Okres do połowy XIX w. określamy tu jako PREFORMATYWNY; bywa też nazywany „protoantropologią”.
Filozoficzne podstawy myślenia antropologicznego stworzyli natomiast sofiści, którzy sformułowali podstawy myślowe relatywizmu kulturowego,
Godne wspomnienia jest nazwisko Michela E. Montaigne'a, francuskiego myśliciela, który ugruntował podstawy myślenia relatywistycznego; pod wpływem informacji o wielości obyczajów na świecie stwierdził, że żadnego sposobu życia nie można uznać za powszechnie obowiązujący, bezwzględnie dobry.
mit „szlachetnego dzikusa”, którego ślady znajdziemy np. u strukturalisty Lévi-Straussa.
Jeszcze innym elementem, który ukształtował naukowe myślenie antropologiczne była empirycystyczna koncepcja Davida Hume'a i Adama Smitha, którzy za jedyne źródło wiedzy o świecie uznali empirię - doświadczenie.
von Herder- każde społeczeństwo, lud ma swój „geist”
OKRES FORMATYWNY- kiedy zaczęły się formować główne pojęcia antropologii
kierunek- XIXw- ewolucjonizm- ważni- Morgan, Tylor, pol. Krzywicki
W sumie to ewolucjoniści wprowadzili tematykę rozmaitości kulturowej do świata nauki, wypracowując zakres, narzędzia i teorię do jej badania.
-twórcy aparatu pojęciowego antropologii
2.Ameryka- Franz Boas- historyzm; -uczniowie- Benedict, Herskovits, Kroeber, Kazimierz Moszyński
koncepcję Kroebera określamy jako kulturalizm.
3.Europa- szkoła durkheimowska- socjologizm (Lucien Lévy-Bruhl, Marcel Mauss, Maurice Halbwachs, Stefan Czarnowski)
4. Dyfuzjonizm (Friedrich Ratzel, Bernhard Ankermann, Fritz Graebner, Wilhelm Schmidt, Grafton E. Smith i William J. Perry)
-Obecny stan kultury ludzkości można zawdzięczać procesowi dyfuzji, czyli przenoszenia się, rozchodzenia w przestrzeni elementów kulturowych.
-Dyfuzjoniści odchodzą od budowania wielkich schematów ewolucyjnych; w centrum ich zainteresowania stają poszczególne elementy kultury, a nie, jak u ewolucjonistów, kultura ludzka jako całość.
-skupiali się na elementach materialnego aspektu kultury
-U wszystkich, których w sumie klasyfikujemy jako dyfuzjonistów, podstawowym zadaniem badawczym było śledzenie elementów wspólnych i różniących się w międzykulturowych badaniach porównawczych. Wspólnotę elementów kulturowych na badanych obszarach dyfuzjoniści interpretowali jako efekt przenikania się, rozprzestrzeniania
-Dyfuzjoniści starali się sformułować ogólne prawa rozprzestrzeniania się elementów kulturowych
OKRES PEŁNEGO UFORMOWANIA DYSCYPLINY
W 1922 r. zostały wydane dwie prace rozpoczynające refleksję teoretyczną w ramach nurtu funkcjonalnego, w latach 20. i 30. wydane zostały najsłynniejsze prace konfiguracjonistów, a niedługo później, biorące swój początek w tym nurcie opracowania teorii psychokulturalistycznych. W latach 50. zaczęły żywiołowo rozwijać się też nurty strukturalny oraz neoewolucjonistyczny (powstały jeszcze w latach 30.) i materialistyczny.
1.Konfiguracjonizm (Benedict)
-Raz stworzona konfiguracja jest zatem niezmienna
-Kultura-konfiguracją poszczególnych cech
-Benedict postrzegała poszczególne kultury w kategoriach konfiguracji elementów odnoszących się do kolejnych sfer życia (jak gospodarka, życie rodzinne, religia itd.). Konfigurację tę nazwała „wzorem kultury”. Wzór tworzony jest na bazie jednej dominującej wartości (lub jednego zbioru wartości), która przenika wszystkie sfery życia, a także jest osią, wokół której kształtuje się osobowość poszczególnych ludzi z danej kultury.
2.Funkcjonalizm (Radcliffe-Brown, Malinowski, Edwarda E. Evans-Pritchard, Raymond Firth)
-Ten kierunek myślenia narodził się ze sprzeciwu wobec ewolucjonizmu, dyfuzjonizmu i historycyzmu.
-metodol: badać zjawiska i wytwory kulturowe tylko i wyłącznie w tym kontekście społecznym, w którym się je obserwuje.
-badacz winien skupić się na synchronicznych studiach instytucji społecznych obserwowanych wewnątrz danego, ściśle określonego społeczeństwa będącego zintegrowanym systemem powiązanych ze sobą i spełniających określone funkcje instytucji.
-Podstawa pracy antropologa to badania terenowe, które Malinowski dopracował
-Kulturę postrzega się w ramach funkcjonalizmu jako całość i to całość nierozerwalnie związana z życiem społecznym
-System ten sam się reguluje, jest stabilny i niezmienny. Jeśli mamy do czynienia ze zmianą, to tylko w wyniku działania czynników zewnętrznych
-Funkcjonaliści propagowali wewnętrzne spojrzenie na badane kultury.
^^Malinowski^^
-U źródeł podejścia funkcjonalnego Malinowskiego i opracowanej przez niego metodologii leżała pozytywistyczna filozofia nauki Ernsta Macha-> aby zweryfikować twierdzenia naukowe należy skonfrontować je z empirią za pomocą szczegółowych obserwacji.
-celem badań etnograficznych jest „uchwycenie tubylczego punktu widzenia, stosunku krajowca do życia, zrozumienie jego poglądu na świat”
-Społeczeństwo jest jak organizm - składa się z wielu narządów zgrupowanych w system, a każdy z nich spełnia jakieś żywotne, niezbędne dla przetrwania całości funkcje.
-Kultura jest systemem, który pozwala przetrwać człowiekowi - zaspokaja bowiem jego potrzeby. Jeżeli dana instytucja zaspokaja jakąś potrzebę (a każda tak czyni, gdyż instytucje są właśnie po to, by potrzeby zaspokajać) znaczy to, że spełnia swoją funkcje w systemie społecznym. Pojecie funkcji u Malinowskiego jest ściśle powiązane z pojęciem potrzeby. Spełniać daną funkcje znaczy zaspokajać daną potrzebę. Wyróżnił ich Malinowski trzy główne rodzaje (oraz kilka innych w obrębie trzech głównych kategorii): biologiczne, pochodne (społeczne) i integracyjne. Potrzeby społeczne są zaspokajane poprzez działalność gospodarczą, organizację społeczną, system prawa czy system edukacji. Z kolei w zaspokajaniu potrzeb integracyjnych ogromna role odgrywają symbole; funkcje integracyjne spełniają takie instytucje jak wiedza (nauka), religia, magia, moralność, sport, sztuka i zabawa.
-Jednakże nawet wtedy, gdy mamy do czynienia z potrzebami biologicznymi sposób ich zaspokajania jest zawsze określony kulturowo.
-Instytucje kulturowe, zaspokajające potrzeby i tym samym umożliwiające przetrwanie, są podstawowym przedmiotem zainteresowania antropologii. Wszystkie instytucje maja uniwersalne właściwości: personel, statut (zadania, jakie sobie stawiają), normy kierujące zachowaniem w ich obrębie, wyposażenie materialne, podział działań miedzy poszczególne osoby oraz funkcje, które spełniają
^^Radcliffe-Brown^^
-Podczas gdy dla Malinowskiego przedmiotem antropologii winny być instytucje kulturowe, to dla Radcliffe-Browna była to struktura społeczna
-Zastanawiał się, jakie warunki muszą być spełnione, by struktura społeczna mogła być podtrzymywana. Uważał, że funkcje spełniane przez poszczególne instytucje poddane są działaniu określonych praw, a odkrycie ich jest zadaniem dla antropologii
-System społeczny jest w jego ujęciu strukturą podtrzymywaną przez zespół norm, zwyczajów i sankcji.
-trzy tzw. wymogi funkcjonalne: po pierwsze musi istnieć pewien stopień funkcjonalnej zgodności, czyli odpowiedniej solidarności pomiędzy członkami społeczeństwa. Po drugie normy społeczne muszą być skonstruowane w ten sposób, by nie mogły powstać nierozwiązywalne konflikty społeczne. I wreszcie - muszą istnieć zespoły działań ludzkich (zwanych instytucjami społecznymi), których funkcją jest utrzymywanie ciągłości systemu społecznego.
3.Psychokulturalizm (1-R. Benedict, Edward Sapir; 2-A.Kardiner, R.Linton)
-Psychokulturalizm starał się zbadać i zrozumieć związki między powstawaniem, rozwojem i funkcjonowaniem indywidualnej osobowości a środowiskiem społecznym otaczającym daną jednostkę. Wychodząc z założenia o nierozerwalnym związku między kulturą a ludzką osobowością, polegającym na tym, że jedno kształtuje drugie (i nawzajem) dochodzili do wniosku, że można poprzez badanie osobowości poszczególnych ludzi zdobywać informacje i formułować uogólnienia na temat kultury jako całości.
-Badaczy zajmujących się problematyką wzajemnych związków między kulturą a osobowością jednostki można podzielić na dwie grupy. Jedni preferowali podejście ściśle konfiguracjonistyczne, podkreślając, że dana kultura może być zdefiniowana poprzez system (konfigurację) wartości, idei, wierzeń i przekonań, który jako wzór przenika wszystkie sfery życia i jest obecny także w poszczególnych ludziach żyjących w danym społeczeństwie. Druga grupa badaczy operowała pojęciem „osobowości podstawowej”, które, choć różnie rozumiane, pozwalało porównywać między sobą ludzi pochodzących z jednej kultury i ukazywać ich osobowościowe cechy wspólne bez konieczności utrzymywania, że te psychologiczne cechy są także obecne na poziomie ponadjednostkowym, że charakteryzują poszczególne sfery kultury.
-Dzięki psychokulturalizmowi zaczęto stosować metody właściwe badaniom psychologicznym i psychoanalitycznym=testy osobowości, analizy snów, zbieranie historii życia, choć stosowano także metody od dawna obecne w antropologii, szczególnie obserwację uczestniczącą.
4.Strukturalizm (Claude Lévi-Strauss, Rodney Needham i Edmund Leach.)
-podstawa: u podstaw ludzkiego myślenia i działania w świecie leżą pewne struktury, które są wspólne wszystkim ludziom, choć w różnych kulturach różnie się realizują.
-Zadaniem antropologa jest dotarcie do ukrytych znaczeń i struktur ludzkiego myślenia, które odzwierciedlają się w działaniach kulturowych - takich jak np. system pokrewieństwa, mity, instytucje społeczne, społeczna struktura, język. Wszystkie te kulturowe elementy mogą być rozumiane tylko w powiązaniu z innymi elementami struktury, ze strukturą jako całością. Te głęboko ukryte, nieuświadamiane struktury determinują wszystkie ludzkie działania; jest to determinizm ścisły i jednokierunkowy.
- poszczególne elementy struktury można zrozumieć tylko w powiązaniu z innymi elementami i że właściwości struktury nie są suma właściwości jej elementów - struktura to odrębna jakość, nieredukowalna do swych części składowych.
-Fonologia- Po pierwsze wskazywała najmniejszy, niepodzielny element budujący strukturę i dający się wyodrębnić w rzeczywistości - atom struktury (w tym przypadku fonem), po drugie pokazywała, w jaki sposób poszczególne atomy łącza się między sobą - w jakich pozostają wzajemnych relacjach i jak tworzą system, po trzecie odsłaniała nieuświadomioną strukturę leżącą za świadomymi aktami mowy i po czwarte - uwzględniała biologiczne wyposażenie człowieka (ilość i charakter fonemów ludzkiego języka jest bowiem ograniczona przez anatomię i fizjologię jego narządu mowy)
-Atomem pokrewieństwa nie jest jednak rodzina nuklearna, lecz system relacji łączący cztery osoby - kobietę, jej męża, jej brata i jej syna będącego potomkiem jej męża.
-L-S-Starał się wykazać, że podstawowe struktury mentalne wspólne są ludziom ze wszystkich kultur i czasów.
-opozycje binarne tworzą specyficzne elementy każdej kultury.
-Podstawowe elementy konstruujące mit - mitemy - są ze sobą powiązane dwoma rodzajami relacji. Pierwsza relacja to relacja podobieństwa, która łączy elementy w związki paradygmatyczne. Druga to relacja styczności, która łączy mitemy w łańcuchy syntagmatyczne.
5.Neoewolucjonizm (Leslie A. White i Marshall Sahlins) i materializm kulturowy (Harris)
-Neoewolucjoniści uznawali klasyczną ideę postępu społecznego, lecz nie pojmowali go w kategoriach deterministycznych, ale raczej jako wynik splotu sprzyjających okoliczności i aktywnego działania ludzkiego. Wprowadzali ponadto nowe pojęcie - ewolucji konkretnej
-White- można mierzyć rozwój kulturowy i społeczny za pomocą wskaźników odnoszących się do sfery technologii. Za taki wskaźnik uznał White ilość konsumowanej w danym społeczeństwie energii i na tej podstawie opisał pięć stopni ludzkiej ewolucji. W pierwszym stadium ludzie czerpią energie wyłącznie z własnych mięśni, następnie uczą się wykorzystywać do jej produkcji zwierzęta, potem rośliny, następnie bogactwa naturalne i na najwyższym szczeblu rozwoju - energię atomową.
-Sahlins- na ewolucję ludzkich społeczeństw wpływ ma nie tylko środowisko, ale także tak specyficznie kulturowe procesy jak dyfuzja czy akulturacja
-Harris- Nurt materializmu kulturowego opiera się na założeniu, że dla kulturowego kształtu danej społeczności największe znaczenie mają jej cechy technologiczno-ekonomiczne i środowisko, w jakim się rozwija
-Wszystko, począwszy od gospodarki, życia społecznego, polityki, a skończywszy na sferze ideologiczno-symbolicznej (religia, sztuka itd.) należy zatem, jego zdaniem, postrzegać jako rezultat dążenia do zaspokojenia biologicznej potrzeby przetrwania ludzi w określonym środowisku.
-to produkcja zaspokajająca potrzeby biologiczne w określonym środowisku decyduje o kształcie kultury, a nie odwrotnie
-zwyczaj Harris próbuje pokazać jako „racjonalny”, tzn., w tym ujęciu, jako ekonomicznie uzasadniony i korzystny.
INNE:
Antropologia ekologiczna (Julian Steward) koncentruje się na, postrzeganej całościowo, relacji między ludźmi a środowiskiem, które zamieszkują.
-bada zatem po pierwsze to, jak ludzie kształtują swe środowisko, jaki wpływ na nie ma ich obecność i działalność, a po drugie - jak środowisko kształtuje ludzkie populacje i ich sposób życia - życia społecznego, ekonomicznego, a także politycznego. W tym ujęciu kultura danej grupy jest postrzegana jako wynik dynamicznej adaptacji do danego środowiska
-Steward stworzył dla swoich dociekań termin „ekologia kulturowa”. Starał się wykazać, że reakcje ludzi na podobne warunki środowiskowe są podobne w różnych kulturach i wyprowadzić z tej obserwacji międzykulturowe prawa.
-Podejście to jest deterministyczne - to środowisko jest podstawowym czynnikiem kształtującym daną kulturę, choć w drugą stronę również
Idealizm
-wszystkie wytwory kulturowe, czy też wszelkie wytwory ludzkie są dziełem umysłu - ich powstanie jest rezultatem powiązanych ze sobą procesów poznawania, interpretowania i tworzenia.
Neofunkcjonalizm
-podejście ekologiczne z funkcjonalizmem
-Skupiał się na badaniu tego, jak określone kulturowo zachowania ludzi sprzyjają utrzymaniu równowagi i przeciwdziałaniu negatywnym oddziaływaniom, co umożliwia z kolei przetrwanie całego systemu.
OKRES KRYTYCZNY
-Postmodernizm