Pojęcie obywatelstwa w prawie międzynarodowym- nabycie i utrata
Obywatelstwo - szczególny węzeł łączący jednostkę z państwem. Wynika z niej obowiązek wierności i lojalności w stosunku do państwa oraz jurysdykcja nad własnymi obywatelami. Każde państwo samo określa, kto jest jego obywatelem.
Nabycie obywatelstwa - pierwotne i wtórne
urodzenie (prawo krwi- ius sanguinis, prawo ziemi- ius soli)
nadanie (naturalizacja), trzeba tu pamiętać że aby uzyskać nowe obywatelstwo trzeba zrzec się starego.
zamążpójście, w Polsce jeśli cudzoziemka wyjdzie za Polaka i w 3 miesiące złoży odpowiednie dokumenty a organ się zgodzi to uzyskuje ona obywatelstwo polskie.
adopcję
opcję
repatriację
Utrata obywatelstwa - decyduje prawo wewnętrzne poszczególnych państw i ich władze. Utrata obywatelstwa może nastąpić przez
zwolnienie z obywatelstwa
pozbawienie obywatelstwa,
opcję,
zamążpójście.
Podwójne i wielorakie obywatelstwo - jest stanem uważanym za niepożądany i może doprowadzić do konfliktów np. jeśli chodzi o służbę wojskową, opiekę dyplomatyczną. Może do niego dojść w wyniku rozbieżności między prawami wewnętrznymi poszczególnych państw już w chwili urodzenia dziecka albo później kiedy jednostka nabywa obywatelstwo nie tracąc starego. Aby wyeliminować taki stan stosuje się prawo opcji, lub umowy Bancrofta.
Stosunki międzynarodowe - stosunki społeczne, które przekraczają granice jednego państwa, ich uczestnikami mogą być same państwa, inne organizacje nie podlegające władzy żadnego państwa lub osoby fizyczne i prawne w tym stowarzyszenia i przedsiębiorstwa z jednego państwa, które wchodzą w różnorodne kontakty z osobami fizycznymi i prawnymi innych państw.
Podmioty prawa międzynarodowego, - co oznacza podmiotowość prawa międzynarodowego jakie występują podmioty w prawie międzynarodowym
Podmiotem prawa międzynarodowego jest ten, kto posiada prawa i obowiązki wynikające bezpośrednio z prawa międzynarodowego.
Podmiot prawa posiada zdolność do działania tj. zdolność do wywołania skutków prawnych przez swoje działanie.
Podmioty prawa międzynarodowego: państwa, organizacje międzynarodowe, niesuwerenne organizacje terytorialne, Watykan, powstańcy i strona wojująca, w niektórych przypadkach osoby fizyczne i prawne.
Ochrona ofiar wojny- jakie obowiązują zasady i podstawy prawne
Kwestie dotyczące traktowania chorych i rannych w wojnie lądowej uregulowane są w I konwencji genewskiej z 1949r. (jest ona stosowana przy współudziale mocarstw opiekuńczych lub instytucji międzynarodowych - MKCK). Chorzy i ranni powinni być traktowani w sposób humanitarny oraz leczeni przez tę stronę konfliktu, we władzy której się znajdują. Zabronione są wszelki zamachy na ich życie, a w szczególności ich dobijanie lub świadome pozostawienie bez opieki lekarskiej. Ochronie podlegają stałe zakłady służby zdrowia, szpitale i ruchome formacje sanitarne. Prawo do ochrony upada, jeżeli wbrew zadaniom humanitarnym, zakładów lub formacji takich używa się do działań na szkodę nieprzyjaciela. Z ochrony korzystają także transporty chorych i rannych oraz sprzętu sanitarnego. Państwa mogą tworzyć na swym terytorium lub na obszarach okupowanych sanitarne strefy lub miejscowości, w celu ochrony chorych i rannych przed skutkami wojny. Personel sanitarny, który dostał się we władzę nieprzyjaciela, może być zatrzymany tylko wówczas, gdy tego wymaga potrzeba opieki lekarskiej nad jeńcami wojennymi. Emblematem i znakiem odróżniającym wojskowe służby sanitarne jest znak czerwonego krzyża na białym polu, albo czerwony półksiężyc, czy też czerwony lew i słońce - na białym polu.
Jeńcy wojenni
Jeńcem wojennym jest członek sił zbrojnych państwa wojującego, który znalazł się we władzy nieprzyjaciela.
Kwestie traktowania jeńców wojennych reguluje III konwencja genewska z 1949r. i regulamin haski z 1907r. Jeńcy wojenni powinni być traktowani w sposób humanitarny. Ten, kto dostaje się do niewoli, znajduje się we władzy obcego państwa, nie zaś jednostki lub oddziału biorącego go do niewoli. Osoby te pozostają pod ochroną prawa międzynarodowego od chwili pojmania do chwili ich uwolnienia i ostatecznej repatriacji. Państwo zatrzymujące może jeńca internować w obozach, miastach lub innych miejscowościach. Poza tym jest zobowiązane zapewnić jeńcom odpowiednie pomieszczenia, wyżywienie i umundurowanie. Prawo nie zakazuje ucieczki jeńca wojennego, który nie może być za nią karany (jedynie dyscyplinarnie). Państwo zatrzymujące może jednak w ostateczności użyć broni wobec uciekającego jeńca. W czasie niewoli jeńcy podlegają prawu, regulaminom i zasadom obowiązującym w państwie zatrzymującym i muszą tych norm przestrzegać. Mogą być zatrudniani jako robotnicy, wyżsi ranga jako nadzorcy - nie można ich do pracy zmuszać. Jeńcy muszą być traktowani honorowo i z czcią, na zasadzie równości.
Ochrona ludności cywilnej
Ludność cywilna, nie biorąca udziału w wojnie, musi być zabezpieczona przed skutkami działań wojennych. Kwestie te reguluje IV konwencja genewska z 1949r., normy zwyczajowe i umowy międzynarodowe. Ochronie ogólnej podlega cała ludność cywilna na zasadzie równości. Szczególna ochrona należy się rannym, chorym, kobietom ciężarnym i dzieciom. Osoba chroniona nie może działać na szkodę interesów państwa, pod którego władzą się znajduje. Sposoby ochrony ludności cywilnej: strefy bezpieczeństwa i strefy zneutralizowane (zapewniają schronienie chorym, rannym, kalekom, starcom, dzieciom poniżej 15 lat, kobietom ciężarnym i matkom dzieci poniżej lat 7), ewakuacja stref oblężonych lub otoczonych, ochrona szpitali cywilnych i wolność przewozu pomocy dla ludności.
Traktowanie osób chronionych
Osoby chronione maja prawo do poszanowania ich godności, honoru, praw rodziny, przekonań i praktyk religijnych, zwyczajów i obyczajów. Kwestie te reguluje IV konwencja genewska . Kobiety są chronione przed wszelkim uwłaczaniem ich czci, gwałtem, zmuszaniem do nierządu. Zabrania się stosowania przymusu (zwłaszcza w celu uzyskania informacji), środków mogących wywołać cierpienia fizyczne lub wyniszczenie osób chronionych, nadmiernych kar oraz wszelkich środków zastraszania ui terroru. Także rabunek i branie zakładników jest wzbronione.
Obszary morskie państwa- klasyfikacja obszarów, konwencja NZ 1982
Podział obszarów morskich (wg zmniejszającej się kompetencji państwa nadbrzeżnego):
obszary należące do terytorium państwa nadbrzeżnego:
wody wewnętrzne
wody archipelagowi
morze terytorialne
obszary nie należące do terytorium państwa nadbrzeżnego:
obszary podlegające częściowej jurysdykcji państwa nadbrzeżnego:
strefa przyległa
wyłączna strefa ekonomiczna, ewentualnie strefa wyłącznego rybołówstwa
szelf kontynentalny
obszary nie podlegające jurysdykcji żadnego państwa:
morze otwarte
obszar dna i podziemia morskiego
Wody wewnętrzne:
port - otwarty lub zamknięty (np. dla statków rybackich lub wojennych)
zatoka - normalne (szerokość do 24 mil morskich), historyczne (mają szersze rozwarcie, ale są ukształtowane historycznie, geograficznie)
ujścia rzek
reda - obszar gdzie statki czekają na wejście do portu (Polska i Dania zaliczają do wód wewnętrznych, a konwencje międzynarodowe do wód terytorialnych
Metoda linii podstawowej (zasadniczej) - łączy najdalej wysunięte.
Wody archipelagowe - wody pomiędzy wyspami archipelagu
Na wodach archipelagowych występuje prawo przejścia dla statków obcych bander - przepływ szybki, nieprzerwany. Prawo przejścia dotyczy również samolotów.
Morze terytorialne (max 12 mil morskich od linii podstawowej) - państwo sprawuje władzę suwerenną. Obowiązuje prawo nieszkodliwego przepływu statków pod obcą banderą, które polega na tym, że nie stanowi zagrożenia dla pokoju, porządku i bezpieczeństwa państwa nadbrzeżnego.
Jurysdykcja państwa nadbrzeżnego nad statkiem pod obcą banderą:
popełnione przestępstwo skutkuje negatywnie na państwa
to co dzieje się na statku zagraża porządkowi naszego państwa
gdy zażąda kapitan statku lub konsul państwa bandery
jeśli na statku handluje się narkotykami
Jurysdykcja cywilna - nie można do osoby, jedynie do całego statku i w związku ze zobowiązaniami powstałymi.
Strefa przyległa (max 24 mil morskich od linii podstawowej) - kompetencje państwa nadbrzeżnego - kontrola nad tym żeby nie były naruszane przepisy celne, sanitarne, skarbowe i emigracyjne, państwo może karać za naruszenie
Strefa wyłącznego rybołówstwa - państwo nadbrzeżne gwarantuje swoim obywatelom korzystanie z ryb tak jak na morzu terytorialnym, dla innych państw za zgodą nadbrzeżnego.
Wyłączna strefa ekonomiczna, ew. strefa wyłącznego rybołówstwa (max 200 mil morskich od linii podstawowej)- korzystanie z zasobów rybnych lub szelf kontynentalny (wydobywanie surowców z dna morskiego).
Morze pełne - wolność żeglugi, nie ma ustalonych praw, zasad, korzystanie z morza pełnego, ograniczenia:
prawo pościgu
prawo powszechnej represji piractwa
Prawo pościgu - jeżeli popełniono przestępstwo na morzu terytorialnym, strefie przybrzeżnej, strefie ekonomicznej, wyłącznego rybołówstwa można ścigać na morzu pełnym, ale musi być gorący i nieprzerwany (nie może być na boki).
Korzystanie z dna morza pełnego jest wspólnym dziedzictwem ludzkości.
Połowy ryb na morzu pełnym - nie ma tam takich zasobów ryb, którymi zainteresowane byłyby państwa (głębokość).
Rzeki w prawie międzynarodowym - pojęcie rzeki międzynarodowej, zasady korzystania, przykłady rzek
Rzeka międzynarodowa - rzeka która spełnia określone warunki geograficzne i na której mocą umowy międzynarodowej została ustanowiona wolność żeglugi dla statków handlowych wszystkich państw. Dunaj, Ren, Właściwości geograficzne:
przepływa kolejno przez terytorium co najmniej dwóch państw lub stanowi między nimi granicę,
jest spławna lub żeglowna
jest połączona z morzem bezpośrednio lub pośrednio
Rzeka graniczna - są podzielone przez państwa nadbrzeżne linią środkową (medianą) lub linią głównego nurtu (talwegiem). Sprawa korzystania wymaga porozumienia państw graniczących ze sobą, które zawierają w tym celu umowy międzynarodowe.
Organizacje międzynarodowe - pojęcie, rodzaje, międzynarodowe organizacje pozarządowe (członkami nie są państwa, lecz związki, instytucje, osoby prawne i fizyczne z innych państw
Organizację międzynarodową można określić jako formę współpracy państw, ustaloną w wielostronnej umowie międzynarodowej, obejmującą względnie stały zakres uczestników i której podstawową cechą jest istnienie stałych organów o określonych kompetencjach i uprawnieniach, działających dla realizacji wspólnych celów.
Rodzaje:
według ich członkostwa: powszechne, regionalne, partykularne
według zakresu ich kompetencji:: ogólne, specjalne, funkcjonalne
według stopnia ich władzy: organizacje o charakterze koordynacyjnym i ponadpaństwowym
Międzynarodowe organizacje pozarządowe (prywatne) są to organizacje międzynarodowe, których członkami nie są państwa, lecz związki, instytucje, osoby prawne i fizyczne pochodzące z różnych państw. Ich celem jest wywarcie nacisku na państwo. Nie są tworzone na podstawie umowy międzynarodowej - wiąże ich jedynie nieformalna umowa. Nie powinny być ograniczone warunkami przyjęcia. Są to organizacje non profit.
Organizacje te najczęściej ułatwiają kontakty między osobami prywatnymi oraz grupami społecznymi z różnych państw. Sprzyjają rozwojowi wymiany międzynarodowej, przede wszystkim w sferach pozapolitycznych. Stanowią czasami silne grupy nacisku na rządy i organizacje międzyrządowe. Wiele organizacji międzyrządowych współpracuje z nimi stale lub dorywczo (status konsultacyjny przy organizacjach międzyrządowych). Silną pozycję mają np. organizacje humanitarne, które wywalczyły sobie „prawo ingerencji” w sprawy wewnętrzne państw.
Status prawny cudzoziemca - zasady obowiązujące w prawie międzynarodowym
Systemy traktowania cudzoziemców:
traktowanie narodowe - przyznawanie takiego samego zakresu praw cywilnych cudzoziemcom co obywatelom,
traktowanie specjalne - przyznanie cudzoziemcom tylko ściśle określonych uprawnień, przewidzianych w prawie wewnętrznym lub umowach międzynarodowych.
Traktowanie w sposób najbardziej uprzywilejowany - przyznanie obywatelom określonego państwa takich praw jakie już posiadają lub uzyskają w przyszłości obywatele jakiegokolwiek państwa trzeciego, najbardziej uprzywilejowanego w danej dziedzinie.
Bardzo często państwa stosują zasadę wzajemności - tzn. państwo A traktuje obywateli państwa B tak jak państwo B obywateli państwa A.
Wydalenie cudzoziemca - państwu przysługuje prawo wydalenia ze swego terytorium lub deportowania cudzoziemca, który naruszył prawo danego państwa lub którego dalszy pobyt zagraża bezpieczeństwu lub interesom państwa.
Zwierzchnictwo personalne i terytorialne państwa
Zwierzchnictwo terytorialne obejmuje obywateli, cudzoziemców przebywających na terytorium i ich rzeczy. Na własnym terytorium można robić wszystko, co nie jest zakazane przez prawo międzynarodowe. Żadne państwo nie może korzystać z własnej suwerenności terytorialnej w sposób który narusza suwerenność terytorialną innego państwa.
Zmiany terytorialne a obywatelstwo ludności
ludność wraz z terytorium przechodzi pod władzę innego państwa i przejmuje jego obywatelstwo,
ludność obszaru cedowanego na prawo opcji,
ludność obszaru cedowanego przesiedlana jest na pozostałą część terytorium państwa cedującego.
Granice państwa
Granica- jest to przestrzeń prostopadła po powierzchni kuli ziemskiej, która oddziela terytorium danego państwa od innych obszarów, tzn. od terytoriów innych państw lub terytoriów nie podlegających niczyjej suwerenności.
Granice mogą być:
naturalne - wyznaczone przez rzeki, morza, pasma gór
sztuczne - stworzone przez człowieka, bez uwzględnienia charakterystyki terenu
ogólnie określona granica, np. w traktacie pokojowym
delimitacja- naniesienie na mapę,
demarkacja- wyznaczenie granicy w terenie.
Przebieg:
na lądzie, oznaczony jest przeważnie betonowymi słupkami i większymi monolitami w miejscach gdzie granica zmienia w sposób istotny swój kierunek. Kolejne słupki są numerowane.
na rzekach, zależy od ich żeglowności. Na nieżeglownych granica biegnie środkiem rzeki, a na żeglownych linią najgłębszego koryta.
mosty, po połowie,
wody stojące, dzielone między państwa nadbrzeżne, podział wzdłuż linii prostych dowolnie wybranych, lub wzdłuż uproszczonej linii środkowej.
System kontroli - w celu ochrony granic prawo polskie ustala pas drogi granicznej, strefę nadgraniczną, pas graniczny. Na obszarach tych obowiązują szczególne przepisy prawne.
Statek handlowy i okręt wojenny w prawie morza- status prawny wg konwencji o prawie morza, piractwo morskie
Statek handlowy znajdujący się na morzu pełnym podlega władzy i prawu państwa, pod którego banderą płynie. Kompetencja państwa bandery, wykonywana bez ograniczeń na morzu pełnym, nie zanika całkowicie, gdy statek znajduje się na obcych wodach wewnętrznych, jednak zakres władzy państwa bandery zostaje w tym przypadku ograniczony na rzecz władzy państwa nadbrzeżnego.
Z chwilą gdy statek zawinie do obcego portu, znajduje się na obszarze podległym władzy obcego państwa, a więc władzy tej podlega. Statek w obcym porcie nie korzysta z żadnego prawa eksterytorialności. Państwo nadbrzeżne nie powinno jednak wykonywać władzy terytorialnej w sposób utrudniający żeglugę.
Okręty wojenne z reguły nie mogą zawijać do obcych portów, bez zezwolenia państwa nadbrzeżnego.
Jednak z chwilą uzyskania takiego zezwolenia i wpłynięcia do obcego portu korzystają w nim z pełnego immunitetu i nie podlegają jurysdykcji ani cywilnej, ani karnej. Na morzu pełnym okręt wojenny pozostaje pod władzą państwa swej bandery.
W przypadku naruszenia przez załogę okrętu wojennego interesów państwa nadbrzeżnego, władze jego mogą jedynie zażądać, aby okręt wojenny opuścił port.
W stosunku do obcych statków, znajdujących się w porcie lub na redzie, państwo nadbrzeżne wykonuje jurysdykcję karną i cywilną przede wszystkim z myślą o ochronie interesów własnych. Choć więc w zasadzie jurysdykcję tę może rozciągać na statek i osoby znajdujące się na nim w każdym przypadku, w praktyce rozciąga ją tylko dla ochrony własnych interesów. Jeśli chodzi o jurysdykcję karną, to władze państwa nadbrzeżnego ingerują zazwyczaj, jeżeli skutki przestępstwa rozciągają się na obszar państwa nadbrzeżnego, jeżeli przestępstwo zakłóca spokój lub porządek w porcie, albo gdy władze te zostaną wezwane przez kapitana statku lub przedstawiciela państwa bandery (konsula).
W sprawach własnych statku, do których zalicza się sprawy dyscyplinarne i stosunki pomiędzy kapitanem, załogą i pasażerami, władze państwa nadbrzeżnego zazwyczaj nie ingerują.
Prawo kosmiczne - pojecie, akty prawne regulujące przestrzeń kosmiczną
Na podstawie rezolucji Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 1962r. podpisano układ moskiewski o zasadach działalności państw w zakresie badania i korzystania z przestrzeni kosmicznej, łącznie z księżycem i innymi ciałami niebieskimi. Układ przewiduje m.in., że przestrzeń kosmiczna, łącznie z księżycem i innymi ciałami niebieskimi, jest wolna dla badań i użytkowania przez wszystkie państwa, bez jakiejkolwiek dyskryminacji, na zasadzie równości i zgodnie z prawem międzynarodowym (art. 1).
Przestrzeń ta, łącznie z księżycem i innymi ciałami niebieskimi, nie podlega zawłaszczeniu przez państwa (art. 2). Państwa ponoszą międzynarodową odpowiedzialność za swą działalność w przestrzeni kosmicznej oraz zachowują jurysdykcję i władzę nad obiektami wysłanymi w przestrzeń kosmiczną. Astronauci powinni być uważani za wysłanników ludzkości i należy im udzielić wszelkiej pomocy w razie wypadku lub przymusowego lądowania na obcym terytorium lub morzu pełnym.
Układ moskiewski rozciąga też zakaz prób z bronią nuklearną na przestrzeń kosmiczną. Natomiast układ z 27.01.1967r. przewiduje, że państwa nie będą wprowadzać na orbity okołoziemskie jakichkolwiek obiektów przenoszących broń jądrową lub jakiekolwiek inne rodzaje broni masowego zniszczenia, ani nie będą umieszczać tego rodzaju broni na ciałach niebieskich lub w przestrzeni kosmicznej. Ponadto układ stanowi, że księżyc i inne ciała niebieskie użytkowane będą przez wszystkie państwa wyłącznie w celach pokojowych. Zakazane jest zakładanie wojskowych baz i fortyfikacji na ciałach niebieskich, dokonywanie na nich prób z jakimikolwiek typami broni oraz przeprowadzanie manewrów wojskowych.
Na podstawie dotychczasowej praktyki można sformułować tezę, iż na wysokości, na której po orbitach okołoziemskich poruszają się obiekty wysłane przez państwa, nie rozciąga się już władza terytorialna żadnego państwa, a wiec że obszary te należą do przestrzeni pozapowietrznej. Przyjęto, że przestrzeń pozapowietrzna rozciąga się od wysokości 90 - 100 km od powierzchni Ziemi.
Obiekt wypuszczony w przestrzeń kosmiczną ma przynależność państwa, w którym został zarejestrowany (układ z 1967r.). Państwo rejestracji obiektu kosmicznego zachowuje jurysdykcję i nadzór nad takim obiektem oraz nad jego załogą w czasie pozostawania ich w przestrzeni kosmicznej lub na ciele niebieskim.
Obowiązuje odpowiedzialność bezwzględna za szkody wyrządzone na powierzchni Ziemi lub statkowi powietrznemu podczas lotu.
Jeśli chodzi o współpracę międzynarodową w zakresie wykorzystania przestrzeni kosmicznej układ o ratowaniu kosmonautów, powrocie kosmonautów i zwrocie obiektów wystrzelonych w przestrzeń kosmiczną z 1968r. przewiduje m.in. obowiązek udzielenia w każdym przypadku pomocy kosmonautom, szybkiego przekazania załogi statków kosmicznych przedstawicielom „władzy wypuszczającej” oraz zwrot obiektów wystrzelonych w przestrzeń kosmiczną lub ich części.