45. Nauczanie a samokształcenie młodzieży.
W pracy oświatowej z dorosłymi i młodzieżą bardzo ważne jest rozbudzenie chęci do uprawiania samokształcenia. Nie jest to proste zadanie, gdyż w człowieku dorosłym trudniej jest rozbudzić odpowiednie zainteresowania i nauczyć go właściwych form samodzielnej pracy z książką. Trzeba akcentować zasadę aktywności i kłaść nacisk na potrzebę rozwijania samodzielności i twórczości. Bez samokształcenia nie jest możliwe nieustanne śledzenie postępu w nauce i technice, czy podążanie za prądami kulturalnymi i społecznymi.
NAUCZANIE - planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie pożądanych trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i całej osobowości — pod wpływem uczenia się i opanowywania wiedzy, przeżywania wartości i działań praktycznych. Nabywając wiedzę o otaczającej go rzeczywistości uczeń staje się zdolny do podejmowania decyzji regulujących jego stosunek do tej rzeczywistości. Jednocześnie poznając liczne wartości moralne, estetyczne, społeczne i przeżywając je w procesie n. kształtuje swój stosunek do nich i tworzy własny system wartości. Tak szeroko rozumiane n. umożliwia uczniom nie tylko zdobycie wiadomości, umiejętności i nawyków oraz rozwinięcie zdolności i zainteresowań, lecz także ukształtowanie przekonań i postaw oraz trwałych dyspozycji do uczenia się.
Nauczanie - działalność nauczyciela, o charakterze planowej, celowej pracy, ukierunkowanej na wyposażenie uczniów w wiadomości, umiejętności i nawyki oraz rozwijanie ich zdolności. Nauczanie związane jest z uczeniem się, obydwa pojęcia tworzą wspólnie pojęcie kształcenia. Nauczanie jest przedmiotem badań dydaktyki. Pojęcie nauczanie zadomowiło się na stałe w słowniku pedagogów w XVII wieku, po ukazaniu się dzieła Wielka Dydaktyka, czyli sztuka nauczania wszystkiego wszystkich - J. A. Komeńskiego.
Samokształcenie, samodzielna praca nad sobą w zdobywaniu lub pogłębianiu wiedzy, samodzielne kształtowanie cech osobowości. Podstawowym warunkiem samokształcenia jest dojrzałość osobowości osiągana wraz z rozwojem oraz pod wpływem oddziaływań wychowawczych.
Samokształcenie według Okonia, samouctwo, osiągnięcie wykształcenia poprzez działalność, której cele, treść, warunki, środki ustala sam podmiot. W procesie samokształcenia jego cele się dynamizują, osiągnąwszy wyższy stopień świadomości uczeń dokonuje często ich przewartościowania i doskonalenia. Samokształcenie osiąga optymalny poziom wtedy, gdy przekształca się w stałą potrzebę kształcenia ustawicznego. Proces samokształcenia rzadko występuje w postaci czystej, dość często natomiast bywa powiązany w szkole z kształceniem korespondencyjnym czy wychowaniem równoległym. Pojęcie samokształcenia jest związane z pojęciem samouctwa, niektórzy pedagogowie utożsamiają te pojęcia, inni wiążą pojęcie ze zdobywaniem wykształcenia ogólnego. Cele samokształcenia utylitarne mają przynieść określone korzyści praktyczne, materialne.
Stanisław Karaś określa samokształcenie jako proces oświatowy prowadzony świadomie i aktywnie przez osoby podejmujące określone zadania poznawcze i kształcące. Jest to samodzielne, świadome, celowe i poddane własnej kontroli zdobywanie i modernizowanie wiedzy ogólnej bądź kwalifikacji zawodowych. Samokształcenie jest przedłużeniem bądź uzupełnieniem kształcenia i wychowania szkolnego. (...) Jest ono realizowane nie pod kierunkiem nauczyciela, lecz pod swoim własnym kierunkiem. Jego efektów nie sprawdza nauczyciel bądź wychowawca, lecz wystawia je życie, współtowarzysze pracy, bliższa i dalsza rodzina.
Za J. Półturzyckim można przytoczyć pełną definicję procesu samokształcenia: Samokształcenie, zatem należy rozumieć jako proces uczenia się prowadzony świadomie, z możliwością wykorzystania różnych form pomocy innych osób lub instytucji. Jest to proces samodzielnie prowadzonego uczenia się, którego cele, treść, formy, źródła i metody dobiera i ustala osoba ucząca się.
Warunki skutecznego samokształcenia:
· odczuwanie potrzeby uczenia się- ważne jest emocjonalne zaangażowanie do podjęcia nauki,
· rozumienie tego, co się poznaje - myślowe ujmowanie zależności między elementami wchodzącymi w skład materiału,
· myślowe opracowanie materiału - samodzielne wyodrębnienie elementów składowych i wiązaniu ich w nową całość przez ucznia, całość nauki powinna być stale uzupełniana i wzbogacana, opanowywana logicznie i rozumowo oraz podbudowywana pamięcią dosłowną,
· świadomość przydatności przyswajanego materiału - uczący powinien wiedzieć, czemu ma służyć jego nauka, że będzie potrzebna w rozwiązywaniu różnych zadań i w pracy zawodowej, trwałość można wzmocnić poprzez świadome i sensowne powtarzanie,
· stała aktywność umysłowa- decyduje o możliwościach uczenia się i nabywania nowej wiedzy i umiejętności.
O powodzeniu w pracy samokształceniowej decyduje:
- właściwa organizacja warsztatu pracy samokształceniowej w domu,
- umiejętność doboru odpowiednich źródeł samokształcenia i korzystania z nich,
- dobór właściwych w stosunku do celów metod samokształcenia,
- umiejętność wystrzegania się błędów w samokształceniu,
- stan zdrowia samouka - jego kondycja psychiczna
· umiejętność planowania pracy samokształceniowej,
· umiejętność poprawnego rozumowania,
· krytycyzm,
· umiejętność obserwacji,
· samokontrola i samokrytycyzm,
· umiejętność koncentracji
Samokształcenie będzie przynosić efekty, gdy uczeń zaangażuje się w nie emocjonalnie i aktywnie. Przez to wiedza szybciej się utrwali i zostanie trwale zapamiętana.
ŹRÓDŁO: Stanisław Karaś: Samokształcenie w zawodzie. Warszawa 1980.
Stanisław Karaś: Dydaktyka oświaty pozaszkolnej. Warszawa- Radom 1995.
Józef Półturzycki: Dydaktyka dla nauczycieli. Płock 2002.
Wincenty Okoń: Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa 2001.
1