawania kwalifikacji zawodowych

• zasada ta opiera się na następujących podstawach:

• harmonizacja wymogów dotyczących programów szkoleń i edukacji, co pozwala na automatyczne uznawanie kwalifikacji, głównie w sektorze ochrony zdrowia (lekarze, pielęgniarki, stomatolodzy, położne, weterynarze, farmaceuci, architekci), którą regulują dyrektywy sektorowe

• wzajemne uznawanie dla wszystkich zawodów wymagających odpowiednich kwalifikacji

• automatyczne uznawanie doświadczenia zawodowego w zakresie rzemiosła, handlu i przemysłu

• zasady stosowane wobec prawników świadczących swoje usługi w innym kraju niż kraj pochodzenia

• uznawanie kwalifikacji w zakresie handlu i dystrybucji substancji toksycznych

• koordynacja przepisów prawa państw członkowskich odnoszących się do samo zatrudnionych agentów handlowych

• uznawanie kwalifikacji opiera się na następujących, trzech systemach:

• na podstawie doświadczenia zawodowego - uzależnione jest od okresu wykonywania zawodu (od trzech do sześciu lat w danym zawodzie wykonywanym na podstawie umowy o pracę, samo zatrudnienia lub też w charakterze kadry kierowniczej przedsiębiorstwa w kraju pochodzenia); starający się o zatrudnienie musi ponadto przedłożyć zaświadczenie o stanie zdrowia, zaświadczenie o dobrej opinii i sytuacji finansowej; systemem tym objęte są zawody w sektorze budowlanym, hotelarstwie, usługach gastronomicznych, transporcie i spedycji, oraz niektóre usługi (m.in. pocztowe, telekomunikacyjne, fryzjerskie, turystyczne)

• przepisów sektorowych - wg których uznanie kwalifikacji następuje automatycznie; dotyczy to zawodów lekarza, pielęgniarki, stomatologa, położnej, weterynarza, farmaceuty, architekta

• uznawania kwalifikacji na zasadach ogólnych - oparty na dyrektywach regulujących ogólny system uznawania dyplomów szkół wyższych i kwalifikacji zawodowych wymaganych do wykonywania zawodów regulowanych, czyli takich, do których wykonywania prawo wymaga posiadania określonego dyplomu lub innych kwalifikacji zawodowych (np. egzaminu zawodowego, praktyki, członkowstwo w korporacji zawodowej itp.); do zawodów takich należą m.in. zawód prawnika, rewidenta księgowego, nauczyciela, tłumacza, fizjoterapeuty, chemika, technologa czy psychologa

• w ramach realizacji swobody przepływu osób obowiązuje również zasada uznawania dyplomów do celów akademickich, czyli umożliwienia kontynuowania nauki - w tym zakresie każde państwo uznaje dyplom według własnych przepisów; w praktyce odbywa się to poprzez porównywanie programów studiów

4. Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego

• zakłada równe traktowanie obywateli państw członkowskich UE w dostępie do świadczeń wynikających z krajowych systemów zabezpieczenia społecznego (np. emerytury, zasiłki)

• państwa ustalając własne systemy zabezpieczenia społecznego muszą kierować się zasadami:

• niedyskryminacji obywateli innych państw członkowskich w zakresie praw wynikających z ustawodawstwa społecznego w stosunku do własnych obywateli

• zachowania praw nabytych oraz kumulacji okresów ubezpieczenia podczas pobytu w poszczególnych państwach

• zapobiegania kumulacji wypłacanych świadczeń i płacenia podwójnych świadczeń

• okresy ubezpieczenia pracownika, związane z obliczeniem wysokości świadczeń, płacone we własnym kraju i w innych krajach UE są sumowane

5. Ograniczenia w swobodzie przepływu osób

• ograniczenie swobody przepływu osób możliwe jest w sytuacji zagrożenie porządku, bezpieczeństwa i zdrowia publicznego; zagrożenie to musi być dostatecznie poważne i godzić w interesy państwa i jego instytucji albo być skierowane przeciwko życiu i sferze majątkowej obywateli, zasadom współżycia społecznego oraz wartościom chronionym przez konstytucję

• sferą, która może być ograniczana dla obywateli innych państw członkowskich jest zatrudnienie w administracji publicznej

V. Swoboda przepływu kapitału

1. Definicje

• przepływ kapitałów oznacza operacje finansowe związane z inwestowaniem funduszy

• bieżące płatności definiowane są jako transfer pieniędzy, które stanowią należność w określonej transakcji

• swoboda przepływu kapitału oznacza swobodę dokonywania wszelkich operacji potrzebnych do zawierania transakcji finansowych przez osoby fizyczne i prawne

• transakcje te obejmują dokonywanie inwestycje bezpośrednich, nabywanie nieruchomości, operacje w zakresie papierów wartościowych, rachunków bieżących i depozytowych oraz transakcje pożyczkowe i kredytowe

2. Realizacja swobody przepływu kapitału

• stosunkowo wolna realizacja swobody przepływu kapitału wynikała z faktu, iż kontrola państwa w tym obszarze ma istotny wpływ na najważniejsze wskaźniki makroekonomiczne i stabilność finansową kraju

• w czerwcu 1988 roku nastąpiła pełna liberalizacja przepływów kapitałowych; jednocześnie państwa uzyskały możliwość przywrócenia okresowej kontroli (na 6 miesięcy) przepływu kapitału

3. Wyjątki od stosowania swobody przepływu kapitału

• związane z systemami podatkowymi

• związane z ograniczeniami wobec krajów trzecich wynikającymi z prawa krajowego

• związane z problematyką przeciwdziałania praniu brudnych pieniędzy

• związane ze zwalczaniem terroryzmu