Aleksytymia to słowo pochodzące z greki i dosłownie oznacza "brak słów dla emocji" .Aleksytymia to zniekształcenie procesów emocjonalnych, polegające na trudnościach w rozpoznawaniu własnych uczuć. Osoby te nie potrafią ucharakteryzować swoich uczuć i wyrazić ich słowami, mają ograniczone słownictwo określające emocje.
W syndromie aleksytymii można wyróżnić cztery charakterystyczne cechy:
• Nieumiejętność nazywania przeżywanych emocji. Aleksytymik przeżywa pobudzenia emocjonalne, ale nie potrafi go nazwać, nie zdaje sobie przy tym sprawy ze swojej ułomności. Zna takie słowa jak gniew, nienawiść, strach, ekstaza czy wstręt - lecz pozostają one dla niego pojęciami abstrakcyjnymi dlatego pobudzenie emocjonalne ma dla aleksytymika charakter nieokreślony i nie potrafi on poradzić sobie z nim. Inaczej bowiem radzimy sobie ze strachem, a inaczej z gniewem, lecz najpierw musimy trafnie rozpoznać, czy przeżywamy gniew, czy strach i umieć nazwać nasze stany emocjonalne. W przypadku niemożności nazwania i rozpoznania uczuć pozostają jedynie proste sposoby radzenia sobie z nimi - a mianowicie wyparcie czy tłumienie.
• Niezdolność odróżniania pobudzenia fizjologicznego od emocji. Często odczuwamy pobudzenie, które nie jest wynikiem emocji, lecz czynników fizjologicznych, takich jak np. zmęczenie, niewyspanie, wysiłek fizyczny, zbyt mocna kawa czy zbyt duża liczba wypalonych papierosów, niekorzystne warunki pogodowe, hałas itp.
Aleksytymik nie potrafi odróżnić pobudzenia emocjonalnego od pobudzenia fizjologicznego, dlatego emocje nie informują go o jego stanie psychicznym i nie potrafi on np. dokonać wnioskowania.
• Ubóstwo życia wyobrażeniowego. Proste emocje, takie jak: strach, gniew, zadowolenie, niezadowolenie, wstręt - powstają pod wpływem bodźców zewnętrznych i uruchamiane są dzięki wrodzonym mechanizmom psychofizjologicznym. Natomiast złożone i subtelne uczucia, które dominują w życiu człowieka, powstają pod wpływem uruchamianej przez nas wyobraźni. "Tymczasem aleksytymicy obawiają się, że emocje wymkną się im spod kontroli, dlatego nie lubią myśleć czy marzyć o czymkolwiek. Są często superlogiczni, gdyż sądzą, że to najlepszy sposób radzenia sobie z różnymi problemami" (T. Maruszewski, E Ścigała).
• Operacyjny styl myślenia. Aleksytymicy mają poważne problemy z sięganiem do istoty rzeczy, dlatego niechętnie to czynią. Szczegółowo opisują złożone epizody emocjonalne, które spowodowały pobudzenie, lecz nie zastanawiają się, jaka była jego głębsza przyczyna. Po prostu nie są w stanie tego zrobić.
Przyczyna aleksytymii nie jest jeszcze do końca znana. Wydaje się, że w jej powstawaniu biorą udział zarówno czynniki biologiczne, jak i psychospołeczne. Aleksytymia częściej dotyka mężczyzn, co wynika z innej niż u kobiet budowy ich mózgu.
Najnowsze badania tego problemu ujawniły, że aleksytymii często towarzyszy depresja, wysokie natężenie emocji negatywnych przy równocześnie niskim natężeniu emocji pozytywnych, zbytnia rzeczowość, mniejsza kreatywność i twórczość, słaba umiejętność radzenia sobie ze stresem, lęk przed nowymi sytuacjami, podwyższony poziom hipochondrii, niski poziom empatii (umiejętności wczuwania się w przeżycia innych), zwiększone ryzyko chorób psychosomatycznych.