Diagnoza i wykrywanie

We wczesnym dzieciństwie

Diagnoza ADHD możliwa jest we wczesnym dzieciństwie na podstawie wymienionych niżej wystarczajacych objawów:

• ciągła aktywność ruchowa

• opóźniony rozwój mowy

• problemy ze snem

• problemy z jedzeniem, łącznie z występowaniem wymiotów, lub słaby odruch ssania

• ataki kolki, które mogą wynikać z uczulenia, ale również mogą być wynikiem zaburzeń koncentracji uwagi

• dzieci nadpobudliwe nie lubią (wg opinii wielu rodziców), gdy się je przytula

W wieku szkolnym [

• niedostosowanie do wymagań szkolnych (zajęcia w pozycji siedzącej)

• nadmierna gadatliwość i impulsywność, która narzuca dziecku rolę błazna w oczach klasy

• problemy z koordynacją objawiające się przede wszystkim nieprawidłowym chwytaniem ołówka lub brakiem umiejętności zabawy w grupie

• coraz wyraźniejsze problemy z mową

Działanie diagnostyczne i terapeutyczne

Ocena profilu psychoedukacyjnego:

• test na inteligencję

• ocena osiągnięć dziecka w zakresie pięciu podstawowych umiejętności: czytania, literowania, liczenia, pisania i mówienia

• testy inteligencji przeprowadza się z dwóch powodów:

• aby ocenić ogólne możliwości dziecka oraz zorientować się, czy istnieje znacząca różnica między możliwym a aktualnym poziomem osiągnięć w zakresie podstawowych umiejętności

• dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi maja charakterystyczną dużą rozpiętość w wynikach IQ

• stwierdzenie pewnego stopnia niedojrzałości ośrodkowego układu nerwowego dziecka, np. poprzez korowe potencjały wywołane (EEG), co pozwala na dokładne stwierdzenie zaburzeń koncentracji uwagi u dzieci, a nawet na ich sklasyfikowanie.

Dzięki wszechstronnemu badaniu dziecka, w skład którego wchodzi badanie lekarskie, badanie psychopedagogiczne, badania neurofizjologiczne, ocena mowy oraz terapia zajęciowa, tylko u nielicznych dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi diagnoza nie ujawnia problemu.

Zdecydowana większość będzie sklasyfikowana jako pacjenci z łagodną, średnią lub ciężką postacią zaburzeń koncentracji uwagi. Badania wykażą też, czy nadpobudliwość jest częścią obrazu klinicznego choroby, czy nie. W ten sposób zdiagnozowane dziecko, można poddać właściwej terapii.

Sposoby działania

1. Terapia behawioralna: celem jest modyfikacja zachowania dziecka poprzez wygaszanie złych nawyków, a wzmacnianie dobrych (zasada nagradzania i karania). Postępy widoczne są po długim czasie.

2. Nauczanie wyrównawcze: dodatkowe zajęcia podczas których, dziecko nabywa pewnych nawyków pomocnych w uczestniczeniu w zajęciach. Ważne jest tutaj zaangażowanie rodziców.

3. Terapia mowy i języka: u dzieci nadpobudliwych psychoruchowo mogą występować zaburzenia mowy (takie jak jąkanie, problemy z artykulacją), dlatego w takich przypadkach niezbędna jest pomoc logopedy.

4. Terapia zajęciowa: nacisk głównie na prawidłowy rozwój motoryczny dziecka (u dzieci nadpobudliwych, często występuje lateralizacja skrzyżowana, co może powodować duże problemy w funkcjonowaniu).

5. Kontrola dietetyczna: istnieje przypuszczenie, że spożywanie takich produktów jak: kakao, środki konserwujące, barwniki, salicylany i cukier mogą dodatkowo wzmagać aktywność dziecka - jednak brak na ten temat dokładnych badań naukowych.

6. Leczenie farmakologiczne: w Polsce jest bardzo rzadko stosowane. Leki takie jak Ritalin, Dexedrine, Cylert, poprawiają przebieg procesów neurochemicznych zachodzących w mózgu.

Ogólne zasady dotyczące postępowania wychowawczego

1. Cel, do którego ma prowadzić działanie dziecka, nie może być zbyt odległy (niecierpliwość).

2. Konsekwentne przyzwyczajanie dziecka do kończenia każdego rozpoczętego zadania.

3. Stała kontrola i przypominanie o zobowiązaniach:

• zakres określonych obowiązków musi być dostosowany do możliwości i ograniczeń dziecka

• trzeba zaoszczędzić wystąpienia dodatkowych niepotrzebnych bodźców

• nie dać się zdominować dziecku

• należy przygotować dziecko do przezwyciężania trudności (a nie chronić przed nimi)

• po wystąpieniu konfliktu - należy go przedyskutować z dzieckiem w atmosferze spokoju i rzeczowości, po uspokojeniu dziecka

• należy unikać agresji słownej i fizycznej, która bardzo mocno pobudza dodatkowo dziecko (może doprowadzić do objawów nerwicowych takich jak: lęki, moczenie nocne, natręctwa, czy też reakcje obronne: arogancka postawa, agresja, kłamstwa, a nawet doprowadzić do niewłaściwego rozwoju osobowości);

Pomoc w nauce

• czytanie - ze względu na małą zdolność koncentracji, opowiadania powinny być ciekawe

• czytanki powinny być opowiedziane przez dziecko (w celu skontrolowania zapamiętanego tekstu)

• odrabianie lekcji powinno się odbywać o regularnych porach (w domu powinien wtedy panować względny spokój)

• dziecko powinno wykonywać prace zręcznościowe (uczą cierpliwości, a także skrupulatności)

• zasada trzy R: rutyna, regularność, repetycja.

Nauka powinna odbywać się pod kontrolą rodziców.

Idealna diagnostyka w kierunku ADHD

• Informacje zebrane od rodziców na temat rozwoju dziecka i obecnego jego zachowania.

• Informacje uzyskane od nauczyciela na temat zachowania dziecka w szkole lub w szkole.

• Badanie pediatryczne.

• Badanie neurologiczne, w razie potrzeby badanie EEG.

• Obserwacja zachowania dziecka.

• Rozmowa z dzieckiem.

• Oceny nasilenia problemu nadpobudliwości psychoruchowej i zaburzeń koncentracji uwagi oraz zachowań problemowych przy pomocy skali i kwestionariuszy diagnostycznych.

• Ocena zachowania dziecka przy pomocy kwestionariuszy opartych o kryteria ICD-10 lub DSM-IV.

• Obiektywna lub subiektywna ocena aktywności ruchowej dziecka.

• Obiektywny pomiar uwagi dziecka.

• Badanie psychologiczne, ocena ilorazu inteligencji.

Według wskazań Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego elementy postępowania wielokierunkowego powinny obejmować:

1. Oddziaływania psychospołeczne:

• wyjaśnianie rodzicom i innym członkom rodziny istoty objawów ADHD, jego przebiegu i rokowania.
  Poradnictwo w zakresie metod wychowawczych.

• wyjaśnianie dziecku istoty zaburzenia, omawianie z nim kłopotów jakie miało w czasie badania i testów.
  Nakłanianie do obserwacji swojego zachowania.

• wyjaśnianie nauczycielom istoty zaburzenia, współpraca ze szkołą i poradnią psychologiczno - pedagogiczną.

• Psychoterapia
  Zdarza się, że u dziecka nadpobudliwego i w jego rodzinie pojawiają się problemy wykraczające poza ramy poradnictwa rodzinnego.
  Takim dzieciom i rodzicom proponuje się dostępne formy psychoterapii:

• Terapia rodzin - leśli rodzina jako całość ma znaczne trudności w funkcjonowaniu.

• Terapia indywidualna lub grupowa dziecka
  Przeciwdziała ona niskiej samoocenie dziecka, pomaga rozwiązywać problemy z rówieśnikami.

• Trening umiejętności społecznych i terapia zaburzeń uwagi.

• Farmakoterapia - stosowanie leków.

Rodzaj pomocy w zależności od dominującego typu zaburzeń:

1. NADRUCHLIWOŚĆ:

• poradnictwo dla nauczycieli i rodziców,

• behawioralna modyfikacja zachowań (praca z dzieckiem nad pewnymi zachowaniami),

• zmiana czynników środowiskowych,

• farmakoterapia.

• ZABURZENIA UWAGI:

• farmakoterapia,

• ćwiczenia koncentracji uwagi,

• ćwiczenia funkcji poznawczych (pamięci, kontroli).

• IMPULSYWNOŚĆ I AGRESJA:

• behawioralna modyfikacja zachowań,

• terapia rodziny,

• poradnictwo indywidualne i terapia indywidualna,

• NIEPOWODZENIA SZKOLNE:

• reedukacja,

• nauczanie wyrównawcze,

• poradnictwo indywidualne.

Leczenie


W 2004 r. Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne oraz Europejskie Towarzystwo Psychiatrii Dzieci i Młodzieży uznały, że leczenie ADHD powinno obejmować kilka metod terapeutycznych, w tym oddziaływania psychospołeczne, psychoterapię i farmakoterapię.
W Polsce nie ma opublikowanych standardów leczenia ADHD. W ramach działalności resortów zdrowia i edukacji przygotowywany jest jednak odpowiedni program.

Farmakoterapia


Leczenie farmakologiczne zespołu nadpobudliwości psychoruchowej może pomóc zmniejszyć nasilenie podstawowych objawów tego zespołu. Metoda ta stosowana jest często w przypadku masywnych zaburzeń koncentracji uwagi.

Leki stosowane w leczeniu ADHD zwiększają ilość noradrenaliny lub/i dopaminy, czyli substancji, których poziom w mózgu dziecka nadpobudliwego jest obniżony. Ponieważ obniżona aktywność noradrenaliny i dopaminy jest przyczyną występowania objawów nadpobudliwości, leki te łagodzą objawy ADHD. Nie usuwają jednak przyczyn nadpobudliwości i działają tak długo, jak długo są podawane. Można tutaj porównać podawanie leków do noszenia okularów. U osoby z wadą wzroku okulary ułatwiają życie pod warunkiem, że są założone - gdy leżą na półce nie są pomocne.


Warto zauważyć, że badania naukowe wskazują, że długotrwałe stosowanie leków (2 - 3 letnie) oprócz zmniejszania nasilenia zaburzeń koncentracji uwagi, nadruchliwości i impulsywności daje dodatkowe korzyści. Leki mogą zapobiec wystąpieniu wielu niepożądanych następstw nadpobudliwości takich, jak niechęć do szkoły, bardzo słabe wyniki w nauce, niska samoocena oraz uleganie wypadkom i kontuzjom. Mogą też pomóc dziecku nadpobudliwemu nadrobić zaległości w nauce i poprawić relacje z kolegami.

W leczeniu zespołu nadpobudliwości nie należy ograniczać się do samego podawania leków, ponieważ nie są one w stanie zmienić wszystkich aspektów funkcjonowania dziecka z ADHD. Niemniej długotrwała, bezpieczna i skuteczna farmakoterapia przynosi znaczne korzyści. Powinno się ją stosować u dzieci, u których sama korekta metod wychowawczych, a także inne oddziaływania nie przynoszą oczekiwanych efektów lub z jakiegoś powodu nie mogą być wprowadzone.

Psychoterapia


W chwili obecnej, jedną z najskuteczniejszych form pomocy dziecku z ADHD i jego rodzinie są warsztaty. Uczą one, jak radzić sobie z objawami zespołu nadpobudliwości psychoruchowej (np. trudnymi zachowaniami wynikającymi z celowego łamania zasad i niewykonywaniem poleceń). Podczas zajęć rodzice uczą się m.in. skutecznego stosowania pochwał, nagród, tzw. systemów żetonowych, zasad, konsekwencji.

Zdarza się, że u dziecka z ADHD i w rodzinie pojawiają się problemy wykraczające poza ramy takiego sposobu oddziaływania terapeutycznego. W takiej sytuacji można zastosować:

- terapię rodzin (jeśli rodzina ma trudności w funkcjonowaniu jako całość),
- terapię indywidualną lub grupową dziecka (przeciwdziała niskiej samoocenie dziecka, pomaga rozwiązywać problemy z rówieśnikami),
- trening umiejętności społecznych lub trening zastępowania agresji.




Etiologia


Przyczyny ADHD nie są do końca znane. Uważa się, że największe znaczenie w jej rozwoju mają czynniki genetyczne. Badacze mówią również o zależności między budową i funkcjonowaniem ośrodkowego układu nerwowego, a wystąpieniem nadpobudliwości. Wymienia się także wiele czynników środowiskowych, które mogą nasilać objawy ADHD - np. ekspozycja dziecka na szkodliwe czynniki w czasie ciąży jak np. dym papierosowy, czy problemy okołoporodowe. Obecnie, inaczej niż jeszcze kilkanaście lat temu, uważa się, że ADHD nie jest wynikiem uszkodzenia układu nerwowego, lecz opóźnionym dojrzewaniem niektórych struktur mózgu. Za takim wyjaśnieniem przemawia zmniejszanie się nasilenia lub ustępowanie objawów wraz z wiekiem u znacznej liczby pacjentów.

Na poziomie biochemicznym, u osób z ADHD dochodzi prawdopodobnie do osłabienia działania dwu substancji (dopaminy i noradrenaliny) uczestniczących w przekazywaniu pobudzeń w układnie nerwowym. Leki stosowane w farmakoterapii ADHD zwiększają aktywność tych substancji w mózgu.

Definicja


Zespół nadruchliwości psychoruchowej jest zaburzeniem psychicznym okresu dzieciństwa, prowadzącym do istotnego upośledzenia funkcjonowania oraz zwiększającym ryzyko wystąpienia innych zaburzeń psychicznych, takich jak zaburzenia zachowania i nadużywanie substancji psychoaktywnych.

W polskim piśmiennictwie medycznym, na określenie zespołu nadpobudliwości psychoruchowej u dzieci, używa się obecnie dwu nazw: amerykańskiej - Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD), czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi, oraz europejskiej - Hyperkinetic Disorder, czyli zespół hiperkinetyczny lub zaburzenia hiperkinetyczne.




1

---