WYKŁAD 20 III 2005

Organizacja oświaty, szkół

i placówek oświatowo - wychowawczych

w środowisku lokalnym

Przemiany edukacyjne w świecie i w Polsce

w drugiej połowie XX wieku

i ich wpływ na sposoby zarządzania szkolnictwem.

Od scentralizowanego, jak we Francji

do zdecentralizowanego, jak w Niemczech

i Wielkiej Brytanii

1. Odbudowa oświaty w latach 1945 - 1955

2. Rozwój oświaty (eksplozja) 1956 - 1976

3. Rok 1973 - pojawienie się kryzysu energetycznego i jego konsekwencje edukacyjne

4. Klub Rzymski (1968) i jego wybrane raporty

PREZESI: Aurelio Peccei, Aleksander King

A.D.H. i in., Granice wzrostu, 1972

M. Mesarovic, E. Pestel, Ludzkość w punkcie zwrotnym, 1977

Giarini, Dialog o bogactwie i dobrobycie, 1980

H.E. Laszko (red.), Cele dla ludzkości, 1977

KLUB RZYMSKI

nieformalna, apolityczna organizacja powstała w 1968 z inicjatywy Aurelio Peccei, grupująca 100 naukowców i działaczy gospodarczych z ponad 50 krajów, pełni rolę inicjatora i mecenasa badań nad problematyka globalną. Kolejne raporty dla Klubu Rzymskiego były poświęcone najważniejszym problemom współczesnego świata: granicom wzrostu gospodarczego, nowemu międzynarodowemu ładowi ekonomicznemu, energii, zasobom, celom dla ludzkości, teorii wartości, oceanom, krajom rozwijającym się, mikroelektronice, raporty te przyczyniły się do stworzenia świadomości globalnej.

W Polsce działa Polskie Towarzystwo Współpracy z Klubem Rzymskim.

RAPORTY OŚWIATOWE

1. E. Faure, Uczyć się, aby być, 1975

2. J. Thomas, Edukacyjne problemy współczesnego świata, 1980

3. J.W. Botkin, M. Elmandjra, M. Malitza, Uczyć się bez granic, 1982

4. A. Peccei, Przyszłość jest w naszych rękach, 1987

5. J. Delors, Edukacja. Jest w niej ukryty skarb, Warszawa 1998

POLSKIE RAPORTY OŚWIATOWE

1. Komitet Ekspertów dla opracowania raportu o stanie oświaty w PRL, Warszawa 1973

Planowanie, finansowanie i zarządzanie oświatą

2. Raport o stanie i kierunkach rozwoju edukacji narodowej w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Warszawa - Kraków 1989

3. Ministerstwo Edukacji Narodowej, Reforma systemu edukacji (Projekt), Warszawa 1998

Zarządzanie i nadzorowanie systemem edukacji

4. Sprzeczności w ocenie edukacji

Komitet Ekspertów dla opracowania raportu o stanie oświaty

w PRL, Warszawa 1973

PLANOWANIE, FINANSOWANIE I ZARZĄDZANIE OŚWIATĄ

1. Wady i niedociągnięcia systemu planowania i finansowania oświaty mają bardzo rożny charakter. Kształtowały się przez lata na różnym podłożu i dlatego powinny likwidować je zróżnicowanymi metodami:

1. generalne i konsekwentnie należy ograniczać zbytnią centralizację,

2. w sposób zasadniczy należy zmienić horyzont czasu w istniejącym systemie planowania oświaty, w tym zakresie przyjmuje się następujące cele:

• natury ekonomicznej, wymagającej z jednej strony dostosowania rozmiarów kształcenia i poziomów kwalifikacji do doraźnych potrzeb gospodarki i kultury narodowej oraz jej poziomu technicznego, z drugiej zaś uzależnienia rozmiarów i poziomu kształcenia, technik kształcenia warunków kształcenia od możliwości ekonomicznych państwa na danym etapie rozwoju,

3. należy dążyć do zmodernizowania całego systemu zarządzania oświatą, w powiązaniu z systemem planowania oraz finansowania szkolnictwa,

4. należy zerwać z praktyką stosowaną w ubiegłych latach, a polegającą na woluntarystycznym formułowaniu celów polityki oświatowej.

Wprowadzenie powyższych zasad wymaga uprzedniego podjęcia gruntownych analiz i studiów naukowych, które ukierunkowałyby proponowane zmiany oraz przygotowały warunki do ich wprowadzenia.

3. Zniesienie nadmiernej centralizacji decyzji i ingerencji w dziedzinie planowania finansowego oświaty dotyczyć powinno całego panującego systemu, wówczas bezwzględnie szkodliwie oddziałującego na prawidłowe funkcjonowanie poszczególnych ogniw oświaty w skali kraju i poszczególnych województw.

Raport o stanie i kierunkach rozwoju edukacji narodowej

w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Warszawa - Kraków 1989

EDUKACJA NARODOWYM PRIORYTETEM

ZARZĄDZANIE I KIEROWANIEM SZKOLNICTWEM

W systemie zarządzania szkolnictwem ciągle jeszcze utrzymują się następujące, niekorzystne zjawiska i procesy:

1. Zbyt wysoki, niczym aktualnie nie uzasadniony, stopień i zakres centralizacji, dyrektywności i przeformalizowania decyzji o działaniu jednostek podstawowych systemu szkolnictwa (szkół i placówek).

2. Mały zakres uspołeczniania procesów decyzyjnych na wszystkich szczeblach zarządzania szkolnictwem oraz kierowania szkołami i placówkami.

3. Zbyt wąskie uprawnienia merytoryczne i kierownicze, a także niski status społeczny i finansowy kierowania kadr oświatowych (szczególnie administracji oraz dyrektorów szkół i placówek).

4. Wadliwe funkcjonowanie nadzoru pedagogicznego na szczeblu podstawowym (zwłaszcza w małych gminach i miastach).

Co należałoby zrobić w celu ulepszenia tego stanu rzeczy?

Doskonaląc zarządzanie i kierowanie oświatą, trzeba by wprowadzić we wszystkich jego zakresach regulacyjno - zadaniowy styl kierowania w miejsce stylu instruktażowo - nakazowego.

Powinno się przy tym preferować inicjatywę i operatywność oraz rzeczywiste kompetencje kadr, a zdecydowanie ograniczać dyrektywność

i działalność nadzorowo - sprawozdawczą.

Ministerstwo Edukacji Narodowej, Reforma systemu edukacji (Projekt), Warszawa 1998

Zarządzanie i nadzorowanie systemem edukacji

CELE I KIERUNKI ZMIAN W ZARZĄDZANIU I NADZOROWANIU W SYSTEMIE EDUKACJI WYZNACZANE SĄ PRZEZ ZASADNICZE ZMIANY SYSTEMOWE:

1. Prowadzenie szkół i placówek publicznych zostanie powierzone w całości jednostkom samorządu terytorialnego oraz osobom prawnym i fizycznym.

Cz. Kupisiewicz, Cz. Banach, Strategia rozwoju edukacji do roku 2020 (w:) Komitet Prognoz ,,Polska 2000 Plus” przy Prezydium PAN. Strategia rozwoju Polski do roku 2020, ss. 235 - 236.

Kierowanie i zarządzanie systemem edukacji

Przemiany ustrojowe wpływają m. in. na cele i kierunki przekształceń w kierowaniu i zarządzaniu edukacją. W ich rezultacie prowadzenie szkół i innych placówek oświatowo - wychowawczych powierzono jednostkom samorządu terytorialnego oraz osobom prawnym i fizycznym.

W szczególności zadaniem gmin stało się ustalenie sieci szkół podstawowych i gimnazjów oraz ich prowadzenie, a powiatów - sieci szkół średnich i administrowanie nimi.

Szkoły i placówki oświatowe o charakterze terytorialnym, zakłady kształcenia i doskonalenia nauczycieli oraz tzw. Centra kształcenia ustawicznego i praktycznego znalazły się z kolei w gestii samorządów wojewódzkich.

W tej sytuacji kurator przestał pełnić obowiązki organu prowadzącego, wskutek czego wzrosła jego rola jako inspiratora, koordynatora i doradcy władz samorządowych w sprawach edukacji.

Oprócz tego wzrosły też obowiązki i uprawnienia dyrektorów szkół i placówek oświatowych, m. in. w sprawie polityki kadrowej oraz organizowania wewnątrzszkolnego systemu dokształcania i doskonalenia nauczycieli. Znaczną rolę powinny zarazem pełnić powoływane przez organy stanowiące jednostki samorządu terytorialnego rady oświatowe działające przy nich.

RAPORT DLA UNESCO

MIĘDZYNARODOWEJ KOMISJI

DO SPRAW EDUKACJI

DLA XXI WIEKU

POD PRZEWODNICTWEM

JACQUESA DELORSA

EDUKACJA

JEST W NIEJ UKRYTY SKARB

Stowarzyszenie Oświatowców Polskich

Wydawnictwo UNESCO 1998

SZKOŁA I SPOŁECZNOŚĆ

Sposoby polepszenia sprawności i motywacji nauczycieli można znaleźć w relacji, jaką ustanawiają z władzami lokalnymi. Kiedy nauczyciele stanowią sami część społeczności, w której uczą, ich zaangażowanie jest bardziej widoczne. Są bardziej wyczuleni na potrzeby tej społeczności i są w stanie lepiej przyczyniać się do realizacji jej celów. Toteż ta forma zacieśnienia więzi szkoły ze środowiskiem lokalnym jest jednym z zasadniczy sposobów rozwoju symbiozy szkoły z tym środowiskiem.

ADMINISTRACJA SZKOLNA

Zarówno badania, jak i obserwacja empiryczna wskazują, że o skuteczności szkoły decyduje przede wszystkim osoba kierownika placówki. Dobry organizator, umiejący organizować skuteczną pracę zespołową i postrzegany jako osoba kompetentna i otwarta często potrafi wprowadzić do swojej placówki istotne ulepszenia jakościowe. Trzeba więc baczyć, aby kierownictwo placówek szkolnych było powierzane kompetentnym fachowcom, którzy przeszli specjalne przygotowanie, szczególnie w dziedzinie zarządzania.

WŁĄCZYĆ NAUCZYCIELI DO UCZESTNICTWA

W DECYZJACH DOTYCZĄCYCH EDUKACJI

Należy włączać w większym stopniu nauczycieli do podejmowania decyzji dotyczących edukacji. W opracowaniu programów szkolnych, pomocy dydaktycznych powinni uczestniczyć nauczyciele praktycy, ponieważ ewaluacji nauczania nie można oddzielać od praktyki pedagogicznej.

Podobnie, system administracji szkolnej, inspekcji i ewaluacji nauczycieli można tylko zyskać przez fakt włączenia tych ostatnich do procesów decyzyjnych.

W zasygnalizowanych raportach edukacyjnych i innych opracowaniach z dziedziny oświaty z ostatniego półwiecza zauważyć można sprzeczności:

Z jednaj strony uznano szkołę jako instytucję, która rozstrzyga o losach ludzi,

Z drugiej zaś totalnie ją krytykowano - żądano descholaryzacji społeczeństwa.

Sprzeczności w ocenie edukacji (wybrane tytuły prac):

P.H. Coombs, The Word Crisis in Education, London 1968, Oksford University Press

1. J. Jllich, Społeczeństwo bez szkoły, Warszawa 1976.

2. E. Reimer, School is dead. Alternatiwes Edukatio,

New York 1972.

3. R. Winkel, Das Ende der Schule, Munchen 1974.

4. A.S. Neill, Die Befreinng des Kindes, Frankfurt 1975.

5. K. Hochstetter, Der I od der Schule, Munchen 1974.

ANALFABETYZM

Brak umiejętności czytania i pisania u osób powyżej określonego wieku (wg kryterium UNESCO - 15 rok życia)

Wyróżnia się:

1. analfabetyzm całkowity,

2. półanalfabetyzm - analfabetyzm częściowy, nie piszę, ale czytam,

3. analfabetyzm wtórny (powrotny),

4. analfabetyzm funkcjonalny - analfabeta nie rozumie tekstów pisanych,

5. analfabetyzm informatyczny - komputery, Internet.

WIELKOŚĆ ZJAWISKA

UNESCO (1950 r.) 44,3% - ludzi powyżej 15 r. ż.

1970 r. 37%

1990 r. 24,8%

2000 r. 20,6%

POLSKA 1921 r. 33,1%

1931 r. 23,1%

Po wojnie (1945 - 46 r.) 7,8%

3 ml. ludności

Wielka akcja zwalczania analfabetyzmu 1960 r. 2,7%

2000 r. 0,3%

Źródło: M. Nowicka, Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku, Warszawa 2003,

T. I. ss. 116 - 118.

22

---