21. Badania dyskursów postzależnościowych wobec badań postkolonialnych - punkty wspólne i rozbieżności (D).
(opracowane na podstawie notatek z wykładu)
Badania postkolonialne to analiza wyobrażeń świata, tworzonych z imperialnego punktu widzenia. Przez imperialny punkt widzenia rozumieć należy punkt widzenia dominujący politycznie, kulturowo itp. To analiza uniwersalistycznych roszczeń kultury dominującej, odsłonięcie ich filozoficznych i kulturowych przesłanek. Uniwersalizm roszczeniowy polega na tym, że człowiek Zachodu przedstawia się jako reprezentant kultury w ogóle. Celem badań postkolonialnych jest analiza aksjologicznego nacechowania kultur zdominowanych. Przez aksjologiczne nacechowanie rozumiemy wytwarzanie wartościujących reprezentacji ludu podbijanego, oraz człowieka z kultury dominującej. Takie nacechowanie ludów kolonizowanych ma swoje konsekwencje:
tworzy podział na centrum i peryferia (te, które ulegają ukulturalnianiu)
przeświadczenie o tym, że ludy kolonizowane nie są zdolne do samoreprezentacji. Gdyby były w stanie, wówczas do aktu kolonizacji by nie doszło (legitymizacja kolonizacji)
Barbara Kołodziejczak jest autorką artykułu o transferze badań postkolonialnych na ziemie Europy Środkowo-Wschodniej. Obszar ten miał wszystko, aby zainteresować badaczy:
wyobcowanie z języka rozumiane w sensie etnicznym (konieczność przyjęcia języka rosyjskiego), nowomowa, język propagandy
usytuowanie kolonialnego podmiotu wobec imperium: administracja, ekonomia, historia (rozszerzanie się obszaru wywłaszczeń)
usytuowanie wobec podejmującego decyzje centrum
pojęcie dyskursu kolonialnego, a więc władzy oprawczej, która przychodzi spoza społeczeństwa
Dlaczego w latach 80. nie pojawiły się studia poświęcone Europie Środkowo-Wschodniej? Przyczyną są dwie blokady:
ideologiczna - badania postkolonialne miały zawsze charakter lewicowy, a opór stawiany imperium rosyjskiemu związany był z nacjonalizmem. Badania postkolonialne nie są więc w stanie uchwycić tego fenomenu. Są one oparte na jednoznacznej afirmacji i dekonstrukcji zbiorowości. Nie są nastawione na badania metod i form wyzwalania się z opresji. Są zorientowane na połączenie form DYSKURSYWNEGO wyzwalania się z opresji z krytyczną analizą. Badania postkolonialne usytuowują się do podmiotu zbiorowego z punktu widzenia tego, kto podbija.
Nigdy nie byliśmy państwem skolonizowanym. Najsilniejszym efektem kolonizacji jest zaszczepienie podbitemu ludowi przekonania o jego niższości. Odstawą podboju kolonizacyjnego jest podbój dyskursywny.
Polska była państwem kolonizacyjnym -> Kresy
Hanna Gosk w książce Opowieści „skolonizowanego/kolonizatora”. W kręgu studiów postzależnościowych (2010) zaproponowała pojęcie postzależności dla sytuacji Polski po 1989 roku. Nie da się użyć prostej aplikacji badań postkolonialnych na ziemię polską. Badaczka dzieli polską rzeczywistość na postzaborową i postzależnościową.
Badania dyskursów postzależnościowych są poświęcone dyskursom zależności oraz kulturowym formom jej demontowania. Badania skupiają się nad momentem przejścia od stanu zależności do postzależności. Alternatywą dla zależności NIE JEST stan wolności, bo taki stan nie istnieje. Dyskursy konfliktowe i sojusznicze są rozumiane jako narracje społeczne o charakterze rewizjonistycznym, które opisują dawną zależność lub aktualną postzależność od dyskursu dominującego.
22. Wyjaśnij pojęcia: orientalizm, kanon, wspólnota wyobrażona (M).
(opracowane na podstawie definicji zamieszczonych w podręczniku i notatek z wykładu)
ORIENTALIZM - Edward W. Said podaje cztery różne definicje tej kategorii. Po pierwsze, orientalizm jest sposobem badania określonego regionu geograficznego ze szczególnym uwzględnieniem jego języka i kultury. Każdy, kto zajmuje się tym obszarem geograficzno-kulturowym, jest nazywany orientalistą. Po drugie, orientalizm jest pewnym sposobem myślenia opartym na ontologicznym i epistemologicznym rozróżnieniu pomiędzy Wschodem a Zachodem. Po trzecie - jest systemem myślenia, który prowadzi do unieważnienia Wschodu jako obszaru zainteresowań badaczy kultury (ta definicja odsyła do dyskursywnych mechanizmów wykluczenia i marginalizacji). I wreszcie po czwarte, orientalizm jest korporacyjną instytucją, której celem jest opisywanie, analizowanie i propagowanie kultury Wschodu. Orientalizm jest także sposobem dominowania, restrukturyzowania i posiadania władzy nad Wschodem przez Zachód.
KANON - dominujący model literacki, który powstaje poprzez odrzucenie literatury regionalnej, peryferyjnej i marginalnej. Jego funkcją jest wyznaczenia standardów językowych i kulturowych dla obszarów podporządkowanych imperialnemu państwu. Kanon jest dyskursem Ustanawia on hierarchicznie wzorce kulturowe. Funkcją kanonu jest dokonywanie podziału na wysokie i niskie oraz centralne i peryferyjne. Drugą funkcją jest funkcja reprodukcyjna. Kanon jest zawsze wykorzystywany jako narzędzie polityki tożsamościowej, więc reprodukowanie kanonu jest zawsze skorelowane z instytucjami oddanymi tej polityce.
WSPÓLNOTA WYOBRAŻONA (ang. immaginated community) - kategoria wprowadzona przez Benedicta Andersona w 1983 roku na określenie istoty tożsamości narodowej we współczesnych społeczeństwach. Narodowość, według Andersona, nie jest związana terytorialnie z państwem narodowym, jest natomiast narracyjnym wytworem tego, jak dana zbiorowość nawet rozproszona, wyobraża własną przynależność do zbiorowości uznanej za własną. Pojęcie to daje się zastosować do analizowania tożsamości narodowej w diasporze.