47. Potrzeby i możliwość uczestnictwa osób niepełnosprawnych w kulturze i edukacji.
Rada Unii Europejskiej rok 2003 ogłosiła Rokiem Osób Niepełnosprawnych. Były uroczyste obchody, liczne imprezy mające na celu zbliżenie między ludźmi niepełnosprawnymi a zdrowymi. Chodziło przede wszystkim o podniesienie w społecznościach świadomości prawnej osób niepełnosprawnych, ich obronę przed dyskryminacją, promowanie równych szans w życiu społecznym, działania na rzecz poszkodowanych, popularyzację równości i dostępności w edukacji.
Jednym z celów działań podejmowanych na rzecz osób niepełnosprawnych jest podnoszenie świadomości nas wszystkich o problemach wynikających z niepełnosprawności, ale też o prawach i nadziejach osób niepełnosprawnych. Coraz częściej uświadamiamy sobie, jak bardzo istotną rolę w działaniach służących integracji i samodzielności osób niepełnosprawnych odgrywa realizacja prawa do życia w przyjaznym, wolnym od barier środowisku. Codzienne zmaganie się z technicznymi, architektonicznymi i urbanistycznymi ograniczeniami znacząco utrudnia osobom niepełnosprawnym funkcjonowanie w najbliższym otoczeniu, determinuje dostęp do nauki, leczenia, rehabilitacji i pracy. Nieprzyjazne, niedostosowane do potrzeb wynikających z ograniczeń funkcjonalnych, środki komunikacji odbierają osobom niepełnosprawnym możliwość swobodnego podróżowania, a przecież dla wielu z nas podróż bywa zarówno koniecznością, jak i przyjemnością związaną z poznawaniem nowych miejsc i ludzi.
Potrzeby osób niepełnosprawnych są różne - zależne od rodzaju i stopnia niepełnosprawności oraz ogólnej sytuacji życiowej. Osoba niepełnosprawna to człowiek, który w pewnej dziedzinie ma specjalne potrzeby, poza tym jest zwyczajnym człowiekiem. Nie należy postrzegać go i traktować przez pryzmat niepełnosprawności. Niepełnosprawność nie powinna być ani powodem odrzucenia ani nagradzania. Brak świadomości tego faktu jest podstawową barierą integracji.
Dzieci i młodzież z różnego rodzaju utrudnieniami w rozwoju i niepełnosprawnościami stanowią integralną część młodego pokolenia. W Polsce 3% populacji wszystkich uczniów wymaga specjalnych form kształcenia. Są to uczniowie w normie intelektualnej np. z niepełnosprawnością ruchową, niewidomi, niesłyszący oraz uczniowie z upośledzeniem umysłowym, z autyzmem i niepełnosprawnością sprzężoną. Wszystkim dzieciom, których możliwości są ograniczone przez czynniki biologiczne i społeczne, należy dać równe szanse startu, dostosowane do ich specyficznych potrzeb. Dzieciom tym potrzebne są szczególne warunki uczenia się, tzn. programy dostosowane do ich tempa rozwoju i przyswajania wiedzy, specjalne metody nauczania i formy sprawdzania wiedzy w tym przeprowadzania egzaminów zewnętrznych oraz specjalne warunki lokalowe i oprzyrządowanie miejsca do nauki. Podstawą kształcenia specjalnego nie powinno być koncentrowanie się na występujących u ucznia deficytach czy realizacji programu, ale na tych możliwościach i zdolnościach dziecka, które mogą być rozwijane oraz doskonalone.
Najkorzystniejszy jest taki system kształcenia i wychowania dzieci i młodzieży upośledzonej, który pozwala zaspokoić różnorodne potrzeby uczniów. Reforma kształcenia specjalnego zakłada dążenie do nauczania dzieci niepełnosprawnych w szkołach ogólnodostępnych. Forma kształcenia zależy jednak od poziomu sprawności fizycznych, psychicznych i społecznych uczniów, przygotowaniu personelu i warunków, jakie można im zapewnić. Integracja może mieć różny stopień i najpełniej wyraża się we włączeniu dzieci i młodzieży upośledzonej do klas w szkołach masowych a najmniej, jeżeli przebywają one w zakładach pomocy społecznej. Właściwa organizacja systemu integracyjnego zakłada jego elastyczność i możliwość przechodzenia z jednej formy w drugą. Pełna integracja jest jednak bardzo trudna do osiągnięcia, a każda droga do niej prowadząca może być właściwym rozwiązaniem, jeśli tylko, organizując proces nauczania i wychowania, w centrum uwagi postawimy dziecko i jego potrzeby, a nie założenia systemowe.
Podstawowym dokumentem prawnym regulującym problematykę kształcenia dzieci i młodzieży niepełnosprawnej jest Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991r. (t.j. Dz. U. Nr 256, poz. 2572 z 2004r., z późn. zm.). Stan prawny na dzień 27.10.2005r.
Według Ustawy system oświaty:
zapewnia możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzież niepełnosprawną oraz niedostosowaną społecznie, zgodnie z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami
gwarantuje opiekę nad uczniami niepełnosprawnymi przez umożliwienie realizowania zindywidualizowanego procesu kształcenia, form i programów nauczania oraz zajęć rewalidacyjnych.
Kształcenie uczniów niepełnosprawnych może być prowadzone w formie nauki w szkołach ogólnodostępnych, szkołach lub oddziałach integracyjnych, szkołach lub oddziałach specjalnych i ośrodkach.
Przy doborze szkoły należy uwzględnić indywidualne potrzeby dziecka niepełnosprawnego. Ocenę potrzeb dziecka oraz wybór odpowiedniej do możliwości ucznia szkoły (przedszkola) dokonuje poradnia psychologiczno - pedagogiczna.
Organizacja sportu, kultury, rekreacji i turystyki odgrywa istotną rolę w procesie rehabilitacji osób niepełnosprawnych oraz we włączaniu tych osób w nurt życia społecznego. Działania, te zwiększając aktywność osób z niepełnosprawnością, przyspieszają proces integracji społecznej.
Organizowanie kultury umożliwia osobom niepełnosprawnym korzystanie z dóbr dziedzictwa narodowego. Jest ambitną formą spędzania wolnego czasu o szerokich walorach poznawczych i kształcących.
Osoby niepełnosprawne pływają, podnoszą ciężary, tańczą, uprawiają szermierkę, grają w szachy, piłkę nożna, rugby. Uprawiają wiele dyscyplin sportowych. Jest to nie tylko atrakcyjna forma aktywności i realizowania się w życiu, ale też rodzaj rehabilitacji. W Polsce działają różne organizacje, które zajmują się propagowaniem sportu i umożliwiają niepełnosprawnym sportowcom udział w rozgrywkach na terenie kraju, a także start w znanych i liczących się imprezach międzynarodowych.
ŹRÓDŁO: Otto Speck: Niepełnosprawni w społeczeństwie. Gdańsk 2000.
Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991r.
Agata Szyszka: Europejski Rok Osób Niepełnosprawnych. „Edukacja i Dialog”2004, Nr 1.
1