Zagadnienie 8
ZJAWISKO OPORU W TERAPII RODZIN
W psychoanalizie analiza oporu ujawnia problemy pacjenta.
Terapia rodzin (Bowen)- cel terapii upatruje we wzroście zróżnicowania poszczególnych członków grupy rodzinnej; terapeuta unika oporu, nie występuje wobec niego jawnie.
Podejście strukturalne (Minuchin)- symptomy chorobowe jednostki wynikają z niepowodzeń, na jakie napotyka rodzina w przystosowaniu swojej struktury do zmieniających się wymagań; opór jako funkcja mechanizmów homeostatycznych.
Behawioryzm- członkowie rodziny nie wyuczyli się adekwatnych, społecznych umiejętności.
Historia rodziny (gen ogram; Palazzoli)- aby pokonać opór terapeuta próbuje zmienić sposób widzenia rzeczywistości przez członków rodziny, stosując zmianę etykiet i technikę nastawioną na poszukiwanie nowego układu odniesienia; paradoks. W przypadku rodzin wysoko zmotywowanych nie trzeba stosować paradoksu, lecz jawną interwencję, logiczne wyjaśnianie.
Opór otwarty lub ukryty.
Głównym źródłem oporu jest naturalne dążenie rodziny do zachowania stałości, a czasami irracjonalny lęk przed zmianą.
Fazy terapii rodziny a opór:
pierwszy kontakt (jeden nie chce uczestniczyć, odrzucenie potrzeby terapii, jeden członek delegowany, brak problemów, jeden nic nie mówi). Na początku terapii nie powinno się doprowadzać do konfrontacji oporu--- rodzina nie jest jeszcze w stanie tolerować negatywnych interakcji z terapeutą.
Opór wobec ustalonego kontraktu (nieobecność, brak czasu na terapię, niezgoda co do istoty problemu, celu terapii, spóźnianie się, koncentracja na niewłaściwym problemie, miesiąc miodowy na początku terapii).
Atakowanie kwalifikacji terapeuty--- obronna postawa terapeuty, podczas atakowania jego kwalifikacji, wzmaga atak skierowany wobec niego ze strony członków rodziny.
Zakończenie terapii (nadmiernie aktywny członek, destruktywne dziecko, intelektualizacja, zaprzeczanie, gra we wzajemne oskarżanie, nierealistyczne oczekiwania, brak nadziei, natrafienie na rodzinne sekrety. Intelektualizacja, racjonalizacja- terapeuta powinien używać intelektualnego stylu logicznych wyjaśnień, nazywanie odczuć faktami, odwoływanie się do autorytetów, wykorzystywanie innych do komentowania intelektualizacji. Zaprzeczanie- używanie technik niewerbalnych, metafor, paradoksu; uczenie, że konflikt nie jest czymś złym.
OPÓR PRZED PODJĘCIEM TERAPII I PROBLEMY W CZASIE JEJ PRZEBIEGU
Opór- świadoma lub nieświadoma obrona przed ujawnieniem wypartych (nieuświadomionych) myśli; naturalna reakcja na prośbę zmiany swojego postępowania; właściwość systemu, a nie wyraz nieuświadomionych lub wypartych obron.
Odpowiednie zadanie- upewnić się, czy klienci widzą jego sens i potrafią je wykonać. Istnieje większe prawdopodobieństwo, że wykonają polecenie terapeuty, jeżeli będą przekonani, iż przyniesie im ono korzyści; zrozumiałe i akceptowalne dla klienta. Gdy zgodzili się, a nie wykonali- założyć błąd terapeuty- przypisanie odpowiedzialności za przebieg terapii prowadzącemu i zapobieganie obwinianiu klientów za trudności hamujące rozwój leczenia. Jeżeli problemy są wynikiem błędu terapeuty, powinien przeprosić. Gdy nadal nie wykazują zaangażowania- zapytać o przyczynę takiej sytuacji; rozmowa uświadamiająca znaczenie braku ich zaangażowania w wykonywane zadanie.
OBJAWY OPORU
obydwoje nie są w stanie w żaden sposób wykonać powierzonego im zadania;
jedno z małżonków (lub oboje) potrafi wykonać określone zadanie, jednak nie jest w stanie tego zrobić w obecnych warunkach (odpowiedzialność po stronie terapeuty);
jedno z partnerów (lub oboje) jest w stanie wykonać określone zadanie, ale w obecnych warunkach nie chce się go podjąć- odpowiedzialność po stronie partnera (lub obojga); nie dostrzeganie wysiłków współmałżonka; nieakceptacja starań, gdyż twierdzi, że nie są one tak duże, jak można by tego oczekiwać; nie chce dostrzec starań, ponieważ twierdzi, że ten nie kieruje się odpowiednimi pobudkami--- oczekiwanie od małżonków perfekcji
OPÓR W PSYCHOTERAPII (Kottler)
Częstszy w wypadku niektórych terapeutów kontakt z klientami trudnymi ma swoje przyczyny w stosowanych przez nich metodach terapeutycznych bądź wynika z nieumiejętności elastycznego podejścia, a przede wszystkim jest rezultatem takiej, a nie innej interpretacji zachowań i definiowania oporu.
Opór- wszelkie działania podejmowane (świadomie lub nieświadomie) przez klienta, które mają zapobiec, unieważnić lub w inny sposób nie dopuścić do postępu w terapii.
KATEGORIE OPORU:
powstrzymywanie się od komunikowania (milczenie, sporadyczne i skąpe odpowiedzi, podejmowanie tematów niezwiązanych z terapią).
Unikanie istotnych treści (błahe tematy, intelektualizowanie, pytania retoryczne, obsesyjne uciekanie od tematu).
Manipulowanie (lekceważenie, uwodzenie, przypisywanie swoich problemów innym, zapominanie).
Łamanie reguł (opuszczanie spotkań, terminy płatności, niestosowne prośby, manifestacja niewłaściwych zachowań).
Opór może być postrzegany jako nieodłączny i naturalny element zmiany lub też znak, że terapia zmierza we właściwym kierunku. Opór można pozytywnie wykorzystać.
RODZAJE OPORU I ICH ZNACZENIE
Opór może być naturalną i zdrową reakcją klienta, mającą na celu powstrzymanie biegu wydarzeń po to, by mieć czas na dogłębne przeanalizowanie ewentualnych skutków mającej się dokonać zmiany. Opór bywa też formą obrony przed poczuciem dyskomfortu lub efektem lęku przed sukcesem.
Typy oporu (podział ze względu na przyczyny):
Typ I: nie rozumie, czego terapeuta chce i oczekuje; skłonność do operowania jedynie bardzo konkretnymi pojęciami; naiwność, nieprecyzyjne formułowanie pytań przez terapeutę; konieczność klarownej komunikacji.
Typ II: nie wypełnia zadań, ponieważ brak mu wystarczającej wiedzy; należy wyznaczać klientowi jedynie takie zadania, które nie przekraczają jego możliwości.
Typ III: brak motywacji; wynik niepowodzeń w przeszłości lub brak wiary we własne siły, nieadekwatne oczekiwania wobec rzeczywistości, sabotowanie własnych wysiłków, z góry odrzuca wszelkie wyzwania, nie dostrzega żadnych korzyści płynących ze współpracy. Terapeuta stara się wzbudzić nadzieję i pozytywne oczekiwania, koncentrując się na poszukiwaniu możliwych źródeł motywacji i pokrzepienia.
Typ IV: wywodzi się z lęku i poczucia winy- przestają wtedy działać mechanizmy obronne; lęk przed zawstydzeniem wywołany przez wcześniejsze doświadczenia, lęk przed osądzeniem, przed bólem; udzielenie wsparcia, budowanie zaufania, samoakceptacja klienta, interpretacja tego, co się dzieje.
Typ V: wtórne efekty zasadniczych zaburzeń (np. psychosomatyka). Efekty wtórne spełniają swoją rolę jedynie wtedy, gdy klient nie zdaje sobie sprawy z ich działania.
Większość form oporu sprowadza się do uniknięcia zmian, które mogą być zagrożeniem dla obecnego stanu (homeostatyczna funkcja oporu). Jeżeli nie zaistnieje sytuacja, w której konieczność natychmiastowej zmiany postawy jest oczywista i niezbędna, ludzie będą bronić swojego status quo. Klient ze wszystkich sił stara się pokonać przeciwności za pomocą strategii, które sobie wcześniej wypracował, nawet jeśli metody te są dysfunkcjonalne.