Literatura średniowiecza, renesansu, baroku
13. literatura polemiczna w okresie kontrreformacji. Perswazja i propaganda jako oręż w walce reformatorów i kontrreformatorów w kontekście `złotej wolności ` narodu szlacheckiego.
Zacznę od krótkiego historycznego wprowadzenia czym jest reformacja. Umieszczając ją w epoce: Renesans , w tym okresie zacząło się załamanie znaczenia papiestwa , miasta szybko się rozwijały, miał miejsce kryzys cesarstwa i papiestwa, dochodziło do konfliktów między tymi dwoma ośrodkami. W tym okresie bunt biedoty sprawił że stolicę papiestwa przeniesiono z Rzymu do Awinionu we Francji, jak pamiętamy w tym czasie zaczęła się niewola awiniońska trwała prawie 100 lat ,było to uzależnienie papiestwa od cesarstwa. Szukano sposobu reform doczekano się reakcji ze strony polskich twórców Andrzej Frycz Modrzewski przedstawił w XVI w propozycję reform. W tym okresie prawdziwą burzę wywołało wystąpienie Marcina Lutra, z czasem Henryk VIII ogłosił się głową kościoła, i tak koncepcja Średniowiecznej uniwersalnej Europy legła w gruzach. Polska na tle pozostałych krajów okazała się chlubnym wyjątkiem poza dyskusjami nie dochodziło do buntów ani radykalnych decyzji, nie odcięto się od papiestwa. Powstał ruch humanistyczny którego patronami byli papieże, termin humanizm oznacza prąd umysłowy poszukujący i rozwijający tradycję starożytnej wiedzy o człowieku . Nastąpił kryzys literatury, wartości, świadomości społecznej.
Kontrreformacja dążyła do zlikwidowania dążeń reformacyjnych, to swoista odpowiedź kościoła na nurt reformatorów .Początków kontrreformacji w Polsce nie da się związać z konkretną datą, można za to powiedzieć że nastaje u nas wraz z przybyciem jezuitów (1564) , którzy wprowadzają zmiany w architekturze budynków kościelnych. Najważniejszą ich zasługą jest jednak reforma szkolnictwa, ubodzy ludzie mieli większy dostęp do nauki. Program nauczania oparty był na wzorze klasycznym, ale przystosowanym do potrzeb kulturowych,(np. zawierał polemikę renesansu z antykiem). Uchwały trydenckie(1577) zakładał kontrolę nie tylko nad literaturą czytaną w szkołach , próbowano narzuci program pisarzom. Wprowadzono zatem dwie formy działania: poprzez cenzurę i poprzez indeks ksiąg zakazanych. Represje dotykały wydawców , drukarzy, również heretyków i polemistów antyjezuickich, bowiem od XVI w. rozwija się nurt pism antyjezuickich w Europie i Polsce. Polemiki z zakonem podejmują heretycy ale również katolicy. Najważniejsze to pamflet `Gratis” Bożka który równocześnie zamknął okres polemik antyjezuickich. W Polsce ośrodkiem najważniejszej opozycji różnowierczej, „Zbór braci polskich”. Pisarze tego okresu spotykają się z nie lada trudną sytuacją ,boją się o siebie i swoją twórczość. W centrum zainteresowań znalazły się narodowe przekłady Biblii. Czołowym działaczem obozu kontreormatów to Piotr Skarga, jezuita którego płomienne mowy przedstawiał nam doktor Mirosław Lenart. Do końca życia ten działacz nie poprzestał zwalczać heretyków, sądził że dzięki tej walce kościół na nowo się zjednoczy (o Skardze u Hernasa s. 180), Maciej Skarbiniewski również jezuita cieszył się ogromną sławą swoją fantastyczną twórczością wspierał kościół . Jednym z poetów Adrianów był Jakub Trembecki, z tych ważniejszych twórców którzy stali po stronie reformatorów byli: Zbigniew Morsztyn i Wacław Potocki.
Wacław Potocki w swojej twórczości wytyka błędy jeszcze jednej grupie społecznej , ludziom rządzącym Sarmatom którzy nadużywali pojęcia złotej wolności( o sarmatyzmie przeczytajcie sobie w moim wcześniejszym opracowaniu o baroku) . Sarmatyzm stworzył własny styl życia zamknięty w środowisku wiejsko - sąsiedzkim. Elementy sarmatyzmu odnajdujemy w literaturze, powstawały tzw. Silva rerum - księga domowa, zapisywano różne wydarzenia, teksty literackie, np. „pamiętniki” Paska - przykład gawędy szlacheckiej, Kochowski widział w sarmatyzmie współczesny naród wybrany. Krzysztof Opaliński mówi że grozi nam upadek państwa („nierządem Polska stoi i nierządem zginie” fragment z jednej satyry, z tomu „Satyry albo przestrogi do naprawy rządu i obyczajów w polszcze należące” ). W tym czasie kościół nawiązywał do Średniowiecza jako wielkiej epoki wzorów chrześcijańskich, stąd zainteresowanie poezją hagiograficzną np. `Żywoty świętych” . Sprzeciwiano się jednak Średniowiecznej swobodzie legend, zmyślonym wydarzeniom.
Korzystałam głównie z Hernasa są więc to jego stanowiska.
1