Mikroprądy-MENS

MENS (mikroamperażowa elektryczna stymulacja nerwów), Micro-TENS lub LIDC (prąd stały o niskim natężeniu) jest to przerywany prąd stały o niskim natężeniu. Prąd ten charakteryzuje się zastosowaniem natężenia prądu mierzonego w mikroamperach (10-800 µA). W tradycyjnej elektroterapii natężenie prądu określa się w miliapmerach. Amplituda mikroprądu jest tak mała, że w czasie stymulacji nie jest on odczuwany przez pacjenta. Współczesne urządzenia wytwarzają mikroprądy w postaci impulsowej jednokierunkowej lub dwukierunkowej. Bezpieczną i komfortową terapię mikroprądem stosuje się w kontroli bólu ostrego i chronicznego, w celu przyspieszenia regeneracji tkanek, zwiększenia tempa gojenia ran i zrostu kości. W czasie stymulacji mikroprądem nie występują efekty uboczne i powikłania:

Mechanizm działania mikroprądu nie jest jeszcze dokładnie wyjaśniony. Jedna z hipotez mówi o tym, że przywraca on biologiczną, elektryczną równowagę tkanek niezbędną do pobudzenia procesów gojenia. Zewnętrzna powierzchnia błony komórkowej posiada ładunek pozytywny, a wewnętrzna negatywny. Spoczynkowa różnica potencjałów wynosi około 50 mV. Kiedy komórka jest uszkodzona potencjał w tej części staje się bardziej negatywny, dlatego też prąd płynie do tego obszaru. Zjawisko to zmierzył Matteucci (1938) i Bois- Reymond (1843), a prąd nazwano „prądem uszkodzenia". Jest on generowany zarówno w czasie uszkodzenia pojedynczej komórki, jak również tkanek. Doświadczalnie stwierdzono, że natężenie „prądu uszkodzenia" mieści się w zakresie od 10 do 30 µA, więc jest to mikroprąd. Uważa się, że „prąd uszkodzenia” wspomaga procesy gojenia komórek i tkanek w żywym organizmie, dlatego też nieinwazyjnie aplikowany mikroprąd może uzupełniać i popierać naturalne funkcje „prądu uszkodzenia". Eksperymentalne badania potwierdziły, że dzięki zastosowaniu mikroprądów zwiększa się produkcja ATP, synteza protein i aktywny transport aminokwasów i dzięki temu wspomagane są procesy regeneracji komórek i tkanek w żywym organizmie. Elektrony, jako integralna część wielu skomplikowanych reakcji zachodzących w żywym organizmie, pełnią również funkcję transportującą dla ATP. Kalkulacje wskazują, że w czasie aplikacji mikroprądem o natężeniu l0 uA powstaje 6.3 x 10¹² elektronów na sekundę. Ten przepływ elektronów działa na reakcje chemiczne w żywym organizmie.

Przeciwbólowego działania mikroprądu nie można wyjaśnić za pomocą mechanizmów „bramki kontrolnej", czy teorii zwiększania produkcji endogennych substancji tłumiących ból, jak to ma miejsce w przypadku zastosowania prądów, których poziom natężenia określa się w miliamperach. Uważa się, że działanie przeciwbólowe mikroprądu można wyjaśnić za pomocą następujących hipotez:

• Mikroprąd rozprzestrzenia się wzdłuż naczyń krwionośnych mających mały opór elektryczny. Dzięki przepływowi elektronów usprawnia się w naczyniach włosowatych krążenie krwi. Równocześnie przyspiesza się rozpad kwasu mlekowego i substancji bólowych (np. bradykinina, histamina). Produkty rozpadu są również szybciej eliminowane dzięki zwiększonemu przepływowi krwi. Zmniejszenie dolegliwości bólowych następuje bezpośrednio po stymulacji. Na podstawie badań klinicznych proponuje się następujące parametry lecznicze mikroprądu: natężenie 300uA lub wyższe. czas impulsu l-50ms, częstotliwość 200Hz lub wyższa.

• W połączeniu z powyższym procesem wytwarzane jest ATP i zachodzi synteza protein, co przyspiesza proces zdrowienia tkanek, a naturalną jego konsekwencją jest zmniejszenie dolegliwości bólowych. W tym przypadku konieczny jest dłuższy czas terapii, aby uzyskać powyższe efekty kliniczne.

Parametry lecznicze mikroprądu:

• Natężenie 10 uA - 200 uA;

• Czas impulsu 200 ms lub dłuższy.

• Częstotliwość 0.3-1.0 Hz.

• Czas zabiegu wynosi od 15 do 30 minut.

Mikroprąd może powodować reakcje niepożądane w postaci pieczenia lub zaczerwienienia u pacjentów z wrażliwą skórą, W takim przypadku należy przerwać leczenie, a pacjenta skierować do lekarza dermatologa. Po wyleczeniu podrażnień można kontynuować leczenie ostrożnie dawkując amplitudę mikroprądu. Terapia MENS jest przeciwwskazana u pacjentów z rozrusznikiem serca, w czasie infekcji, u pacjentów z gorączką powyżej 38°C, u kobiet ciężarnych, na brzuch w czasie menstruacji, w obszarze głowy, u dzieci poniżej 3 roku życia. Polaryzację elektrody czynnej należy dostosowywać w zabiegach podobnie jak w stymulacji wysokonapięciowej. W przypadku stosowania mikroprądu w postaci dwukierunkowej polaryzacja nie ma znaczenia w czasie zabiegu.

Terapia MENS zawiera zwykle dwie następujące po sobie fazy leczenia. W fazie pierwszej głównym celem jest szybkie zmniejszenie dolegliwości bólowych, w fazie drugiej-przyspieszenie procesu gojenia tkanek objętych procesem chorobowym. Czas zabiegu wynosi od 15 do 30 minut. Faza pierwsza trwa 15 minut, faza druga od 5 do 10 minut. Ilość sesji leczniczych należy dostosować do stanu leczonej tkanki. Zabiegi można wykonywać raz dziennie w ciągu 10 dni do 1,5 miesiąca. Po uzyskaniu zamierzonych efektów terapeutycznych wskazane jest kontynuowanie leczenia jeszcze przez 5-10 dni. W przypadku szczególnie ostrych dolegliwości bólowych terapię mikroprądem można łączyć z TENS-em. W takiej sytuacji w fazie pierwszej elektrostymulacji stosuje się TENS, w fazie drugiej mikroprąd o parametrach przyspieszających zdrowienie tkanki. W czasie zabiegów można stosować elektrody płaskie, które układa się wokół miejsc zmienionych chorobowo (lokalnie) oraz elektrody punktowe do stymulacji specyficznych punktów stymulacyjnych.

PRZECIWWSKAZANIA TAKIE SAME JAK W CAŁEJ ELEKTOTERAPII.

1

LECZENIE BÓLU ZA POMOCĄ TENS - PRZEZSKÓRNEJ

ELEKTRYCZNEJ STYMULACJACJI NERWÓW

RODZAJE TENS wg. GERALDA LAMPE

• Tradycyjny, wysokiej częstotliwości: definiowany jako ciągły nieprzerwany łańcuch

generowanych z wysoką częstotliwością pulsów o krótkim czasie trwania i niskiej

amplitudzie. Wg. opinii autora najlepsze rezultaty uzyskuje się przy f=60-100Hz i

czasie pulsu 50-100mikrosekund. Amplituda jest bardziej subiektywnym parametrem i

powinna być tak dostosowana, aby pacjent odczuwał komfortowe wrażenie mrowienia,

bez skurczu mięśni. Czas leczenia około 30 minut, cykl może być powtarzany.

Jednakże nie stwierdzono skutków ubocznych przy leczeniu trwającym kilka godzin.

Za pomocą tego rodzaju TENS-u stymulujemy grube i średnio-grube włókna nerwowe,

co zamyka „bramkę” dla transmisji bólu przez cienkie włókna nerwowe.

• Tens niskiej częstotliwości (tens akupunkturowy), charakteryzuje się niskim zakresem

częstotliwości, mniej niż 10Hz, optymalnie 2-4Hz z długim czasem pulsu 200

mikrosekund. Natężenie najwyższe tolerowane przez pacjenta, powodujące widoczne

skurcze mięśni. Ten typ stymulacji może działać na sekrecje endogennych opiatów, co

tłumaczy dłuższy czas zmniejszenia odczuć bólowych u pacjentów nawet do 4-5

godzin po zabiegu..

• Tens burst, bardzo podobny do wcześniejszego sposobu aplikacji. Dwa wybuchy

impulsów (o częstotliwości 100 Hz) na sekundę, mają podobny skutek kliniczny jak

dwa impulsy na sekundę. Szerokość sieci pulsów w każdym wybuchu jest szersza niż

szerokość pojedynczego pulsu, dlatego też natężenia konieczne do uzyskania

widocznych skurczów jest mniejsze w Tensie typu burst niż w Tensie niskiej

częstotliwości. Bardziej tolerowany przez pacjentów. Efekty lecznicze utrzymują się

około 4h w wyniku wydzielania endorfin.

• Brief intense Tens, podobny w charakterze do Tensu tradycyjnego, wysoka

częstotliwość (100Hz), dłuższy czas impulsu (200mikrosekund), natężenie najwyższe

2

tolerowane przez pacjenta, powoduje skurcze tężcowe oraz znieczulenia po około 15

minutach.

• Tens modulowany, charakteryzuje się tym, że jeden z parametrów tzn. częstotliwość,

szerokość pulsu lub natężenie pulsu jest modulowane. Ten sposób modulacji wywołuje

wrażenia typu masażu. Czas zbiegu min. 15 minut.

ODDZIAŁYWANIE NA BÓL ZA POMOCĄ TENS

W systemie nerwowym znajdują się trzy poziomy, gdzie może zachodzić modulacja

informacji bólowej:

• poziom obwodowy receptorów włókien afferentnych,

• poziom rdzeniowy w rogach tylnych,

• poziom nadrdzeniowy lub centralny (twór siatkowaty, wzgórze, system limbiczny,

przysadka mózgowa, kora).

DZIAŁANIE TENS NA OBWODOWY SYSTEM MODULACJI

Jeżeli ból ma być leczony przez wpływ na obwodowy system modulowania informacji

bólowej, bardzo ważne jest, aby oddziaływać prądem na odpowiednie cienkie włókna

nerwowe i hamować informację przez nie przewodzoną. Receptory bólowe wykrywają

szkodliwą aktywność i wykazują również lokalne działanie troficzne. Ta podstawowa reakcja

może zwalczyć szkodliwą stymulację. Silnej szkodliwej stymulacji może przeciwdziałać

hamujące działanie wokół błony komórki nerwowej, co powoduje zablokowanie

przewodnictwa nerwowego. W pracy Torebjork & Hallin wykazano, że podczas silnych

przezskórnych elektrostymulacji maleje aktywność nerwów doprowadzających III i IV grupy,

jak również szybkość przewodzenia. Silna stymulacja tworzy dużą liczbę potencjałów, co

prowadzi do silnego wypływu jonów potasu. Zewnętrzna część błony komórki nerwowej

zachowuje ładunek dodatni, aby czasowo nerw nie mógł być pobudzany. Mannheimer &

Lampe nazwali to blokadą przewodzenia. Niektórzy autorzy porównują to z blokadą anodową

znaną z terapii prądem wyprostowanym.

Hamowanie powinno powstawać proksymalnie od miejsca skąd nerwy dostarczają informację

bólową.

Opierając się na badaniach, wpływ TENS na obwodowy system modulowania bólu jest

ograniczony, ponieważ parametry tych prądów (natężenia i czas pulsu) są zbyt małe, aby

aktywować blokowanie przewodnictwa nerwowego. Jedynie HIFI TENS (Brief intense) o

długim czasie pulsu, wysokiej stałej częstotliwości, wysokim natężeniu i krótkim czasie

stymulacji, może oddziaływać na ten mechanizm.

3

DZIAŁANIE TENS NA RDZENIOWY SYSTEM MODULACJI

Oddziaływanie na rdzeniowy system modulacji będzie miało miejsce wówczas, jeżeli

będziemy wybiórczo stymulować grube i średnio-grube włókna nerwowe. Zgodnie z teorią

„bramki kontrolnej” pobudzenie włókien typu A wywiera efekt pobudzający na istotę

galaretowatą (SG) na szczycie tylnego słupa rdzenia kręgowego. Ten z kolei za pomocą

mechanizmu ujemnego sprzężenia zwrotnego jest w stanie hamować presynaptyczne

przekazywanie impulsów z receptorów bólowych do komórek transmitujących T. Bramka

zostaje zamknięta z powodu wysokiej aktywności włókien typu A. Wpływ przez stymulację

za pomocą TENS jest mocniejszy, jeżeli będziemy działać na odpowiedni segement i

zastosujemy odpowiednie parametry TENS. Do wybiórczej stymulacji włókien typu A

preferowane jest stosowanie wysokiej częstotliwości, krótkiego czasu impulsu i niskiego

natężenia.

DZIAŁANIE TENS NA CENTRALNY SYSTEM MODULOWANIA

BÓLU

W organizmie ludzkim istnieją naturalne opiaty (substancje tłumiące ból-pochodne

morfiny) produkowane w centralnym układzie nerwowym. Enkefalina (peptyd składający się

z pięciu aminokwasów) bardzo szybko działa likwidując ból na krótko, endorfina (30

aminokwasów) działa powoli, przedłużając efekt analgetyczny (czas stymulacji około 20-40

minut). Stymulacja centralnego systemu jest możliwa za pomocą TENS o określonych

parametrach:

• czas pulsu musi być dostatecznie długi, co najmniej 0.1 ms,

• częstotliwość niska, poniżej 10Hz,

• czas zabiegu od 20 do 45 minut, ale nie dłuższy, gdyż można spowodować wyczerpanie

produkcji opiatów.

Również bardzo ważne dla aktywacji centralnego systemu modulacji bólu jest stymulowanie

włókien czuciowych mających początek w mięśniach.

Stymulacja za pomocą TENS wyzwala również lokalne rozszerzenie naczyń u

pacjentów z powierzchownymi symptomami a lokalne pobudzenie rozszerzenia naczyń działa

na ból, który jest wywołany przez punkty spustowe, które odnoszą się do małych,

niedokrwionych powierzchni w tkance łącznej lub w mięśniach.

Inna teoria modulowania bólu za pomocą TENS odnosi się do akupunktury.

Wykorzystując założenia medycyny chińskiej, leczenie punktów na meridianach (linie

przepływu energii) stymuluje naturalne procesy zdrowienia, wyzwalając przepływ energii, co

zmienia warunki powodujące ból. Współczesna badania dowodzą, że stymulacja tych

punktów w leczeniu bólu jest bardziej skuteczna, niż stosowanie TENS na inne punkty ciała.

(badania Norwega Kaada; punkt hogu między I a II kością śródręcza, meridian jelita)

4

WPŁYW NA AUTOREGULACJĘ:

wywoływanie skurczów mięśni wpływa na metabolizm (odpowiednie parametry prądu),

działanie na obwodowy system modulowania informacji bólowej (odruch aksonalny,

substancje powodujące rozszerzenie naczyń).

WPŁYW NA REGULACJĘ PRZEZ DZIAŁANIE NA UKŁAD SYMPATYCZNY:

TENS oprócz działania na systemy modulacji bólu, może również odruchowo wpływać na

rdzeniowe i centralne mechanizmy regulujące krążenie. Na poziomie rdzeniowym: wpływ na

aktywność rogów bocznych rdzenia kręgowego C8-L2; segmentarne ułożenie elektrod,

bodziec powinien wchodzić do centralnego układu nerwowego na właściwym poziomie

układu sympatycznego.

CHARAKTERYSTYKA PRĄDU

Większość przezskórnych elektrycznych stymulacji nerwu ma charakter dwufazowy,

ukształtowany w symetryczne lub asymetryczne pulsy. Obecnie stosuje się raczej pulsy o

kształcie prostokąta.

SZEROKOŚĆ PULSU jest bardzo ważnym czynnikiem oddziaływującym na bezmielinowe

włókna nerwowe A beta. Badania kliniczne i testy laboratoryjne wykazały, że puls o

szerokości 125 mikrosekund optymalnie stymuluje włókna A beta, minimalnie działając na

włókna C i ruchowe.

CZĘSTOTLIWOŚĆ impulsów jest innym bardzo ważnym parametrem niezbędnym dla

optymalizacji stymulacji. Dla grubych czuciowych włókien nerwowych normalny zakres

częstotliwości powodujący ich pobudzenie wynosi 50-100Hz. Wyższa częstotliwość może

spowodować znużenie i nie zwiększa skutków stymulacji przeciwbólowej. Małe włókna

nerwowe mogą być stymulowane przez niską częstotliwość 5-10Hz. Stąd też mamy podział

na TENS wysokiej i niskiej częstotliwości.

NATĘŻENIE BODŹCA

Grube włókna nerwowe mają niższy próg pobudliwości niż cienkie włókna nerwowe,

stopniowe zwiększanie od zera amplitudy bodźca (natężenia), powoduje najpierw pobudzenie

grubszych a potem coraz cieńszych włókien nerwowych. Stąd też podstawową zasadą

stosowania TENS w terapii bólu jest selektywne pobudzanie określonych włókien nerwowych

odpowiednimi parametrami prądu.

5

WSKAZANIA

TENS służy do leczenia bólu w sensie aktywacji za jego pomocą mechanizmów

systemu nerwowego kontrolujących ból. Jest to sposób bez ryzyka, nieinwazyjny,

nieuzależniający i praktycznie bez efektów ubocznych. Pierwsze badania dotyczące skutków

działania TENS wskazywały na 80-100% skuteczności, lecz ich wartość jest obecnie

obniżona (efekt placebo) i staje się oczywiste, że TENS nie jest panaceum, gdyż efekt zmniejszenia bólu obniża się w czasie.

Wskazaniem do stosowania leczenia za pomocą TENS są stany bólowe ostre i

chroniczne. Aktualność symptomów decyduje o tym, jaki rodzaj TENS stosujemy do

stymulacji. TENS może być również wskazaniem przed potencjalnie bolesnym leczeniem

takim jak streching przykurczonych tkanek lub ran pooperacyjnych

PRZECIWWSKAZANIA I ŚRODKI OSTROŻNOŚCI

Istnieją okoliczności, które hamują i ograniczają stosowanie TENS. Zabieg ten jest

absolutnie przeciwwskazany dla pacjentów z rozrusznikiem serca (zablokowanie

rozrusznika). Ostatnio klinicyści podjęli próby zastosowania TENS z monitoringiem pacjenta

(rozrusznik bipolarny) oraz dodatkowymi środkami ostrożności (bliskie umieszczenie

elektrod, aby prąd nie rozpraszał się, elektrody umieszczone najdalej od serca, tak jak to jest

tylko możliwe, (niskie natężenie). Umieszczenie elektrod nad zatoką szyjną może

spowodować reakcję obniżenia ciśnienia. Ponieważ nie jest znane działanie TENS na

embrion, nie należy stosować TENS u pacjentek w pierwszym trymestrze ciąży. Ostrożność

należy zachować również w następujących sytuacjach:

• Przednia część szyi. Stymulując ten obszar należy omijać zatokę szyjną.

• Choroby serca. Należy unikać stymulacji przez klatkę piersiową.

• Epilepsja. Należy unikać stymulacji na głowie i szyi pacjenta.

• Oczy. Skutek nieznany.

• Powierzchnie śluzowe. TENS nie jest stosowany do leczenia tych powierzchni.

• Nieodpowiedni pacjenci (np. choroby psychiczne) i dzieci.

• Ubytki skóry.

Generalnie TENS jest bezpiecznym sposobem leczenia. Rzadko występujące szkodliwe

skutki mogą wynikać z reakcji alergicznych na żel lub przylepce, złej techniki aplikacji

(utrata żelu, nieodpowiednie wyczyszczenie skóry, nierównomierny kontakt elektrod).

POSTĘPOWANIE LECZNICZE

3. DOBÓR UMIESZCZENIA ELEKTROD

• Lokalnie, obejmując obszar bolesny (artralgie, ischialgia, blizny pooperacyjne),

• Przykręgosłupowo (leczenie lokalnych problemów obszaru przyległego do krągosłupa,

działanie segmentarne),

• W specyficznych punktach stymulacyjnych:

* punkty stymulacyjne nerwu,

* punkty motoryczne,

* punkty akupunkturowe.

4. METODYKA ZABIEGU ( przygotowanie pacjenta jak wyżej, bezpośrednia identyfikacja

lokalizacji nerwów obwodowych).

Dobór TENS

Opiera się na określeniu stopnia bólu przez pacjenta na skali bólu (VAS)

0 - nie ma bólu

10 - najgorszy ból, jaki można sobie wyobrazić

• Skala 1-3 np. Tens ciągły puls 0.1-0.3ms, częstotliwość 1-45Hz, lub Tens Hi-Fi, natężenie

najwyższe tolerowane.

• Skala 4-7 np. Tens „burst” puls 0.1-0.2 ms, częstotliwość pulsu 100Hz, częstotliwość

uderzeń 2Hz, natężenie najwyższe tolerowane.

• Skala 8-10 np. Tens ciągły puls 0.01-0.1 ms, częstotliwość 100Hz, natężenie najwyższe

tolerowane, ale wrażenia nie mogą to być odczuwane jako dyskomfort przez pacjenta.

7

PRĄDY TENS - PORÓWNANIE

Tens tradycyjny Tens niskiej

częstotliwości

Burst Tens Brief intense

Tens

„Hi- Fi”

czas impulsu 10-100µsec 100-300µsec 100-300µsec 150-250µsec

częstotliwość

50-100Hz

1-5Hz

100-200Hz (w

wybuchu)

2-4 wybuchy na

sekundę

60-100Hz

natężenie tylko

odczuwalne,

3x próg

wrażliwości

próg tolerancji,

3-6x próg

wrażliwości,

powyżej progu

motorycznego

próg tolerancji,

3-6xpróg

wrażliwości,

powyżej progu

motorycznego

próg tolerancji,

3-6x próg

wrażliwości,

powyżej progu

motorycznego

czas leczenia od 30 minut do

godzin

20-45 minut 20-45 minut 15-20 minut

Opracowanie:

mgr Grzegorz Głąb

dr Jolanta Dudek

TENS - Przezskórna elektryczna stymulacja nerwów

Każdy prąd w granicach tolerancji czuciowej ma działanie przeciwbólowe, które można

maksymalizować przez natężenie i charakter przebiegu.

Prądy TENS należą do prądów impulsowych małej częstotliwiści.

Mechanizm działania

1. Hamowanie przewodzenia informacji bólowych na poziomie rdzenia i ponad rdzeniowym

2. Uruchomienie produkcji endorfin

3. Zmniejszenie napięcia mięśni (w zależności od częstotliwości)

Rodzaj	Mechanizm działania	natężenie prądu	czas zabiegu
TENS HF wysokoczęstotliwościowy f= 100-200 Hz ti = 100µs	stymuluje włókna A	do odczucia wyraźnego mrowienia	30 - 60 min.
TENS LF niskoczęstotliwościowy f-l-4Hz ti=150-200µs	wzrost produkcji endorfin	na granicy tolerancji czuciowej	30-45 min.
TENS BURST Uderzeniowy f-lOOHz ti= 100-200µs	wzrost produkcji endorfin	na granicy tolerancji czuciowej	30-45 min.
Prąd HV wysokonapięciowy ti = 50 - l00 µs		-
f=10Hz	rozluźniające napięte mięśnie	wyraźne odczucia mrowienia	30 - 60 min.
f=80Hz	tonizujące, przekrwienne	wyraźne odczucia mrowienia	30-60 min.
f-100-150Hz	przeciwbólowe	wyraźne odczucia mrowienia	30-60 min.

Rozmieszczenie elektrod

W miejscu bólu, wzdłuż przebiegu nerwu obwodowego powyżej miejsca bólu, na obszarze spustowym, lub na poziomie korzeni nerwów lub dermatomu. Możliwe jest również rozmieszczenie elektrod po obu stronach bolesnej okolicy (np. odcinek TH i L-S) lub ułożenie przezstawowe. Zabiegi można stosować 1 - 4 razy dziennie.

Wykazano skuteczność TENS w przypadku niezrośniętych złamań.

Przeciwwskazania

• Bóle niewiadomego pochodzenia, psychogenne, ośrodkowe, rozrusznik serca,

metalowe implanty w pobliżu miejsca zabiegu ciąża, nowotwory ułożenie nad zatoką szyjną (przednio-boczna okolica szyi).

• U pacjentów nadużywających leki przeciwbólowe efekty zabiegów są mniejsze.

Przezskórne elektryczne pobudzanie nerwów (TENS)

Pojęcie TENS powstało w USA w latach sześćdziesiątych. Do zwalczania bólu stosuje się kilka rodzajów impulsów typu TENS o często­tliwości od 1 do 200 Hz. Na ogół autorzy amerykańscy uważają, że kształt impulsu, polaryzacja elektrod nie wpływają na wyniki leczenia; najistotniejsze jest umiejsco­wienie elektrod, a nieco mniej istotne częstotliwość i moc. Rozróżnia się impulsy TENS o małej - od 1 do 2 Hz i dużej częstotliwości - od 50 do 200 Hz, a także krótkie impulsy od 0,01 do 3 ms oraz dłuższe od 10 do 60 ms.

Odróżniono również, im­pulsy TENS wysokonapięciowe - H-TENS, zawsze z krótkimi impulsami 0,1 ms), natomiast częstość impulsów H-TENS może być i mała, i duża.

Według Libersona impulsy H-TENS o dość silnym drażnieniu czuciowym działają głownie w sposób hamujący odczucia i odruchy bólowe drogą nerwową. Natomiast impulsy L-TENS (niskonapięciowe) przez działanie opioidów powodują antynocycepcję zstępującą.

Najczęściej stosuje się impulsy TENS mające fazę dodatnią i równą jej fazę ujemną. Daje to zrównoważenie elektrochemiczne, które zmniejsza podrażnienie skóry oraz elektrolityczne skutki wewnątrz tkanek. Natomiast dla osłabienia objawów habituacji stosuje się nierytmiczne (przypadkowe, stochastyczne) generowanie impulsów TENS. Impulsy mają zachowany kształt, lecz zmienny jest czas trwania przerw między impulsami, w przedziałach wybieranych od 5 do 50 ms.

Stwierdzono, że pod wpływem krótkich i silnych impulsów o dużym natężeniu i małej częstotliwości (1-10 Hz) analgezja występuje później, lecz trwa kilka godzin. Słabsze impulsy o większej częstości {50-200 Hz) dają analgezję już po kilkudziesię­ciu sekundach, lecz trwającą krócej - kilkanaście do kilkudziesięciu minut.

Wskazania i przeciwwskazania do stosowania impulsów TENS są takie same jak w przypadku prądów diadynamicznych lub interferencyjnych.

TENS z aparatów indywidualnych

Domeną TENS są miniaturowe aparaty do indywidualnego stosowania przez pa­cjenta. Mogą one służyć do zwalczania bólu lub do elektrostymulacji mięśni. Są tak niewielkie, że można je przymocować do paska spodni lub umieścić w kieszeni. Wy­twarzają rozmaite impulsy, chociaż, co zrozumiałe, prymitywniejsze i w mniejszym wyborze niż w aparatach pełnowymiarowych. Są proste w obsłudze. Przewody wy­prowadzone z aparatu łączy się z elektrodami umieszczonymi na skórze w miejscu leczonym.

Stosuje się częstość impulsów w zakresie od 1 do 200 Hz, timp od 0,01 do 60 ms. Dopuszcza się, a nawet zaleca, aby pacjent sam dobrał sobie częstość i moc impulsów według odczuwanych skutków, po odbyciu dokładnego instruktażu.

Zaletą takiego aparatu jest możliwość stosowania zabiegów bez udziału terapeu­ty, w zależności od potrzeb pacjenta, np. w chwilach nasilenia bólu. Aparat pozwa­la także na stosowanie elektrostymulacji mięśni często i w długich seansach, wskaza­nych czasem w leczeniu lub treningu. Mały rozmiar pozwala mieć go przy sobie i używać w różnych okolicznościach, np. w czasie podróży lub w miejscu pracy.

---