3.1 CZYN NIEDOZOWOLNY, JAKO ŹRÓDŁO ZOBOWIĄZANIA

Czyn niedozwolony (inaczej delikt) - wyróżniany, jako jedno ze zdarzeń cywilnoprawnych, czyli faktów, z którymi prawo cywilne łączy powstanie, zmianę lub ustanie stosunków cywilnoprawnych. Jego źródłem może być zaniechanie lub takie zdarzenie które ani do klasy działań ani do klasy zachowań zaliczone być nie może. Może on być przypisany nie tylko osobą fizycznym ale także osobą prawnym. Podstawową konsekwencją wiążącą się z wyrządzeniem czynu niedozwolonego jest obowiązek naprawienia tak powstałej szkody (art. 415 KC). Zazwyczaj w tych przypadkach mamy do czynienia z sytuacją że poszkodowany i sprawdza nigdy wcześniej nie wiedzieli o swoim istnieniu. W tym kontekście należy wyróżnić różnice miedzy odpowiedzialnością deliktową i kontraktową.

Odpowiedzialność deliktowa - odpowiedzialność ta powstaje w wyniku samego aktu popełnienia czynu z mocy samego prawa (może być popełniona tylko przez osoby fizyczne)

Odpowiedzialność kontraktowa - źródłem jej jest fakt niewykonywania lub niewłaściwego wykonania zobowiązania będącego stosunkiem uprzednim do jego niewykonania lub wykonania nieprawidłowego

3.2 PRZESŁANKI I ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI OPARTE NA ZASADZIE WINY

Wskazane w art. 415 KC - odpowiedzialność deliktowa. Dla jej zaistnienia muszą zostać spełnione dwie przesłanki przedmiotowa oraz podmiotowa.

Przedmiotowa oznacza konieczność wykazania iż dokonany czyn jest bezprawny. Jeżeli wykażemy to w sposób pozytywny możemy przejść do przesłanki podmiotowej, czyli odnoszącej się do kwestii winy sprawcy.

1. bezprawność czynu - oznacza jego sprzeczność z obowiązującymi zasadami porządku prawnego, bezprawność ma miejsce w razie sprzeczności z regułami ostrożności lub z zasadami współżycia społecznego, które w orzecznictwie są określane jako obowiązki wynikające ze zwykłego rozsądku. Bezprawność może być wyłączona w sytuacjach gdy:

- działanie nastąpiło w ramach obrony koniecznej, polegającej na odpieraniu bezpośredniego i bez prawnego zamachu na jakiekolwiek dobro własne lub innej osoby.

- działanie w stanie wyższej konieczności polegające na zniszczeniu lub uszkodzeniu cudzej rzeczy albo zabiciu lub zranieniu cudzego zwierzęcia.

- dozwolona jest samopomoc (polegająca na zajęciu cudzego zwierzęcia)

- zgoda poszkodowanego

- wykonanie praw podmiotowych

2. wina - gdy ustalimy że działanie było bezprawne i gdy nie zaistnieje żadna z powyższych sytuacji łagodzących jego zachowanie należy przejść do analizy przesłanki podmiotowej sprowadzającej się do konieczności wykazania iż działanie sprawcy deliktu było zawinione. Winą - określamy stosunek woli i świadomości działającego do swojego czynu, można ją przypisać podmiotowi prawa tylko wtedy kiedy istnieją podstawy do negatywnej oceny jego zachowania. Winy nie można przypisać gdy stan psychiczny lub rozwój intelektualny związany z wiekiem nie pozwala na wartościowe podejmowanie działań i tym dokonania oceny czynów:

- osoby niepoczytalne (art. 425 KC)

- osoby małoletnie do 13 roku życia (art. 426 KC)

Wyróżniamy dwa rodzaje win:

- umyślna - polegająca na tym że sprawa chce przez swoje bezprawne działanie lub zaniechanie wyrządzić drugiemu szkodę lub co najmniej świadome godzi się na to.

- nieumyślna - sprowadza się natomiast do zarzutu nie dołożenia staranności wymaganej w sytuacji określonego rodzaju. Należy nadmienić iż wykazanie nieumyślności nie zwalnia od odpowiedzialności.

Wina ma miejsce jeż lii miedzy sprawdzą oraz zawinionym istnieje związek przyczynowy.

3.3 PRZESŁANKI I ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI OPARTE NA ZASADZIE RYZYKA I SŁUSZNOŚCI

Ustawodawca w pewnych szczególnych sytuacjach dokonuje modyfikacji zasady ponoszenia odpowiedzialności na zasadzie winy - opierając ją na zasadzie ryzyka albo na zasadzie słuszności. W takich przypadkach nie ma konieczności ustalania bezprawności oraz winy lecz poprzestaje się na analizie normy prawnej. Odpowiedzialności jest przypisana osobie wskazanej w normie prawej. Jedynym wymogiem jest wykazanie spełnienia przesłanek, czyli wykazanie szkody oraz związku przyczynowego pomiędzy szkodą a okolicznością, o której stanowi odpowiedzialność oparta na zasadzie ryzyka i słuszności

3.4 POSZCZEGÓLNE PRZYPADKI ODPOWIEDZIALNOŚCI

1. Odpowiedzialność za czyn własny, odpowiedzialność małoletnich i niepoczytalnych

Odpowiedzialność za czyn własny osoby fizycznej (art. 415 KC) dotyczy każdego zawinionego czynu człowieka , który może wyrażać się w podjęciu określonego działania jak i w jego zaniechaniu , dokonaniu czynności czysto psychofizycznych jak i konwencjonalnych, w tym również zawarcie umowy.

Wina anonimowa - czyli przypisanie winy osobie prawnej w razie wyrządzenia szkody związanej z działalnością prowadzoną przez tą osobę przy równoczesnej niemożności identyfikacji konkretnego sprawcy. Przypisanie takiej winy wymaga określenia standardu poprawnego działania takiej struktury i porównaniu z tym standardem działań które w rzeczywistości miały miejsce.

Ostatnią winą jest wina za odpowiedzialność za tzw. winę w nadzorze - w tym przypadku podmiot ponosi odpowiedzialność za własne działanie jednak bezpośrednią przyczyną szkody jest działanie osoby nadzorowanej. Odpowiedzialność ponosi ten kto z mocy ustawy zobowiązany jest do sprawowania nadzoru nad osobą , której z powodu wieku niepoczytalności nie można przypisać winy. Aby uniewinnić nadzorującego musi on udowodnić że wypełniał swoje obowiązki prawidłowo, musi udowodnić że szkoda powstałaby też przy starannym wykonywaniu nadzoru.

Odpowiedzialność za samodzielnych wykonawców i podwładnych - ta odpowiedzialność oznacza oderwanie jej od sprawstwa, osoba obowiązana jest do naprawienia szkody ponosi bowiem odpowiedzialności za działanie osoby trzeciej, która wyrządziła szkodę. Zasada ogranicza się tylko do dwóch typów sytuacji:

- odpowiedzialność wiąże się ze szkodą wyrządzoną przez samodzielnego wykonawcę (art. 429 KC) - szkoda ta zaistnieje gdy podwładnemu będzie można przypisać winę - jest to odpowiedzialność oderwana od przesłanki winy powierzącjącego lecz oparta na jego ryzyku.

- odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez podwładnego (art. 430KC) - zaistnieje gdy szkoda została wyrządzona przez podwładnego przy wykonywaniu przez niego powierzonych mu czynności

Odpowiedzialność na zasadzie winy - opiera się na etycznym założeniu, że ten, kto swoim zawinionym czynem wyrządził komuś szkodę, powinien ponosić konsekwencję swego zachowania i wyrównać poszkodowanemu doznaną przez niego szkodę

Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka - opiera się na założeniu, że ten kto eksploatuje pewne niebezpieczne dla otoczenia urządzenia wykorzystujące siły przyrody lub posługuje się dla realizacji swoich interesów podległymi mu osobami, powinien ponosić odpowiedzialność za szkody stąd wynikłe dla innych osób, chociażby on sam winy nie ponosił

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta i rzeczy

Ustawa nakłada odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta, odpowiedzialną osobą jest wówczas osoba która zwierze chowa lub się nim posługuje. Zasada odnosi się zarówno do zwierząt domowych jak i dzikich które pozostają pod pieczą człowieka lecz nie dotyczy zwierząt żyjących w stanie wolnym. Odpowiedzialność tą opieramy na zasadzie słuszności, która umożliwia domaganie się odszkodowania na zasadach współżycia społecznego.

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez siły przyrody

Regulacje wskazują że siłami są para, gaz , elektryczność oraz paliwa płynne przy czym jest to katalog otwarty. Podmiotem odpowiedzialnym za szkodę jest podmiot który prowadzi to przedsiębiorstwo lub zakład na własny rachunek jednakże jego odpowiedzialność dotyczy tylko takich wypadków gdy szkoda jest wyrządzona przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu. Odpowiedzialność ta jest uchylona w skutek nastąpienia siły wyższej, wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej za którą prowadzący wprawił przedsiębiorstwo w ruch.

3.5 REGUŁY DOTYCZĄCE NAPRAWIENIA SZKODY W WYNKU CZYNU NIEDOZWOLONEGO

- miarkowanie odszkodowania -> polega na obniżeniu, rozłożeniu na raty, odroczeniu terminu spłaty itp. Jeżeli wskazuje na to stan majątkowy osoby odpowiedzialnej za szkodę wymaga takiego ograniczenia, tylko w przypadku gdy sprawca i poszkodowany są osobami poszkodowanymi

- odpowiedzialność solidarna -> gdy odpowiedzialność wyrządzoną deliktem odpowiedzialność ponosi kilka osób. Osoba poszkodowana może żądać od pozostałych zwrotu odpowiedniej części , zależne to będzie od winy danej osoby i w jakim stopniu przyczyniła się ona do powstania szkody. Jeżeli szkoda została naprawiona przez osobę której nie można przypisać winy , może ona żądać od osoby zwrotu świadczenia od sprawcy, któremu winę można przypisać.

Ustawodawca przewidział także szczególne zasady dotyczące odpowiedzialności za szkodę na osobie wyrządzoną czynem niedozwolonym.

Określenie „szkoda na osobie” skazuje dobro bezpośrednio naruszone deliktem (m.in. uszczerbki wynikające z uszkodzenia ciała, rozstaju na zdrowiu, pozbawienia życia)

Poszkodowany może:

- domagać się zwrotu wszelkich kosztów wynikających z leczenia lub rehabilitacji

- żądać renty wówczas gdy utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej

- domagać się zamiast renty jednorazowego odszkodowania

- wnosić o zadośćuczynienie pienienieżne za doznaną krzywdę albo na wskazany cel społeczny

Rzeczowe zadośćuczynienie jest powszechnie ujmowane jako odszkodowanie za wywołane u poszkodowanego ujemne przeżycia psychiczne będące efektem deliktu.

Ustawodawca przewidział także szereg roszczeń gdy w przypadku uszkodzenia cała nastąpiła śmierć poszkodowanego.

4.1 ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODĘ WYRZĄDZONĄ BEZPRAWNYM DZIAŁANIEM WŁADZY PUBLICZNEJ

Funkcjonowanie i podejmowanie decyzje przez administracje mogą wyrządzić jednostce szkodę. Istnieją dwa cele jej naprawienia:

- wewnętrzny -> służący polepszeniu funkcjonowania administracji

- zewnętrzny -> dotyczy aspektu majątkowego administracji

4.2 ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODĘ WYRZĄDZONĄ BEZPRAWNYM DZIAŁANIEM WŁADZY PUBLICZNEJ

Odpowiedzialność za czyn własny - czyli za działanie organu władzy związane z realizacją jego prerogatyw. Ogólnie ocenia się działania lub zaniechania powodujące szkodę, odchodząc od ogólnej zasady winy. Należy przyjąć że działalność władcza przejawia się w sferze zewnętrznej władztwa organów władzy, a w celu jej zagwarantowania możliwe jest stosowanie środków przymusu bezpośredniego. Podmiotami ponoszącymi odpowiedzialność są osoby prawne wykonujące te władze z mocy prawa np. Skarb państwa. Bezpośredni sprawca szkody występuje w roli wykonawcy władzy publicznej. Należy podkreślić iż nie jest wymagana identyfikacja sprawcy gdyż powstaje ona w razie zachowania się obiektywnie niezgodnego z prawem. Poszkodowanym może być każdy czyli dowolny podmiot prawa cywilnego.

Odpowiedzialność deliktowa władzy publicznej powstaje gdy spełnione są następujące przesłanki:

• Poniesiona została szkoda, obejmująca uszczerbki na majątkowe w postaci straty i utraconego zysku oraz inne uszczerbki niemajątkowe

• Szkoda została spowodowana niezgodnym z prawem wykonaniu władzy publicznej, przez co rozumie się zarówno działania jak i zaniechania

• Miedzy wykonaniem władzy a szkodą musi zaistnieć związek przyczynowy a szkoda stanowi normalne następstwo działania lub zaniechania władzy publicznej

4.3 ODPOWIEDZIALNOŚĆ NA PODSTAWIE ART. 417 KC

W odpowiedzialności władzy publicznej istotne jest by szkoda była wyrządzona przy wykonywaniu funkcji władczych. Dotyczy on odrębnie wiele stanów faktycznych, rodzących odpowiedzialność państwa, ale dotychczas uregulowanych w różnorodnych aktach normatywnych.

4.3.1 SZKODA WYRZĄDZONA WYDANIEM LUB NIE WYDANIEM AKTU NORMATYWNEGO

Bezprawie legislacyjne - czyli szkoda wyrządzona przez wydanie aktu normatywnego, dla dochodzenia odszkodowania trzeba wyeliminować z obrotu prawnego danego aktu wskutek uchylenia orzeczenia lub stwierdzenia nieważności przez właściwy organ bądź w wyniku orzeczenia TK, NSA w sprawie z godności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego.

Zaniechanie legislacyjne - czyli szkoda wyrządzona przez nie wydanie aktu normatywnego. Mamy z nią do czynienia w dwóch przypadkach:

- gdy wbrew obowiązkowi prawnemu ustawodawca nie stworzył wymagającej regulacji -> zaniechanie właściwe

- stworzył unormowanie, nie pełne -> zaniechanie względne - inaczej pominiecie.

SCHEMAT !!

Przesłankami odpowiedzialności odszkodowawczej są w tym przypadku:

Szkoda, zdarzenie które ją wywołało, polegające na wydaniu bezprawnego orzeczenia, którego niezgodność będzie stwierdzona we właściwym postępowaniu oraz normalny związek przyczynowy miedzy zdarzeniem a szkodą

Pod pojęciem prawomocnego orzeczenia rozumiemy : wyroki, postanowienia, nakazy zapłaty. Dla uznania mamy do czynienia z bezprawnością władzy publicznej należy ją wykazać że nastąpiły niezgodne działania z prawem przez dany organ administracji. Szkoda taka może być spowodowana niewydaniem orzeczenia lub decyzji bądź przewlekłością postępowania sądowego lub administracyjnego. Dla stwierdzenia przewlekłości należy ocenić terminowość i prawidłowość czynności podjętych przed sąd uwzględniają charakter sprawy, stopień faktycznej i prawnej jej zawisłości , znacznie dla strony rozstrzygniętych w sprawie zagadnień oraz zachowanie się stron.

4.4 ODPOWIEDZIALNOŚĆ MAJĄTKOWA FUNKCJONARIUSZY PUBLICZNYCH

Praktyka dowodzi że wydawane decyzje administracyjne, zwłaszcza w sprawach podatkowych mogą prowadzić nawet do upadłości podmiotów gospodarczych.

Funkcjonariuszem publicznym - jest to osoba działająca w charakterze organu administracji publicznej lub z jego upoważnienia albo jako członek kolegialnego organu administracji publicznej.

Podmiot odpowiedzialny to Skarb Państwa, odpowiada on za winy popełnione przez funkcjonariuszy publicznych.

Skarb Państwa - to jednostka samorządu terytorialnego lub inny podmiot, który ponosi odpowiedzialność majątkową za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej.

Funkcjonariusz publiczny ponosi odpowiedzialność gdy:

- na mocy prawomocnego orzeczenia sądu

- nastąpiło rażące naruszenie prawa spowodowane działaniem lub zaniechaniem funkcjonariusza publicznego

- w odpowiednim postępowaniu wykaże się że nastąpiło rażące naruszenie prawa

Kara wymierzona nie może przekroczyć 12-krotności przeciętnego wynagrodzenia funkcjonariusza.

4.5 ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODĘ WYRZĄDZONĄ ZGODNYM Z PRAWEM WYKONYWANIEM WŁADZY PUBLICZNEJ

Jest to wyjątkowa podstawa odpowiedzialności. Odpowiedzialność w tym przypadku jest ograniczona, gdyż można żądać odszkodowania tylko za szkodę wyrządzoną na osobie. Ponadto poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego naprawienia szkody oraz zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

4.6 ODPOWIEDZIALNOŚĆ DELIKOTWA WŁADZY PUBLICZNEJ W PRZEPISACH SZCZEGÓŁOWYCH

Odpowiedzialności tej nie stosuje się:

- jeżeli jest regulowana przepisami szególnymi, regulującymi inaczej niż przepisy KC

- odmienność ta nie może naruszać reguł konstytucji z art. 77 ale może być zaostrzona lub złagodzona oraz musi być oparta na zasadzie bezprawności.

Podmiotem uprawnionym do odszkodowania jest ten kto został : niesłusznie skazany, tymczasowo aresztowany, zatrzymany. Odszkodowaniu podlega nie tylko uszczerbek majątkowy ale także utrata dobrego imienia

KAZUSY

I Na lekcji matematyki jedndo dziecko wbiło drugiemu cyrkiel do oka podczas obecności nauczyciela. Dziecko widzi, ale ma propbelmy z wzrokiem. Kto ponosi odpowiedzialnośc

Odpowiedzialność ponosi ten kto z mocy ustawy zobowiązany jest do sprawowania nadzoru nad osobą. W tym przypadku odpowiedzialnością obarczy sie nauczyciela jako osobe która sprawuje opieke nad dziecmi w czasie lekcji

II Przez miasto Prószków jest pbjazd drogi ustanowiony przez samorząd terytorialny, w wyniku, którego zawalił się dom, gdyż droga przy nim stała się bardziej uczęszczana, więc dom był obarczony większą ilością trzęsień (nie wiem jak dokładnie to miało być). Odpowiedzialnośc organów władzy publicznej, kogo pozwać, związek jaki?

Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka, pozwałbym Generalna Dyrekcja Krajowych Dróg i Autostrad ze względu na że jest to droga krajowa a samorząd terytorialny miasta Prószków podlega poleceniom Generalnej Dyrekcji Krajowych Dróg i Autostrad.

III czy odpowiedzialność skarbu państwa jest z zaniechania czy za działnie a może oba? czy może wynkać z zasad współżycia spolecznego?

Odpowiedzialnosc skarbu państwa jest ponoszona za zaniechanie i za działanie jednocześnie. Tak odpowiedzialnosc może wynikac z zasad współżycia społecznego.

---