Hodowla królików
Chów królików jest ważnym i przyszłościowym, z gospodarczego punktu widzenia, kierunkiem produkcji zwierzęcej. Króliki, bowiem jako zwierzęta produkcyjne, charakteryzują się wysokimi wskaźnikami cech użytkowych, decydujących właśnie o ich przydatności gospodarczej. Należy tutaj wymienić:
dużą płodność i plenność - w warunkach chowu ekologicznego, od 1 samicy uzyskuje się ponad 20-25 królików odchowanych w ciągu roku,
wczesne dojrzewanie i wysokie tempo wzrostu młodych królików- króliki ras mięsnych typowo można używać do rozpłodu już w wieku 4-41/2 miesiąca, przyrosty młodych królików kształtują się na poziomie około 30 g/dzień;
żywienie królików systemem tradycyjnym, wykorzystują paszę o małej przydatności dla innych zwierząt gospodarskich, a więc pasz o dużej zawartości włókna;
wysoką wydajność rzeźną przekraczającą 55% oraz bardzo korzystny stosunek mięsa do kości - w tuszkach króliczych stosunek ten wynosi jak 82:18, co oznacza, że z 1 kg tuszki uzyskuje się około 820 g czystego mięsa;
wysoką jakość mięsa, które jest zaliczane do mięs białych, lekkostrawnych i dietetycznych o wysokiej zawartości wielonienasyconych kwasów tłuszczowych;
wartościowe skóry odgrywające poważną rolę jako surowiec futrzarski zwłaszcza w krajach gdzie występują zimy.
Ekologiczny chów królików oparty jest na przepisach zawartych w rozporządzeniu Rady (EWG) nr 2092/91 (z póź. zmianami) w sprawie produkcji ekologicznej produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych w celu włączenia produkcji zwierzęcej.
Rasy królików
Najczęściej spotyka się podział ras królików, według ich kierunku użytkowania:
mięsne,
futerkowe,
wełniste.
Produkcja królików rzeźnych
Króliki ras mięsnych charakteryzują się krępą budową ciała i długim tułowiem o dobrze rozwiniętej partii tylnej. Odznaczają się także wczesnym dojrzewaniem, dużymi przyrostami masy ciała, wysokimi wskaźnikami użytkowości rzeźnej oraz dobrym wykorzystaniem paszy.
Z ras średnich normalnowłosych największe znaczenie przy produkcji królików rzeźnych mają następujące rasy, nazywane często rasami brojlerowymi: nowozelandzka (biała i czerwona), duńska, kalifornijska, termondzka i srebrzysta francuska. Przy rozpoczynaniu ekologicznej produkcji stado podstawowe można zakupić w fermie tradycyjnego typu.
Uzyskane potomstwo po spełnieniu wszystkich wymaganych zaleceń może zostać uznane za ekologiczne.
Następny rozdział
Przeczytaj dalej:
Francuski srebrzysty, Szynszyl wielki, Wiedeński niebieski, Wiedeński biały, Nowozelandzki czerwony, Nowozelandzki biały, Kalifornijski, Alaska, Duński biały, Popielniański biały, Termondzki biały,
Wymagania środowiskowe królików
Króliki należą do zwierząt o ograniczonej termoregulacji i dlatego niezbędnym jest zapewnienie im właściwych warunków mikroklimatycznych.
warunki termiczno-wilgotnościowe Zwierzęta są szczególnie wrażliwe na wysokie temperatury (powyżej 25oC). Optymalna temperatura dla stada podstawowego wynosi 16-20oC, natomiast dla królików rosnących najodpowiedniejszą jest temperatura 14-18oC. Ważnym jest też utrzymanie odpowiedniej wilgotności względnej powietrza, które może wahać się od 55-75% przy optymalnej 65%
zapylenie i szkodliwe domieszki gazowe W wyniku rozkładu substancji organicznych zawartych w kale i moczu królików w pomieszczeniach gromadzi się nadmierna ilość amoniaku, dwutlenku węgla i siarkowodoru. Zwierzęta reagują negatywnie na zapylenie pyłem i kurzem. Zawartość amoniaku w powietrzu nie może przekraczać 0,02 mg na 1 l a dwutlenku węgla 0,1 mg na 1 l. Koncentracja pyłu nie może przekraczać 0,6 mg na 1 m3. Niedopuszczalne jest w pomieszczeniu stężenie amoniaku, które wywołuje u człowieka łzawienie oczu.
oświetlenie Jest bardzo ważnym czynnikiem wpływającym bezpośrednio na użytkowość rozpłodową królików. W pomieszczeniach zajmowanych przez stado podstawowe winny być okna, a więc oświetlenie naturalne, które powinno być w okresie jesieni, zimy i wiosny wspomagane oświetleniem sztucznym. Długość dnia świetlnego dla stada podstawowego winna wynosić 14-16 godzin na dobę przy natężeniu 50 luksów. Dla rosnącej młodzieży optymalny dzień świetlny wynosi 12-14godzin przy natężeniu światła 25 luksów, jednakże w przypadku wystarczającej ilości okien dnia świetlnego nie musi się przedłużać.
wymiana powietrza Ważnym czynnikiem prawidłowej produkcji na fermie jest wentylacja. Reguluje wilgotność w pomieszczeniu, usuwa zużyte powietrze wraz ze szkodliwymi gazami oraz doprowadza świeże powietrze. Sprawność tej wentylacji zależy głównie od ilości ciepła wytwarzanego przez znajdujące się w pomieszczeniu zwierzęta. Wymiana powietrza odbywa się przez odpowiednio otwarte kanały wyciągowe np. wywietrzniki typu Chanarda i otwory nawiewne. Systemy wentylacyjne musz ą być tak skonstruowane, aby szybkość przepływu powietrza wynosiła od 0,1 m/s zimą do 0,3 m/s latem. Wymiana powietrza winna wynosić zimą 0,8 m3 a latem do 6 m3/godzinę.
Systemy utrzymania królików
W okresie dziesiątków lat uformowały się różne sposoby chowu i produkcji królików (chów półwolny, oborowy, chów klatkowy w pomieszczeniach i na wolnej przestrzeni itp.). W zależności od wielkości stada podstawowego i intensywności rozpłodu, można wyróżnić różne systemy utrzymania królików.
Najbardziej intensywny jest system realizowany przy dużej zbiorowości zwierząt w pomieszczeniach z regulowanym mikroklimatem. Na stosunkowo niedużej powierzchni ustawia się klatki na regałach w kilku kondygnacjach. Natomiast przykładem ekstensywnego systemu (ekologicznego) chowu królików może być ich utrzymanie w pomieszczeniach na głębokiej ściółce (zagrody lub boksy), który będzie przedmiotem niniejszego opracowania. W chwili obecnej (2003) dopuszczalne jest jeszcze utrzymywanie w gospodarstwach ekologicznych królików w klatkach, jednakże dla rozpoczynających taką działalność wskazane jest utrzymywanie tychzwierząt w kojcach.
Chów królików w pomieszczeniach zamkniętych
Oprócz utrzymywania królików w klatkach stosowany jest chów w zagrodach (boksach) na głębokiej ściółce. Zagrody, czyli boksy, w których przetrzymuje się samice z przychówkiem do momentu odsadzenia lub młodzież do zakończenia tuczu, wykonuje się poprzez ustawienie w pomieszczeniu przegród skonstruowanych z desek, siatki lub metalowych prętów osadzonych w drewnianych lub metalowych listwach. Rozstaw prętów powinien wynosić 3-4 cm, aby uniemożliwiać przechodzenie młodym królikom z jednej zagrody do drugiej. W zależności od pomieszczeń, którym dysponuje hodowca boksy (zagrody) dla królików rozmieszczamy w jednym, dwu lub kilku rzędach. Orientacyjne wymiary zagrody przedstawiaj ą się następująco: długość 80-90 cm, szerokość 70-80 cm i wysokość 95-100 cm. Drzwiczki stanowią frontową ścianę boku. Do zapewnienia odpowiedniego mikroklimatu w pomieszczeniu wystarcza wentylacja grawitacyjna, polegająca na wykonaniu kanału wentylacyjnego z zasuwą do regulacji.
Jako ściółkę stosuje się najlepiej słomę ciętą lub siano, która jest uzupełniana w miarę potrzeb. Skrzynki wykotowe w boksach są zbędne, samice bowiem rodzą młode w przygotowanych przez siebie w ściółce gniazdach. Ściółkę usuwa się raz na 3 miesiące, tj. zwykle po odsadzeniu młodych.
Ściółka i woda pitna dla królików
W systemie chowu na głębokiej ściólce, konieczne jest, aby hodowca dysponowa ł odpowiednią ilośćią ściółki. Jako ściółkę stosuje się najlepiej słomę ciętą o długości 25 cm, która jest uzupełniana w miarę potrzeb. Ściółkę usuwa się raz na 3 miesi ące, tj. zwykle po odsadzeniu młodych. Po usunięciu obornika konieczne jest wykonanie dezynfekcji zagród. Przed położeniem nowej warstwy ściółki korzystne jest posypanie podłogi cienką warstwą wapna, które dziajako środek dezynfekujący. Zapotrzebowanie królików na wodę, uwzględniając stan fizjologiczny przedstawia się następująco:
samice i samce w okresie spokoju płciowego - 0,5 - 1,0 litra/dobę,
samice ciężarne i do 21 dnia laktacji - 0,7 - 1,2 litra/dobę,
samice odchowujące młode od 21 dnia do odsadzenia - 0,9 - 1,5 litra/dobę,
młode króliki po odsadzeniu do wieku 3 miesięcy - 0,2 - 0,5 litra/dobę. Niepodawanie królikom wody do picia ogranicza ich tempo wzrostu o 15-20%. Woda podawana królikom musi być czysta, odpowiadająca warunkom wody pitnej dla ludzi.
Usuwanie odchodów królików
Ilość pozyskiwanego obornika od królików zależy od ich ilości, rasy, systemu utrzymania i żywienia. Królik dorosły w zależności od stanu fizjologicznego wydala następujące ilości kału:średnio 160 g; samica w ciąży 170 g, samica karmiąca 220 g, a królik młody wydala 60 g kału i 180 ml moczu. W ciągu roku od królika dorosłego należącego do ras średnich uzyskuje się około 60 kg kału.
Pozyskane odchody powinny być tak użytkowane aby zniwelować obciążenie środowiska. Najczęściej spotykaną chorobą inwazyjną występującą u królików jest kokcydioza. Rozpowszechnienie tej choroby następuje na skutek stosowania pod uprawy polowe nie przetworzonego obornika króliczego. Wykorzystanie ich rolniczo bez niebezpieczeństwa dla zwierząt możliwe jest zatem dopiero po zniszczeniu oocyst, czyli wyjałowieniu nawozu przez kompostowanie, które wg. różnych autorów powinno trwać co najmniej 1,5 roku. Przekompostowany w ten sposób nawóz króliczy można stosować w uprawach polowych bez zagrożenia dla zwierząt.
Żywienie królików
Uwarunkowania paszowe
Żywienie królików w gospodarstwach ekologicznych można podzielić na dwa różne sposoby w zależności od kierunku ich produkcji. Jeden dotyczy żywienia królików w warunkach ferm towarowych, gdzie stosuje się intensywny system rozpłodu stada podstawowego oraz intensywny tucz młodych królików przy użyciu mieszanek paszowych w postaci granulatu.
Drugi dotyczy żywienia królików w warunkach ferm małych, tzw. przydomowych lub towarowych oraz gospodarstw ekologicznych, głównie w oparciu o pasze gospodarskie.
Pasze i ich pochodzenie
Pasze treściwe dla królików
Stanowią one podstawowe źródło składników pokarmowych w żywieniu królików. Największe zastosowanie mają ziarna zbóż: jęczmienia, pszenicy, kukurydzy i owsa. Ziarno zbóż można podawać w całości lub po ześrutowaniu, zmieszane z ziemniakami lub zagniecione z wodą, o konsystencji ciasta. Cenną paszę stanowią otręby pszenne lub żytnie. Można także wykorzystać czerstwe, nie spleśniałe pieczywo.
Oprócz zbóż można w żywieniu stosować nasiona roślin strączkowych: bób, bobik, groch i łubin słodki do 5% dawki.
Na wzrost i produkcyjność w hodowli królików bardzo dobrze wpływa dodatek pasz pochodzenia zwierzęcego. Dostarczają one aminokwasów, których całkowicie lub częściowo brakuje w białkach roślinnych. Należy do nich mleko lub preparaty mlekozastępcze - do 5% (w proszku lub świeże do woli).
Pasze objętościowe suche dla królików
Do tej grupy pasz należą susze z roślin zielonych oraz siano. Skarmianie zbyt dużych ilości siana, ze względu na dużą zawartość trudno strawnego błonnika, powoduje obniżenie wykorzystania innych składników pokarmowych dawki.
Dzienna dawka siana dla królików powinna wynosić od 80 do 100 g/sztukę.
Pasze objętościowe soczyste
W żywieniu królików największe znaczenie mają: zielonki oraz pasze okopowe: ziemniaki, marchew, buraki i brukiew. Ziemniaki winno się skarmiać po uprzednim ugotowaniu lub uparowaniu. Można wykorzystać także obierzyny, po oczyszczeniu ich z ziemi, piasku i uparowaniu. Cenną paszą jest marchew czerwona i żółta. Są one dietetyczne, zawierają duże ilości prowitaminy A. Buraki pastewne, półcukrowe oraz ćwikłowe stanowią w okresie zimy i wczesnej wiosny cenną paszę, szczególnie dla samic w okresie laktacji, ze względu na właściwości mlekopędne.
Chętnie jest także jedzona przez króliki brukiew, która przechowuje się znacznie lepiej niż buraki. Jej dawka dla królików winna wynosia do 150 do 200g. Zielonki w okresie lata stanowią podstawowe źródło białka, węglowodanów, witamin i związków mineralnych. W żywieniu królików największe znaczenie mają trawy i rośliny łąkowe, rośliny motylkowe, kukurydza i słonecznik. Z uprawianych roślin motylkowych do najbogatszych w składniki pokarmowe należą: lucerna, koniczyna czerwona i biała, inkarnatka, seradela, groch, wyka oraz przelot. Dawki traw dla królików wynoszą od 200 do 350 g/sztukę. Kiszonki przygotowuje się ze wszystkich roślin łatwo się kiszących, jak kukurydza, liście kapusty, trawy, nać marchwi, liście buraków cukrowych oraz ziemniaki parowane. Stosując żywienie kiszonkami należy zwiększyć dawki pasz mineralnych, gdyż w wyniku kwaśnego odczynu kiszonek, króliki mają zwiększone zapotrzebowanie na związki mineralne, takie jak wapń i fosfor. Do kiszonek należy króliki przyzwyczajać stopniowo, przez około tydzień, rozpoczynaj ąc podawanie od 30-40 g. Maksymalne dawki dla królików dorosłych wynoszą do 150 g.
Rozród królików
Króliki mają duże możliwości rozrodcze. Liczba królików urodzonych i odsadzonych w miocie zależy od wielu czynników: rasy, pory roku, wieku samicy przy pierwszym kojarzeniu, terminu krycia po wykocie, długość użytkowania rozpłodowego, żywienia oraz metod rozrodu i technologii produkcji.
Dojrzałość królików do rozpłodu
Króliki należą do zwierząt wcześnie dojrzewających, wielorujowych tj. rozród ich może odbywać się w ciągu całego roku, chociaż wystanie u nich popędu płciowego jest większe w okresie wiosenno-letnim niż w jesienno-zimowym. Uważa się, że czynnikiem powodującym te różnice jest zmiana długości dnia świetlnego, oddziaływującego na procesy hormonalne regulujące cykl płciowy. U królików (samic) ruja nie jest cykliczna, ani też nie jest związana z owulacją. Do jej wystąpienia konieczne jest pobudzenie płciowe, wpływające na zaistnienie procesów hormonalnych. Pobudzenie takie następuje przez kontakt z samcem lub przez przebywanie z innymi samicami w jednej klatce. Króliki ras średnich uzyskują dojrzałość płciową w wieku 3-3,5 miesiąca, natomiast pierwsze krycie prowadzi się dopiero po uzyskaniu wieku 4,5 miesiąca. Króliki ras dużych dojrzewają póżniej i samice do rozpłodu należy używać po ukończeniu 6 miesięcy, a samce w wieku 7-8 miesięcy. Nie jest wskazane opóżnianie rozpoczęcia użytkowania rozpłodowego. Jest to bowiem często przyczyną zatuczania się królikiów, co utrudnia rodzenie i może być przyczyną niepłodności. Natomiast najwłaściwszym terminem krycia samic wieloródek w warunkach ferm jest 14-18 dzień po wykocie.
Długość użytkowania rozpłodowego królików
Samice wszystkich ras królików można użytkować przez okres 3 lat, a nawet dłużej, jeśli zapewni się im dobre warunki żywieniowe - okres użytkowania rozpłodowego samic zależy w dużym stopniu od intensywności rozpłodu. W systemie intensywnego rozpłodu okres użytkowania samicy będzie krótszy, bowiem silnie eksploatowane samice po 12 miotach wykazują spadek zdolności do zapładniania oraz zmniejszoną liczbę młodych w miocie. Gdy stosuje się intensywne metody rozrodu ten okres skraca się u samic do 1,5-2 lat, a u samców 3-4 lat.
Intensywność rozpłodu królków
Samicę kryje się zwykle w klatce samca, a nie odwrotnie. Samice młode, zwłaszcza pierwiastki, kryje się samcami starszymi, doświadczonymi i silnymi. Młodych samców mniej doświadczonych, używa się do krycia samic starszych, które już rodziły króliczęta. Wskazane jest również, aby samce swoją masą ciała dorównywały lub przewyższa ły samice. Chodzi bowiem o to, aby samiec nie nabrał lęku przed samicą, gdyż to praktycznie wyklucza dalsze użytkowanie rozpłodowe. Zwykle wystarczy jednorazowe krycie samicy. Po jednym, dwóch dniach można przeprowadzić kontrolne krycie i jeżeli samica nie daje się pokryć, uważa się, że została zapłodniona. Przeprowadzone badania wykazały, że ze wzrostem spokrewnienia królików następuje zmniejszenie skuteczności pokryć, liczebności miotu, masy noworodków, zmniejszenie masy ciała królików przy odsadzeniu, w wieku 90 dni, spada żywotność młodych królików oraz zwiększa się procent upadków. Wobec powyższego należy unikać kojarzeń braci z siostrami oraz rodziców z potomkami.
Różne intensywności rozpłodu samic W produkcji królików może być stosowanych kilka metod rozpłodu (duża, średnia, mała intensywność lub mieszana). Chów w pomieszczeniach zamkniętych nieogrzewanych (na głębokiej ściółce) - z reguły o średniej intensywnośći rozpłodu - umożliwia prowadzenie rozrodu królików przez cały rok, co znacznie zwiększa liczbę wyprodukowanego przychówka. W zimowej porze roku temperatura powinna być w granicach 14-18oC. Przy tym systemie chowu (przy średniej intensywności rozpłodu) samice są kryte w 10-14 dni po porodzie, a młode odsadza się w wieku 32-35 dni.
Pozwala to na uzyskanie 5-6 miotów w ciągu roku i ponad 35 sztuk młodzieży rocznie. Roczny wskaźnik remontu stada wynosi 60-65%. W chowie królików prowadzonym na otwartej przestrzeni (mała intensywność rozpłodu) zarówno czynnik długości dnia jak i trudności w zabezpieczeniu królicząt - noworodków - przed przemarznięciem w okresie mrozów) narzucają sezonowość rozpłodu królików. Praktycznie w tych warunkach można uzyskać od samicy maksymalnie do 4 miotów rocznie w okresie od połowy marca do listopada. Przy tym systemie króliczęta odsadza się od matki w wieku 6 tygodni, a samice kryje się najczęściej w 42 dniu po porodzie. Roczny wskaźnik remontu stada wynosi 40-50%.
Wykot królików
przed wykotem
Zakoconej samicy należy zapewnić pokój, unikając zbędnych hałasów i pozostawiając ją w jej zagrodzie przez cały okres ciąży. W tym okresie trzeba też dużą uwagę zwracać na jakość i ilość paszy oraz dostęp do świeżej i czystej wody do picia. Zapotrzebowanie królików na wodę, przedstawia się następująco dla samic karmiących do 2 l\dobę, a dla młodzieży do 1\2 l\dobę. Należy podkreślić, że niepodawanie królikom wody do picia ogranicza ich tempo wzrostu o 15-20% w stosunku do zwierząt, którym zapewniono stały dostęp do wody. Dużą rolę odgrywa przestrzeganie terminów zadawania paszy.
ciąża i wykoty
Ciąża u królików trwa od 30 do 35 dni, średnio 31-32 dni. Najkrótszy okres ciąży występuje u pierwiastek. Na dwa lub trzy dni przed wykotem, czasem nawet dopiero w ostatnich godzinach, samica przystępuje do ścielenia gniazda, układając słomę lub siano oraz wyskubane włosy z podbrzusza i boków, najczęściej w kącie zagrody.Poród odbywa się najczęściej w nocy i trwa od 20-30 minut. Po porodzie samica zjada łożysko, wylizuje króliki i układa je w gnieździe, a następnie karmi.
Poidła dla królików
W hodowli królików ważnym elemtem jest prawidłowe rozmieszczenie poideł ze świeżą wodą. Ma to szczególne znaczenie zwłaszcza przy odchowie młodych. W zależności od wielkości hodowli i stopnia jej zaawansowania technologicznego stosuje się w hodowlach królików różne rodzaje poideł: Mogą to być poidła z mocowaniem butelkowym, mocowane do klatek. Wówczas woda podawana jest ręcznie poprzez wymianę bądź uzupełninianie butelek najczęściej są to klasyczne butelki po napojach. Bez problemu dostępne praktycznie w każdym domu. Przykład takich poideł zaprezentrowany został na zdjęciach poniżej:
|
|
Poidło z mocowaniem butelkowym i drugie nieco inne ze wzmocnionym brzegiem. |
Dostępne są na rynku również poidła zbiornikowe o niewielkich pojemnościach. Mają one tę zaletę, że razem ze biornikiem wyglądają estetyczne. Są one cześto wyposażone w smoczki, tzw. niple. Przykład poniżej:
|
Poidło dla królików zbiornikowe z niplem. |
Trzecią profesjonalną grupę tworzą systemy pojenia królików. Budowane są one na stałe. Do każdej klatki z reguły doprowadzony jest takie poidło za pomocą węża. Zasilane są one najczęściej z jednego centralnego zasobnika.
|
|
Poidło smoczkowe dla królików ze sprężynka mocującą oraz sposób jego wykorzystania w połączeniu z zasobnikiem. |
Karmidła dla królików
Ze względu na konieczność zapewnienia zwierzętom odpowiedniej diety, konieczne jest znaczne zróżnicowanie podawanego im pokarmu. Nie wystarczy podawanie królikom suchej paszy. Potrzebują one wielę więcej świeżych składników diety takich jak warzywa, zielonka, kiszonka. Dlatego też karmidła dla królików są zróżnicowane pod względem wydajności. Są karmidła 1 komorowe, ale są i karmidła trzy, a nawet czterokomorowe. Taki wybór daje dużo możliwości w karmieniu i podawaniu paszy.
|
|
Karmnik dla królików dwukomorowy i paśnik dla królików na zielonkę, siano bądź świeże warzywa |
Klatki dla królików
Obecnie na rynku dostępnych jest wiele rodzajów klatek dla królików. Moą one być wielostanowiskowe, bądź jednostanowiskowe. Najczęściej jednak są to systemy wielopoziomowe takie jak zaprezentowane na zdjęciu:
|
Klatka dla królików z karmidłami i poidłami, dwustanowiskowa, jednopoziomowa |
|
Klatka dla królików z karmidłami i poidłami, wielopoziomowa. |
Często też, hodowcy budują tego typu klatki dla królików we własnym zakresie. Często bowiem okazuje się to być rozwiązanie dużo bardziej ekonomiczne. Do tego celu wykorzystywana jest specjalna siatka na klatki ,kraty (siatki zgrzewane), najczęściej o wielkości oczka 19mm. Można wówczas zbudować własny system pojenia dla królików.
Z siatek takich można wykonywać albo całe klatki, jak te pokazane powyżej, albo tylko uzupełniać nimi klatki drewniane, np. "okienka" i drzwiczki. Drzwi w drewnianej klatce dla królików zapewniają odpowiednią wentylację w klatce, nie ograniczają wlotu światła, a przedewszystkim są odporne na uszkodzenia mechaniczne. Klatkę taką prezentuje film pokazany poniżej:
|
Małe króliki w gnieździe |
|
Młode króliki niedługo po wykocie |