Partie polityczne w Europie Środkowej i Wschodniej
Płaszczyzny procesu powstawania partii
Kontekst społeczny
- partie wchodzące na arenę po upadku systemu komunistycznego nie reprezentują podziałów socjopolitycznych; bo nie mogły się ujawniać podczas 50lat rządów komun.
- tylko niektóre charakteryzuje podział socjopol np.: agrarne, etniczne, mniejszości narodowe ( Bułgaria, Słowacja, Rumunia)
- formułowane na bazie elit a nie interesów społ.
- chcąc zaistnieć na arenie musza być odmienne od dotychczasowych
- nie oferuje zbytnio sprecyzowanych programów- wynika to z braku informacji, zwłaszcza ekonomicznych
- odwoływanie się do wartości a nie interesów
Kontekst polityczny (2 czynniki)
Podjęcie decyzji o rywalizacyjnych wyborach odbywa się w warunkach gdy powszechne prawo wyborcze jest standardem
- sprzyja to formułowaniu postulatu Catach-all, apelu niespójnego, odwołującego się do post lewicy (materialne) i prawicy (moralne)
- elektyzm ideologiczny
- łączenie konserwatyzmu, liberalizmu i socjalizmu- chcą walczyć z pozostałościami komunizmu
Obecność byłych partii komunistycznych, które dysponują większymi zasobami finansowymi, organizacyjnymi, więc mają przewagę
- pierwsze wybory- silna mobilizacja starych i nowych
- wzrost znaczenia ideologicznego
Kontekst organizacyjny (podział ze względu na genezę)
Partie wywodzące się ze starego reżimu- byłe partie komunistyczne, agrarne
P. reaktywowane- nawiązujące do działających partii przed reżimem kom., (Czechy, Węgry); nikły udział w życiu politycznym
P. wywodzące się z szerokich frontów antykomunistycznych (Czechy ODS, Węgry)
P. tworzone całkiem od nowa- nie maja korzeni w żadnym reżimie ( Samoobrona)
Główne rodziny partii politycznych w Eur. Śr i Wsch.
CZTERY BIEGUNY RYWALIZACJI- koncentracja poparcia dla partii o odmiennym stanowisku w kwestii, której wyborcy sa podzieleni; prowadzi to do powstawania ALTERNATYWY POLITYCZNEJ
- podstawa do ich wyróżniania jest zdolność do nadawania dynamiki współzawodnictwu wyborczemu ( czy partie uzyskują liczące się poparcie, jak wpływa to na rywali), przesłanie ideologiczne, ocena komunistycznej przeszłości i ocena dokonań transformacji.
- poza głównymi biegunami mieszczą się - agrarne (konserw- chad), etniczne (lewica i prawica), ekologiczne, partie „niestandardowe”- dystans do oceny przeszłości, rozmyty apel ideologiczny.
a) BIEGUN SOCJALISTYCZNY
Umiarkowana lewica- zreformowane partie komunistyczne- kontynuatorskie; w większości państw Eur Wsch i Śr. (PL, Alb, Bułg, Chorw, Litw, Ukr)
- ich cechą ciągłość historyczna- odziedziczyły struktury, majątek, bazę członkowską
- rywalizacja z ugrupowaniami antykomunistycznymi, neoliberalnymi, lewicą niekomunist- socjaldemokracja
- celem uzyskanie poparcia elektoratu, który w wyniku przemian odczuwa deprywację
- program- nacisk na ochronę słabszych i pokrzywdzonych, gosp. Rynkowa, zmiana w programie- integracja z Unią, NATO- na tak!, częściowa aprobata prywatyzacji
- najwcześniej na Węgrzech- „socjaldemokratyzacja życia”
- celem- demokratyzacja
Reaktywowane, przedwojenne p. socjaldemokratyczne
- na początku wchodzą w skład koalicji wyborczej sił antykomunistycznych lub samodzielnie
- XXI w. Bułgaria, Litwa, Rumunia- sojusznicy silnych p. postkomunistycznych
- ważna- Czeska Partia Socjaldemorkatyczna s. 90
Partie socjalistyczne i socjaldemokratyczne ale bez korzeni
- wywodzą się np. z szerokich ruchów społecznych, z ich rozłamu ( Unia pracy z „Solidarności”)
- mogą być efektem dezintegracji partii komunistycznej ( Bułgaria)
-lub jako samodzielne podmioty ( Słowenia, Alb, Estonia)
- czerpią wzorce z teraźniejszych ugrupowań
- nie nawiązują współpracy z komunist. Lewicą (ortodoksyjni), rywalizują z nią
b) BIEGUN KONSERWATYWNO- CHADECKI
( konserw) Postać jednej partii bądź stałej koalicji (Litwa, Ukr- Ruch)
Dekoncentracja ruchu konserwa tycznego- więcej niż jedno ugrupowanie
- Łotwa, Polska- UPR, Ruch Odbudowy PL, PiS, Czechy, Węgry, Serbia)
partie niejednoznacznie identyfikowane (Bułg, Słow, Rum, Rosja) lub nieodgrywające znaczącej roli ( Ukraina)
- nowe partie konserwatywne
ruch chrześcijańsko- demokratyczny
- Czechy- Unia Chrześ-dem, Czeska partia Ludowa
- Litwa- Front Ludowy
- zreformowana forma konserwatyzmu
- PL- Porozumienie Centrum
- antykomunizm
- umiarkowana polityka prorynkowa, realizacja wartości chrześcijańskich
- konserw i chadecja- najbardziej licząca się orientacja prawicowa
c) BIEGUN LIBERALNY
- Polska- Unia Wolności, PO
- nie zamyka się w granicach jednej partii
- nie ma w Albanii i Ukr
Kwestie programowe i strategie organizacyjne
ugrupowania socjalliberalne
- swobodny- materialny i duchowy- rozwój człowieka, pomoc państwa
- antypatie nacjonalistyczne, wyznaniowe
-dopuszczona współpraca z lewicą
centrowe partie liberalne
- program- akcent na elementy ekonomiczne
- liberalna ortodoksja rynkowa
- współpraca z umiarkowaną prawica
- odrzucają lewicę
konserwatywno - liberalne PO
- tradycja, interes narodu
- sojusznikiem p. konserwatywne (nacjonalistyczne) oraz chadeckie
d) BIEGUN EKSTREMALNY
- radykalny sprzeciw wobec reform 89', zaprzestanie reform
- RADYKALNA POLITYKA
partia „radykalnej kontynuacji”
- domaganie się przywrócenia systemu komunistycznego,
- byłe partie komunistyczne,
- socjaldemokr - zdrada interesów klasowych
partie „radykalnego powrotu”
- powrót do przedkomunistycznej przeszłości ( Konfederacja Polski Niepodległej)
- wywodzi się z partii antykomunistycznych
partie „radykalnego zerwania”
- zerwanie z reformami postkomunistycznymi
Cechy:
- anty zmiany zbyt liberalne
- niechęć do gosp. rynkowej
- zacieranie się lewicy i prawicy
- rozczarowanie efektami zmian
- odrzucenie ładu społecznego- w ekonom i moralnym, anty liberalna koncepcja
- zamiast społ obywatelskiego- wizja kom unitarna- prymat praw wspólnoty
- ograniczanie swobody wyborów obywatelom, bo są tylko częścią wspólnot (klasowe- lewica, narodowe- prawica)
- Kitschelt- obywatelstwo ma char. ekskluzywny, ograniczający prawo do jego posiadania grupie „tytularnej”
- Naród (praw), Klasa Robotnicza (lew)- ich interes góruje nad interesami jednostek i „obcych” zbiorowości (mniejszości)
- prawica- antykomunistyczne- Chorw, Cz, PL, Ros, Sł, Sł, Węgr)
- komunistyczne- antykapitalistyczne
- anty demokracja, anty pluralizm, autorytaryzm
- lewica- neokomunistyczna Cz, Rosja, Słowacja, Ukr,
- ale antykapitalizm, anty integracja, anty globalizacja Samoobrona
- najczęściej tam gdzie brak lub słaba demokracja Serb, Rosja
- istnienie ich nie musi wiązać się z destabilizacją polityczną Czechy, Słowacja
e) POZOSTAŁE
- nie da się jednoznacznie przyznać kategorii
- Słowacja, Chorwacja, Bułgar, Rosja
-p. niestandardowe
- populizm- apel a nie ideologia
- personalizm- osoba lidera , Putin
-p. agrarne (PSL), etniczne (Bułgaria), ekologiczne (Łotwa) - istotna rola