Barbara Szacka
„Wprowadzenie do socjologii”
1.KULTURA JAKO WYRÓŻNIK CZŁOWIEKA
Wyróżnikiem człowieka, nazywamy taką cechę, która byłaby właściwa tylko jemu. Zajmowało i zajmuje się tym wielu filozofów. Jedni uważają ,że jest on zwierzęciem społecznym, inni że potrafi używać narzędzi, inni że jest istotą posługującą się symbolem. Można stwierdzić, że człowiek jest twórca i uczestnikiem kultury.
KULTURA (z łac. cultus agri -uprawa ziemi, cultura -uprawa roli).Wszystko co nie wyrasta samoistnie z przyrody, lecz powstaje dzięki pracy człowieka, wytwory danej refleksji i działalności człowieka.
Kultura rozumiana jako wyróżnik człowieka ma bardzo szeroki zakres. Oznacza, wszystko co jest stworzone przez człowieka, co jest przez niego nabywane przez uczenie się i przekazywanie innym ludziom, a także następnym pokoleniom w drodze informacji pozagenetycznej. Polski biolog pisze: ”Kultura jest narzędziem poznania i opanowania świata przez człowieka[...](Kunicki-Goldfinger 1993:231). Rezultatem uczenia się oraz pozagenetycznego przekazu informacji, określa się mianem protokultury.
CHARAKTERYSTYKA KULTURY JAKO ATRYBUT CZŁOWIEKA
Kultura obejmuje całość życia człowieka. Wszystkimi czynnościami i zachowaniami reguluje kultura, np. jedzenie. W kulturze ważniejsze jest to jak się je, lub czym się je, a nie to co się je. Pojęcie tak rozumianej kultury nie ma charakteru wartościowego. Kulturą nie jest to, co dobre, szlachetne, piękne, ale wszystko jest dziełem człowieka. W rezultacie o żadnym człowieku nie można powiedzieć, że jest bez kultury. Kultura jest tworem zbiorowym, nie indywidualnym. Powstaje i rozwija się ona w wyniku kontaktów miedzy osobnikami przekazującymi sobie różne informacje i uczącymi się od siebie nawzajem, jak reagować i zachowywać się w rozmaitych okolicznościach.
Kulturą jako zbiorowym tworem można interesować się na dwa sposoby:
Zobiektywizowany system, czymś zewnętrznym w stosunku do ludzi, którzy ją stworzyli.
Proces tworzenia kultury, uwagę kieruje się na to jak ludzie, w toku swego istnienia wynajdują nowe sposoby myślenia i działanie zarówno w stosunkach wzajemnych jak i w stosunku do przyrody, która ich otacza i tym sposobem produkują kulture, (Carrithers 1992:51)kultura narasta i przekształca się w czasie.
TREŚĆ KULTUR
Rozumienie kultury jako międzyosobniczego przekazu informacji i rezultatu uczenia się oznacza zakwestionowanie przynależności do niej przedmiotów materialnych.
Dla badaczy kultury przedmioty są i mogą być cennym źródłem informacji o kulturze. Stanisław Ossowski, twierdzi że na dziedzictwo kulturowe składają się „wzory reakcji
mięśniowych, uczuciowych i umysłowych”, natomiast przedmioty są „korelatami dziedzictwa kulturowego”(Ossowski 1966:64-66).
Dwaj amerykańscy antropolodzy Alfred Louis Kroeber 1950r i Clyde May Kluckolm 1975r.,zebrali i podali analizie ponad 150 definicji kultury, postarali się wydobyć z nich wspólną treść. Stwierdzili, że „na kulture składają się wzory sposobów myślenia, odczuwania i reagowania” oraz że „zasadniczy trzon kultury stanowią[...]idee, a szczególnie związane z nimi wartości”
Za treść kultury rozumianej, uznajemy wzory sposobów odczuwania, reagowania i myślenia wartości i wyrastające z tych wartości normy, a takie sankcje skłaniają do ich przestrzegania.
Wzory sposobów myślenia, reagowania i odczuwania mogą być idealne i realne.
Wzór idealny, mówi jak postępować lub co odczuwać, np. uczucie smutku na pogrzebie, radości na weselu.
Wzór realny, mówi o regularności zachowań członków pewnej zbiorowości. Nie określają one jak się zachowywać, ale jak ludzie się zachowują.
Wzory realne mogą by jawne lub ukryte.
Wzór jawny to taki, z którego istnienia członkowie danej zbiorowości zdają sobie sprawę i potrafią go opisać badaczowi.
Wzór ukryty, to taki, który realizujemy, nie mając pojęcia, ze zachowujemy się zgodnie z nim.
Może się zdarzyć, ze wzór idealny jest wzorem jawnym jakiegoś zachowania, natomiast wzór ukryty jest wzorem realnym, zgodnie z którym ludzie rzeczywiście się zachowują.
Wartości, najprostsze określenie to dowolny przedmiot materialny lub idealny. Do tak szerokiej rozumianej kategorii wartości może należeć mieszkanie, zdrowie, samochód, wolność, miłość, dochód, szacunek otoczenia, ojczyzna, zgrabna figura, ładna cera. Różnią się tylko stopniem ważności, dlatego tworzą one hierarchię.
Wyróżniamy wartości uznawane, odczuwane, realizowane(Ossowski1967d)
Wartości uznawane, to takie, o których człowiek wie, ze powinny być dla niego atrakcyjne i powinien je cenić. Akceptując je, człowiek może czuć pewien przymus zewnętrzny.
Wartości odczuwane, to takie które wchłonęły się głęboko i stały się częścią wewnętrznego świata człowieka, a ich własna realizacja, są dla niego potrzebą.
Wartościami realizowanymi mogą być wartości odczuwane jak i uznawane.
Konfliktem wartości, możemy uznać stan kiedy robimy cos wbrew swojej ochoty, np. kiedy rezygnujemy z realizacji wartości odczuwanej na rzecz wartości uznawanej.
Norma „w potocznym mniemaniu jakaś reguła, jakiś przepis”(Ossowski 1947:104).
Są to prawidła i reguły, którymi żyje grupa. Normy wyrastają z wartości. Normy określają moralność, obyczaje, zwyczaje.
Sankcje to kary i nagrody. Jest to system, za pomocą, którego zachęca się do zachowań uważalnych za pożądane i zniechęca do innych niepożądanych. Sankcje mogą być formalne i nieformalne.
Formalne, określane są przez przepisy i kodeksy karne, których stosowaniem zajmuje się pewien dział administracji- penitencjarny.
Nieformalne, karą jest wyśmianie, nagrodą pochwała. W społeczeństwie przeważają sankcje nieformalne, na przykładzie kary, która jest bardziej dotkliwa niż duże, ostre kary formalne.
2. DZIEDZINY KULTUR
Kultury dzielimy na kulturę bytu, kulturę społeczna i kulturę symboliczną.
Kultura bytu to cześć kultury, która odnosi się do relacji z naturą, produkcji, dystrybucji i konsumpcji dóbr oraz usług, a także do czynności ochronnych i obronnych.
Kultura społeczna, to treści kultury odnoszące się do stosunków miedzy ludźmi, regulują te stosunki i określają ich formy.
KULTURA SYMBOLICZNA
Wyróżniamy również kulturę literacką, muzyczną, polityczną i inne. Zawierają one elementy kultury społecznej i symbolicznej.
Kultura symboliczna to po prostu kultura, określana „kulturą w węższym sensie” ,obejmuje wartości i wzory zachowań związane z zaspokajaniem potrzeb ludzkich, niezbędnych do przeżycia.
Ekspresywno -integracyjna, to rodzaj potrzeby zaspokajania uczuciom, impulsom, oraz poczucia ciągłego kontaktu z innymi ludźmi, jak i uczestnictwa we wspólnocie.
Znak, znaczony, a znaczący jest to stosunek do tego co oznacza.
Język to najpowszechniejszy system znaków. Większość znaków pełni funkcje instrumentalne, to takie które nie mają własnej treści i ich wartość jest wyłącznie wartością
narzędzia służącego przekazywaniu treści tego co jest znaczne.
Symbol to znak, który przyjmuje określone znaczenie.