Szkoły strukturalne 
Szkoła praska 

Praskie Koło Lingwistyczne

Przedstawiciele:

• Czesi: V. Mathesius, B. Havranek, J. Mukařowski

• Rosjanie: R. Jakobson, N.S. Trubiecki

Podstawowa teza: system językowy składa się z elementów, z których każdy w procesie komunikacji spełnia określoną funkcję. Ze względu na przyjęcie takiej tezy, strukturalizm praski nazwano funkcjonalizmem

Podstawowe założenia:

Każdy element systemu pozostaje w opozycji do innych elementów.

Funkcja danego elementu jest określana przez wskazanie opozycji między tym elementem, a innymi elementami.

Jednostki, między którymi opozycje są bardziej uchwytne, należą do tego samego podsystemu języka. Na tej podstawie strukturaliści wyróżnili 4 podsystemy:

• fonologiczny

• morfonologiczny

• morfologiczny

• fleksyjny

• słowotwórczy

• składniowy

 
Relacje między elementami systemu ustalane przez przedstawicieli Szkoły praskiej miały charakter paradygmatyczny.  

Nawet badania składniowe miały charakter paradygmatyczny - prowadzone z punktu widzenia funkcjonalnej perspektywy zdania służyły określaniu, które elemety systemu mogą pełnić funkcję tematu (datum), a które rematu (novum

Szkoły strukturalne 
Dystrybucjonizm amerykański (deskryptywizm)

Przedstawiciele: Leonard Bloomfield, E. Nida, Z.S. Harris, Ch. Hocket

Podstawowe założenia:

Jedyną rzeczywistością, z która lingwista ma do czynienia jest tekst.

Wszystkie informacje o kodzie (języku), leżące u podstaw tekstu, powinny pochodzić wyłącznie z analizy tekstu, polegającej na rozkładzie = dystrybucji wszystkich otoczeń (pozycji), w których dany element językowy występuje.

Dystrybucja - zbiór otoczeń(kontekstów), w jakich dany element tekstowy występuje w tekstach.

Dystrybucja

1. podzielenie tekstu, wyznaczenie fonemów i morfemów

2. klasyfikacja uzyskanych elementów metodą dystrybucji

3. badanie relacji między poszczególnymi elementami.

Bloomfield uważał, że znaczenie wyrazu ma charakter pozajęzykowy; opisując strukturę języka skupiał się na formie.

 Szkoły strukturalne 
Semantyka w szkole amerykańskiej

Przedstawiciele: Edward Sapir, Benjamin Lee Whorf (kontynuowali koncepcję Bloomfielda)

Założenia tzw. hipotezy Sapira - Whorfa:

• Człowiek postrzega świat przez język

• Struktura języka narzuca użytkownikowi sposób widzenia świata

• Języki mają różną strukturę - zatem ludzie mówiący różnymi językami inaczej postrzegają świat

Szkoły strukturalne 
Pragmatyka w szkole amerykańskiej

Przedstawiciel: Leonard Bloomfield (wprowadził pojęcie sytuacji, która wywołuje określone reakcje)

Próba wyjaśnienia funkcjonowania języka w procesie komunikacji na podstawie behawioryzmu.

Behawioryści twierdzili, że zachowania ludzkie można opisywać za pomocą bodźców i reakcji na nie, bez obserwacji procesów psychicznych.

Tekst jest dla Bloomfielda albo bodźcem dla pewnej reakcji,  albo reakcją na bodziec.

Różnice między strukturalizmem praskim a amerykańskim

W szkole praskiej funkcje elementów systemu językowego określało się na podstawie znaczenia lub jego stosunku do znaczenia wyrażeń. W szkole amerykańskiej opozycje pomiędzy jednostkami języka wynikały z dystrybucji tych jednostek w tekstach. Szkoła praska zwraca szczególną uwagę na związki paradygmatyczne w systemie językowym, szkoła amerykańska natomiast zwraca bardziej uwagę na związki syntagmatyczne. Obie jednak akceptują ogólną hipotezę, iż język jest systemem (strukturą) znaków.

Szkoły strukturalne 
Glossematyka szkoły kopenhaskiej 

Kopenhaskie Koło Lingwistyczne

Przedstawiciel: Louis Hjemslev

Podstawowe założenia:

Zadaniem językoznawstwa jest badanie struktury języka, językoznawstwo więc to przede wszystkim nauka synchroniczna.

W języku należy odróżnić plan treści od planu wyrażania.

Treść = rzeczywistość, o której język może komunikować

Wyrażanie = środki, umożliwiające komunikowanie treści

Zarówno w obrębie planu treści jak i planu wyrażania wyróżnić można substancję i formę

PLAN WYRAŻANIA PLAN TREŚCI

substancja wyrażania forma wyrażania forma treści substancja treści

FONETYKA FONOLOGIA GRAMATYKA SEMANTYKA

LINGWISTYKA

Substancja wyrażania - ruchy narządów mowy powodujące powstawanie fal dźwiękowych, system fonetyczny typowy dla każdego z języków fonetyka - głoska

Forma wyrażania - psychiczny obraz substancji wyrażania (psychiczny obraz dźwięków języka) fonologia - fonem

Forma treści - psychiczny obraz substancji treści (subiektywny obraz otaczającej człowieka rzeczywistości; uporządkowanie materiału w danym języku (zbiór reguł).

Substancja treści - obiektywna rzeczywistość, odbicie stanów rzeczowych świata zewnętrznego jednakowych dla wszystkich języków.

W sferze poglądów metalingwistycznych Hjelmslev odchodzi od strukturalizmu. Teorię jęykoznawczą nleży zdaniem Hjelmsleva budować na wzór systemów dedukcyjnych, wychodząc od aksjomatów, dochodząc zaś do rozbudowanego zbioru teorematów. Hjelmslev proponuje 3 kryteria oceny teorii: niesprzeczność wewnętrzna, zupełność (opisywanie i przewidywanie wszystkich tekstów danego jezyka), prostota

Generatywizm  
jako przejaw falsyfikacjonizmu 

Generatywizm- taki paradygmat badań nad jezykiem, w którym:

- wychodzi się od przekonania, ze zdania języka naturalnego powstają w wyniku łączenia lub przekształcania jednostek niższego rzędu

- utrzymuje się, ze językoznawca powinien naśladować twórców systemów dedukcyjnych

Istotą modelu generatywnego języka naturalnego jest to, iż generuje on nieskończony zbiór zdań za pomocą skończonej liczby reguł.

GRMATYKA GENERATYWNO-TRANSFORMACYJNA

Zapoczątkował ją Noam Chomsky w drugiej połowie lat pięćdziesiątych. Wg Chamskiego zdania języka naturalnego można podzielić na dwa zbiory: zdania generowane są za pomocą gramatyki, w której nie ma reguł transformacyjnych i zdania generowane za pomocą gramatyki, w której są reguły transformacyjne.

Podstawowe założenia:

Gramatyka w postaci systemu dedukcyjnego, zatem każda falsyfikacja teorii standardowej kończyła się zaproponowaniem nowej teorii.

W pierwszym modelu gramatyki brak komponentu semantycznego - opis tylko syntaktycznych związków między elementami zdań.

W późniejszych modelach wyróżnienie struktury głębokiej i struktury powierzchniowej języka.

Gramatyka może tylko generować zdania (gramatyka generatywna) albo może je generować i transformować (gramatyka generatywno-transformacyjna). 

KOMPETENCJA JĘZYKOWA - znajomość reguł za pomocą których generujemy zdania.

Kognitywizm  
jako przejaw postmodernizmu 

Założenia kognitywizmu:

Kognitywizm cechuje niejednorodność - definicyjna cecha postmodernizmu.

Podstawowym zadaniem nauki jest wg kognitywistów  zrozumienie, nie wyjaśnienie.

Językoznawstwo kognitywne próbuje odpowiedzieć na pytanie jaka jest rola języka w poznaniu świata.

Ważnym obiektem badań jest metaforyka, która wpływa na sposób widzenia świata. 
 
 Kognitywiści twierdzą, ze nie ma jednej określonej metody badań. Sprzeciwiają się strukturalizmowi (walczą z klasyfikowaniem), kategoryzują (opieranie się na skojarzeniach), typologizują.

Językowy obraz świata konstruowany z pomocą metaforyki, stałych połączeń wyrazowych, analiz znaczenia poszczególnych wyrazów (głównie znaczenie kontekstowe)

Kognitywizm  
jako przejaw postmodernizmu

Preferowane jest ujmowanie zjawisk w kategoriach typologicznych, opartych na psychologicznej koncepcji prototypów, nawiązującej do matematycznej koncepcji zbiorów rozmytych.

Zadaniem językoznawstwa jest rekonstrukcja zawartego w tekstach językowego obrazu świata.

Językowy obraz świata zawiera elementy wartościujące, badana jest zatem również aksjologia językowa.

---