Powtórzenie epoki renesansu

Daty, które warto zapamiętać, powtarzając zagadnienia odrodzeniowe:

- 1517 - Marcin Luter ogłasza swoje tezy w Wirtenberdze;

- 1531 - ślub Henryka VIII z Anną Boleyn, powstaje Kościół narodowy w Anglii (anglikanizm);

- 1536 -Jan Kalwin wydaje swoje dzieła;

- 1454 - 1563 - obrady Soboru w Trydencie;

- 1546 - bunty chłopskie w Niemczech;

- 1536 - rozpoczęcie wojen religijnych we Francji;

- 1572 -rzeź hugenotów we Francji ( zw. nocą św. Bartłomieja);

- 1598 -wydanie edyktu nantejskiego przez króla Francji, zapowiadający tolerancję religijną.

Daty graniczne oraz geneza nazwy epoki renesansu

Renesans narodził się we Włoszech w wieku XVI, a wspaniały rozkwit kierunków artystycznych i literatury to wiek XV. W krajach północno europejskich renesans rozwija się przez XV i XVI wiek, a w Rzeczpospolitej „złoty wiek” czyli rozkwit odrodzenia to XVI wiek (panowanie Jagiellonów), koniec epoki to lata 30 -te XVII wieku.

Termin renesans użyto na określenie nowych kierunków rozwoju sztuki i kultury europejskiej, począwszy od XIV wieku, które zainteresowały się człowiekiem i jego życiem doczesnym. Chcąc poznać jego samego i świat, sięgano do źródeł kulturowych i naukowych starożytności. Rozwój epoki renesansu to też postęp naukowy i obyczajowy w Europie.

Główne hasła epoki odrodzenia europejskiego

- mecenat - tradycja przejęta od możnych i bogatych rodów włoskich, m.in. od Mecenasa, które opiekowały się młodymi artystami, pozwalając jednocześnie na rozwijanie ich talentów, naukę i pracę i na rozwój sztuki, nauki i kultury w ogóle. Renesans znacznie rozpowszechnił ten fenomen we wszystkich krajach Europy;

- humanizm - jest to główny nurt myślowy epoki, który sięgając do tradycji antycznej, rozwija swoją wiedzę o człowieku i świecie;

- reformacja - jest to drugi najważniejszy nurt myślowy renesansu, ma podłoże społeczne, dążył do radykalnych zmian w Kościele -jego organizacji i doktrynach, powodując wiele sporów i wojen, a także rozłam katolicyzmu na inne wyznania;

- antropocentryzm -pogląd, który w ośrodku wszelkiej myśli stawia człowieka i jego sprawy; wiąże się z humanizmem.

Renesans w Europie jako epoka wielkich odkryć

Nastąpił wówczas niebagatelny rozwój wszelkiej działalności człowieka w różnych dziedzinach

- geografia - organizowano wyprawy zamorskie, w celu dopłynięcia i osiedlenia nowych lądów, np. wyprawa Krzysztofa Kolumba;

- astronomia - Mikołaj Kopernik badał ruch planet i gwiazd; doszedł do wniosku, że to nie Ziemia, ale Słońce jest środkiem kosmosu, a wszystkie inne ciała niebieskie się wokół niego kręcą;

- kultura -ludzie odkryli swoją wartość, godność i wolność, do której zostali stworzeni, nie jako grupa, ale jako indywidualność; świat został stworzony dla nich;

- sztuka - odnowiono studia nad kulturą, sztuką i literaturą starożytną, dzięki czemu rozwijała się kultura europejska;

- religia - reformacja zmieniła oblicze Kościoła i dopuściła do głosu języki narodowe w czytaniu Pisma Świętego.

Wyznania, które powstały w rezultacie działań reformacji

-luteranizm;

-kalwinizm;

-anglikanizm;

-bracia polscy;

-bracia czescy.

Najwybitniejsi myśliciele epoki odrodzenia w Europie

- Erazm z Rotterdamu jest autorem dzieła „Pochwała głupoty”. Jest on najwybitniejszym humanistą epoki. Jego poglądy dotyczące człowieka, sprowadziły się do myśli, że każdy człowiek jest w głębi serca dobry, to zaś, co złe jest wynikiem nieświadomości. Erazm rozpowszechnił irenizm, czyli pogląd, że należy zachować pokój i tolerancję wyznaniową i nie tylko;

- Niccolo Machiavelle napisał działo pt. „Książe”, przedstawiając postać idealnego władcy, który dla dobra kraju i interesu państwowego jest w stanie posunąć się do każdego. Nawet niemoralnego i nieetycznego czynu, fałszu, podstępu, przemocy. Działa według maksymy „cel uświęcał środki”, dlatego usprawiedliwia w sobie naturę lwa i lisa, dzięki którym jest odważny, ale też przebiegły i cwany. Od tego działa pochodzi doktryna polityczna, o nazwie makiawelizmu;

- Tomasz Morus napisał „Utopię”, która przedstawia obraz idealnego państwa, które jest odizolowane od reszty świata -nie ma ta pieniędzy, ludzie są równi i żyją zgodnie z rytmem naturalnym. Od tego działa pochodzi utopia, jako wyobrażenie, czegoś nierealnego, nieistniejącego rzeczywiście, nieprzystającego do realiów.

Nowela -gatunek literacki, rozpowszechniony przez prozę Boccaccio

Giovanni Boccaccio jest twórcą noweli, stworzył jej wyznaczniki gatunkowe i kompozycyjne, które później będą naśladowane przez innych pisarzy. W swoim dziale „Dekameronie” zawarł Boccaccio sto nowel, które charakteryzowały się zwięzłą, jednowątkową akcją. Główny problem przewija się w utworze cały czas, by na końcu dotrzeć do rozwiązania. Nowela ma ograniczoną ilość bohaterów, opisy i komentarze również są zmniejszone. Wzór gatunkowy stanowi utwór „Sokół”.

Uniwersalność dzieł Williama Szekspira. Dramat szekspirowski w kompozycji i treści „Makbeta

Działa dramatyczne William Szekspira są wspaniałymi sztukami teatralnymi, ukształtowały one europejską scenę nowożytną, są klasyką. O ich uniwersalności świadczy fakt, że były one częstym odwołaniem w baroku, oświeceniu i romantyzmie, również współcześnie. Stanowią one źródło inspiracji dla reżyserów teatralnych. Na język polski tłumaczyli je m.in. Jan Kasprowicz, Stanisław Koźmian, Jarosław Iwaszkiewicz, Roman Brandstaetter, Stanisław Barańczak. Część dramatów Szekspira zostało przeniesionych na ekran: „Poskromienie złośnicy”, „Romeo i Julia”, „Hamlet”, „Makbet”.

Tematem dzieł Szekspira jest przede wszystkim człowiek, pojmowany jako istota samodzielna, targana przez różne czasem sprzeczne ze sobą emocje i namiętności -miłość, nienawiść, zazdrość, chciwość, szlachetność, oddanie.

Kompozycja dramatów Szekspira:

- rezygnacja z zasady trzech jedności, sceny rozgrywają się w pokojach, w lesie, na placu boju; występuje kilka wątków pobocznych; czas przekracza jedną dobę;

- sceny kilkuosobowe, nie jak w dramacie antycznym, trzyosobowe;

- brak zasady decorum, określającej odpowiedni styl do treści -wysokiej bądź niskiej; dramaty Szekspira, jako gatunek wysoki, zawierał elementy komizmu;

- postacie stworzone przez Szekspira są zmienne, ich charakter ulega zmianie pod wpływem zdarzeń - Makbet z przestraszonego człowieka zmienia się w mordercę;

- brak chóru, który komentuje przebieg akcji, dopowiada;

- elementy fantastyczne wpływają na przebieg wydarzeń.

Powstanie sonetu renesansowego - Franciszek Petrarka i William Szekspir

Sonetem nazywamy gatunek liryki, który składa się z dwóch zwrotek -dwie pierwsze czterowersowe, są opisowe, dwie ostatnie trzywersowe, są refleksyjne, mają odwołania filozoficzne;

W czasie wczesnego renesansu ( XIV stulecie) tworzył je we Włoszech Franciszek Petrarka. Były to utwory o tematyce miłosnej, opiewały uczucie poety i urodę boskiej Laury. Nie wiadomo właściwie, czy kobieta ta istniała naprawdę, czy została zmyślona, niemniej jednak opis niespełnionej miłości i zakochanych jest bardzo przekonujący, ponieważ poeta używa słów nacechowanych emocjonalnie, które zawsze pojawiają się przy próbie nazwania uczuć, które przeżywa zakochany.

W późnym renesansie w Anglii ( XVI/XVII stulecia) sonety pisał też Szekspir; stworzył ich sto pięćdziesiąt cztery, były kunsztowne w budowie. Tematem był ciągły upływ czasu, życie ludzkie.

„Złoty wiek kultury polskiej”, czyli inna nazwa odrodzenia w naszym kraju

Jest to wiek XVI, czyli czasy panowania ostatnich Jagiellonów. W tym właśnie okresie zauważamy znaczny rozwój Rzeczpospolitej jako potęgi terytorialnej, ekonomicznej, politycznej i gospodarczej w Europie. Rozwinęła się także bardzo kultura i sztuka. Żoną króla Zygmunta Starego została włoska księżniczka Bona Sforza. Dzięki wprowadzonym przez niż na dworze zwyczajów, zmieniła się polska kuchnia, ale też obyczaje. Król wzorował się na włoskiej polityce i kulturze. Na jego dworze przebywali znani humaniści: Włoch Kallimach i Niemiec Konrad Celtis, którzy przynieśli do Polski nowe prądy renesansowe.

„Żywot człowieka poczciwego” Mikołaj Reja i prezentowana tam filozofia życiowa i wzór osobowości

W „Żywocie człowieka poczciwego”, który należy do literatury parenetycznej, Rej zawarł przede wszystkim wzór człowieka do naśladowania, za jakiego uważa szlachcica -ziemianina. Jest on przykładnym gospodarzem wiejskim, żyje pobożnie, według spokojnego rytmu. Rej wykorzystuje w „Żywocie...” magię liczby cztery - tyle jest właśnie typów osobowości, wymienia sangwinika, flegmatyka, choleryka, melancholika; tyle jest też żywiołów, stron świata, pór roku, a także etapów ludzkiego życia. Opisuje Rej dzieciństwo, młodość, wiek dorosły i starość człowieka i daje wiele wskazówek dotyczących tych etapów. Rej pisze o różnych aspektach i wartościach w życiu „poczciwego człowieka” -jego wewnętrznym szlachectwie, powinnościach, patriotyzmie, cnotach, które powinien on pielęgnować. Szlachcic Reja wiedzie bardzo spokojne i niczym nie zmącone życie na wsi, która jest też jego miejscem pracy, odpoczynku. Żyje on zgodnie z naturą, od której otrzymuje też liczne dary.

„Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem” Mikołaja Reja jako ocena społeczeństwa polskiego

Rej w formie dialogu przedstawia trzy warstwy społeczne Rzeczpospolitej -szlachtę, duchowieństwo i chłopów. Główne postacie utworu są ich przedstawicielami. Pan i Pleban, czyli szlachcic i ksiądz padają ofiarami surowej krytyki Reja. Szlachcie zarzuca autor rozrzutność, przekupność, łakomstwo, próżność, wygodnictwo, lenistwo i nieodpowiedzialność za losy kraju, doprowadzenie do złej sytuacji, która teraz panuje. Duchowieństwo atakowane jest przede wszystkim za interesowność, chciwość, nieobowiązkowość, lenistwo, zbyt wystawny i hulaszczy tryb życia, niedouczenie, niekonsekwencję w postępowaniu. Chłopi są wykorzystywani przez te dwie warstwy, które utrzymują się z ciężkiej pracy chłopa. Nie mają właściwie żadnych praw. Rej poprzez taką krytykę wypowiada się w kwestiach ważnych dla całego kraju i społeczeństwa.

Tematyka poezji Jana Kochanowskiego

Jan Kochanowski jest wybitnym poetą humanistycznym z uwagi na swoje wszechstronne i dokładne wykształcenie. Dlatego można nazwać go poetą doctus, czyli poetą uczonym. W swojej poezji podejmuje bardzo różnorodną tematykę:

- filozoficzną w „Pieśniach”, „Fraszkach”, „Trenach”;

- patriotyczną w „Pieśniach”, „Fraszkach”, „Odprawa posłów greckich”;

- moralną w „Pieśniach”;

- dotyczącą pochwały wiejskiego życia i natury w „Pieśniach”;

- dotycząca natury ludzkiej w „Fraszkach”;

- dotyczącą sztuki, poezji, artysty w „Pieśniach”;

- uczuć ojcowskich i bólu w „Trenach”;

- zaczerpniętą z mitologii i historii starożytnej w „Odprawie posłów greckich” w „Szachach”.

„Odprawa posłów greckich” Jana Kochanowskiego - kompozycja tragedii renesansowej

- zachowana została zasada trzech jedności; miejsce -dziedziniec, czas -jedna doba, akcja-jednowątkowa;

- sceny skonstruowane są w taki sposób, że występuje w nich niewielka liczba postaci; stąd częste są relacje jednej osoby, która opowiada o obradach Rady trojańskiej;

- zachowana jest klasyczna budowa tragedii, z prologiem, epeisodionami i stasimonami.

„Odprawa posłów greckich” jako dramat o uniwersalnej treści

Jan Kochanowski wykorzystuje maskę historyczną do przekazania swoim czytelnikom określonych treści. Przedstawia bowiem w „Odprawie...” historię starożytną, ale wypowiada się przede wszystkim na tematy współczesne. Zauważa poeta pewne podobieństwo między sytuacją w Troi przed wybuchem wojny z Grecją, a realiami współczesnej mu Rzeczpospolitej. Zabiera Kochanowski głos w kwestii polityki polskiej, ale też krytykuje polskie społeczeństwo, które zapominając o interesie narodowym, samo się bogaci, jest przy tym przekupne i samowolne. Jan Kochanowski przedstawia dla lepszego wyrażenia swoich myśli, dwóch skrajnie różnych bohaterów, którymi są: patriota Antenor oraz egoista Parys, który swoim zachowaniem przyczynił się do wybuchu wojny. Autor stawia zachowanie patrioty za wzór do naśladowania, tępi i neguje zachowanie samowolne, którego przykłady zauważa też w polskim sejmie. Tragedia ta ma wymowę uniwersalną, którą można odczytywać niezależnie od okoliczności.

Filozofia życiowa Jana Kochanowskiego - „Fraszki” i „Pieśni”

Fraszką na nazywamy niedługi wiersz, który cechuje lapidarność, żartobliwy sposób przekazywania treści, często kończy ją trafna pointa. Fraszki pisał Kochanowski „na coś”, „do czegoś”, „o czymś”. Powstawał fraszki o charakterze miłosnym, filozoficznym, patriotycznym.

Fraszki są:

- satyrą na obyczajowość dworską;

- satyrą na ludzkie wady, przywary: dewocję, chciwość, głupotę;

- refleksją na tematy ogólne, zawierającą częste odwołania do filozofii. Tak jest we fraszce „O żywocie ludzkim”, która jest zadumą nad ziemskim życiem ludzi, które pełne jest przecież niestałości, ulotności, niepewności, człowiek nie wiele może zmienić, ponieważ jest tylko lalką i kukiełką w wielkim teatrze świata, który jest wyreżyserowany przez Boga. Wartości cenione przez człowieka, czyli rzeczy, ale również moralność okazują się nieprzydatne, ponieważ i tak zakończymy nasze ziemskie życie. Druga fraszka pod takim samym tytułem „O żywocie ludzkim” nazywa Boga „Wieczną Myślą”, ludzie zajmują się nieistotnymi względem wielkości Boga rzeczami. Fraszka „Do gór i lasów” jest miniaturową biografią Kochanowskiego, który znalazł się w różnych miejscach i odegrał różne role. Fraszka więc są więc zapisem różnych uczuć, przeżyć, refleksji samego poety.

Pieśnią nazywa się utwór poetycki, który początkowo tworzony był z przeznaczeniem wokalnego wykonania. Potem zaistniał jako samodzielny gatunek literacki. Jan Kochanowski pisał pieśni o charakterze miłosnym, patriotycznym, refleksyjnym, chwalącym wiejską sielankę. Tematem jest też przemijanie i ulotność ludzkich spraw. Rozmyśla o cnocie, ludzkim rozumie, nieśmiertelności poezji, radości, płynącej z życia, smutkach, śmierci, ponieważ chce znaleźć złoty środek. Dzięki niemu możliwe jest zdobycie szczęścia, połączenie filozofii epikurejskiej, która nakazywała w tym celu zażywanie przyjemności oraz filozofii stoickiej, która raczej proponowała spokój wewnętrzny i opanowanie.

„Treny” Jana Kochanowskiego

Tren jest gatunkiem zapożyczonym z literatury starożytnej. Należy on do gatunków żałobnych, które były dość kunsztownie skomponowane i tworzone według określonych reguł. Na początku przedstawiał osobę zmarłą, którą był jakiś bohater, jej zasługi, żal, spowodowany śmiercią, płacz i lament, potem zaś pocieszenie i uspokojenie. Cykl, który napisał Kochanowski dotyczy jego zmarłej córeczki, Urszulki, która wraz ze swoim ojcem, poetą i filozofem, jest bohaterką „Trenów”.

Publicystyka w polskiej literaturze odrodzeniowej

Publicystyką nazywamy taki dział piśmiennictwa, którego zainteresowania sprowadzają się do wydarzeń aktualnych, bieżących, które wzbudzają zainteresowanie społeczeństwa i pobudzają do dyskusji. Publicystyka może podejmować tematy polityczne, obyczajowe, społeczne, kulturalne. Dzieła publicystyczne rodzą się wówczas, gdy w państwie coś się dzieje, zmienia i co może mieć wpływ na dalsze wydarzenia. W renesansie rozkwit prozy publicystycznej nastąpił dzięki pracy Andrzeja Frycza Modrzewskiego, który zajmował się pojęciem ustroju demokratycznego oraz Piotra Skargi, który zasłynął dzięki wizjom mesjanistycznym, pojawiającym się w jego kazaniach.

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczpospolitej”

Ten znakomity publicysta stworzył dzieło, które jest jego głosem w sprawie sytuacji panującej obecnie w Polsce. „O poprawie Rzeczpospolitej” zawiera projekt reform, które dotyczą najbardziej istotnych w kraju spraw. Mają one wprowadzić sprawiedliwy ustrój, dzięki któremu obywatele będą się czuć bezpieczne. Modrzewski jest prawdziwym humanistycznym patriotą, dlatego jego dzieło przesycone jest również hasłami, płynącymi z nowoczesnego myślenia o państwem.

„O poprawie Rzeczpospolitej” składa się z pięciu ksiąg, które są wykładnią poglądów Modrzewskiego:

„Księga I O obyczajach” zawiera pouczenie o dobrych obyczajach i etyce, która nie może zostać przez obywateli zapomniana;

„Księga II O prawach” zawiera ona mądrą myśl: „bez praw nie może być prawdziwej wolności”; postuluje w niej Modrzewski o równość wobec prawa wszystkich obywateli, niezależne od pochodzenia;

„Księga III O wojnie” wyznaje autor irenizm, czyli umiłowanie pokoju, potępia wojny, które przynoszą zło;

„Księga IV O Kościele” postuluje uniezależnienie władzy Kościoła od Rzymu;

„Księga I O szkole” autor chce podniesienia poziomu szkolnictwa, ponieważ wie, jak ważne jest wykształcenie młodych ludzi.

Piotr Skarga i „Kazania sejmowe” jako przykład retoryki

„Kazania sejmowe” są dziełem najważniejszym Skargi, który był kaznodzieją królewskim. Zawarł w nich troskę o losy ojczyzny, o której przyszłość bardzo się obawiał. Dlatego też jest w nich tyle ostrzeżeń dla obywateli, których prosi o większe oddanie ojczyźnie. Stosuje Skarga wiele figur retorycznych, którymi są: wzruszenie serc odbiorców, wpływanie na ich poglądy, obrazowe porównania, które mają lepiej uwidocznić i przedstawić argumenty autora.

Według Skargi Rzeczpospolita chyliła się ku upadkowi, ponieważ szlachta pozwala sobie na zbyt wielkie nadużycia, które prowadzą do rozkradania własności państwowej, nieposzanowania prawa, upadku moralnego. Skargo postuluje przede wszystkim wzmocnienie władzy królewskiej, dlatego, że to wpłynie na pracę sejmu, który do tej pory nie pracował jak należy. Skarga przyrównuje ojczyznę do tonącego statku, na którym wszyscy martwią się i chcą ratować swoje rzeczy, zamiast ratować statek, ponieważ w przypadku jego zatonięcia wszystko i tak przepadnie.

Szymon Szymonowic - „Żeńcy”

Żeńcy” to sielanka realistyczna, nie przedstawia, tak jak typowa sielanka, arkadyjskiego obrazu wsi, który jest krainą szczęścia, rajem. Jest to utwór, który wynika z obserwacji prawdziwych stosunków, które istnieją na wsi pańszczyźnianej -chłopi ciężko pracują od samego świtu do nocy, nie mają co jeść, ich rodziny są bardzo biedne. Nie mają w ogóle korzyści ze swojej pracy, ponieważ wszystko zabiera Starosta. Oprócz niego, poznajemy jeszcze w „Żeńcach” dwie chłopki -Oluchnę i Piertuchę. Pracują one już bardzo długo i są zmęczone, boją się jednaj narzekać przy pilnującym je Staroście, ponieważ nie chcą oberwać batem. Jest on złym człowiekiem, ponieważ oprócz tego, że bije zmęczone już chłopki, zmuszając je do pracy, to dodatkowo zupełnie burzy rytm przyrody, która zasypia, kiedy robi się ciemno. Chłopi zaś muszą jeszcze pracować. Śpiewa o tym Pietruch w swojej pieśni, która ma przynieść nadzieję.

„Żeńcy” jako anty sielanka odstaje od innych utworów Szymona Szymonowica, które nawiązują budową i tematyką do sielanek starożytnych, przedstawiających uroki wsi.

Sielanką nazywamy utwór literacki, który opisuje pracę i życie pasterskie. Jest w niej zawarta koncepcja życia bez problemów, które wypełnia spokojna praca, a także przyjemności. Sielanka ma charakter pogodny, radosny, ubarwia rzeczywistość. Funkcjonuje też nazwa idylla. W literaturze starożytnej takie właśnie utwory nazywano bukolikami, czyli utworami o pasterzach i ich życiu, a także georgikami, czyli utworami o rolnikach. Kompozycyjnie sielanka mogła przybierać formą epicką, która opisywała życie wiejski, albo też udramatyzowaną, dialogową, które przeradzały się w scenki; ich bohaterami byli pasterze.

Postać Mikołaj Sępa Szarzyńskiego

Badacze zastanawiają się nad życiem i twórczością tego poety. Nie wiadomo do końca, w której epoce umieścić jego twórczość. Zwiera ona bowiem wpływy nowych prądów w literaturze i światopoglądzie, charakterystyczne dla baroku, ale jednocześnie lata krótkiego życie Sępa Szarzyńskiego to jeszcze okres odrodzenia. Uznaje się go często prekursorem baroku.

Renesans w poezji Sępa Szarzyńskiego przejawia się w:

- pokazaniu miłości do ludzkiego życia;

- pisaniu na różne tematy, nawet szatana, ale nie przedstawia go poeta w straszliwych poetyckich obrazach;

- pokazaniu człowieka, który ma swój honor, chce podjąć walką o siebie samego ze złem;

- samej postaci Szarzyńskiego, który jest poetą doctus, czyli twórcą wykształconym, oczytanym, przygotowanym do pisanie, przez znajomość poetyk.

Barok w poezji Sępa Szarzyńskiego widać natomiast w:

- barokowej poetyce - nieregularne wiersze, przerzutnie, które burzą harmonię, duża doza emocji i patosu w opisach uczuć i przeżyć, przesada, paradoks, koncept;

- wyraźnie barokowy światopogląd, który czyni świat obcym człowiekowi, przez co czuje się on samotny i zagubiony, świat cały czas się zmienia;

- człowieka umieszcza między trawiącymi go żywiołami i sprzecznościami;

- bohaterem poezji jest również szatan, a tematem głównym śmierć, upływ czasu, marność i kruchość doczesności.

Poezja Mikołaja Sępa Szarzyńskiego - wybór niektórych utworów

„Sonet IV” („O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem”)

Treść tego utworu przejrzyście opisuje już sam jego tytuł. Bohater tego sonetu musi zmierzyć się ze wszystkim pokusami ziemskiego życia, na które narażony jest właściwie na każdym kroku. Niestety doczesne uroki są bardzo silne, stoi zawsze za nimi szatan, który chce oczywiście zguby człowieka. Trudno im się oprzeć, ale trzeba to zrobić, ponieważ od tego zależy „byt nasz podniebny”, czyli życie po śmierci. Dusza człowieka jest kuszona przez ulotne przyjemności, które jednak nie pomogą jej się zbawić. Dlatego ludzie musza uciekać się w swoich słabościach do Boga, który i pomoże je przezwyciężyć.

„Sonet V” ( „O nietrwałej miłości rzeczy świata tego”)

miłość, którą odczuwa podmiot liryczny ma dwie strony - jedna odnosi się do wartości trwałych, czyli do Boga, druga do nietrwałych, które znajdują się na ziemi w naszym otoczeniu. Ich siła polega na tym, że są bardzo piękne, tak, że: „myśli cukrują”, przez co człowiek nie może się im oprzeć. Miłość jest wpisana w nasze życie, dlatego musimy dążyć do miłości idealnej, którą jest Bóg.

Wzory osobowości prezentowane w literaturze odrodzenia

a) ziemianin -występuje w „Żywocie człowieka poczciwego” Mikołaja Reja:

-jest dobrym gospodarzem, który mądrze rozporządza ziemią, dzięki czemu panuje w jego domu dostatek;

-zachowuje umiarkowanie we wszystkim, co robi;

- pracuje zgodnie z rytmem przyrody, według której jest uporządkowane całe jego życie;

-dba o cnotę i rozumność;

-nie przykłada wagi do wykształcenia szkolnego;

b) patriota -jest nim Antenor w „Odprawie posłów greckich” Jana Kochanowskiego:

- ojczyzna jest dla niego najważniejsza, dlatego poświęca dla niej swoje interesy i czas;

- ceni swoją moralność i etykę, dlatego nie dopuszcza oszustw i kradzieży względem dobra wspólnego;

c) dworzanin -występuje on w „Dworzaninie polskim” Łukasza Górnickiego:

- zdobył wykształcenie;

- zna języki obce;

- jest oczytany, interesuje się muzyką;

- w towarzystwie zachowuje się nienagannie, potrafi pięknie mówić;

- ceni swoje szlacheckie pochodzenie;

- szanuje kobiety;

d) człowiek renesansu, czyli człowiek, który jest wszechstronnie wykształcony, pragnie się cały czas rozwijać i sprawdzać swoje zdolności i możliwości w różnych dziedzinach. Taki wzór potwierdza swoją biografią wielu wybitnych humanistów, za jakich uznajemy - Leonarda da Vinci, Mikołaja Kopernika, Klemensa Janickiego, Jana Kochanowskiego.

Utwory literatury renesansowej podejmujący temat troski o ojczyznę

„Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem, a Plebanem” Mikołaja Reja -jest głosem autora w sprawie złej sytuacji chłopów, którzy uciskani przez szlachtę i duchowieństwo, nie mają swoich praw. Dwie pozostałe warstwy zostały tu ostro skrytykowane, ponieważ nie wypełniają należycie powierzonych im obowiązków, wykorzystują nawet swoje posady, sami się bogacą, doprowadzając kraj do ruiny. Poza tym w państwie istnieje poważny rozłam między tymi trzema stanami, które reprezentowane są przez bohaterów utworu.

„O poprawie Rzeczpospolitej” Andrzeja Frycza Modrzewskiego -prezentuje tutaj autor projekt reform, które mają ulepszyć obecną sytuacją kraju. Modrzewski zajął się ważnymi dla społeczeństwa dziedzinami: obyczajami, prawem, wojną, Kościołem i szkołami. Najważniejsza jest dla autora sprawiedliwość społeczna, dzięki której można w państwie zbudować porządek i wzajemne zaufanie.

„Kazania sejmowe” Piotra Skargi są arcydziełem retoryki. Skarga używa wielu barwnych porównań, aby wpłynąć na uczucia odbiorców i przekonać ich do zmiany swojego postępowania. Wymienia on choroby Rzeczpospolitej, którymi są pazerność ludzka i kłótliwość, reformacja, słaba władza króla, złe prawo, łamanie przykazań. Przewidział Skargo upadek Polski.

Obraz wsi polskiej w literaturze odrodzenia

Przedstawiają go utwory Mikołaja Reja, Jana Kochanowskiego i Szymona Szymonowica. Jeden obraz przedstawia krajobraz wiejski jako sielankowy, rajski, w którym ludzie żyją szczęśliwie, w zgodzie rytmem natury. Zapewnia im ona dostatnie życie. Ludzie pracują na roli, dzięki czemu są spełnieni, usatysfakcjonowani. Życie takie jest błogie i pełne radości, co widać w słowach Panny XII z „Pieśni świętojańskiej o Sobótce”: „wsi spokojna, wsi wesoła,/ jakiż głos twej chwale zdoła”. Taka koncepcja wsi ma odzwierciedlać humanistyczną harmonię i ład.

Drugi obraz jest zupełnie odmienny, bardzo realistyczny, niestety bardziej bliski rzeczywistości. Przedstawia on konflikt, który istnieje między chłopami, a panami. Chłopi ciężko pracują na roli, efekty swej pracy muszą oddawać do spichlerza szlacheckiego. Widać na wsi wyzysk chłopów, którzy nie czerpią z pracy radości, ponieważ jest ona znojem. Często głodują, są biedni i utrudzeni. Ich bowiem kosztem żyją panowie i duchowni.

Wartość literatury i kultury renesansowej dla współczesnego człowieka

Przedstawia

-podziały ówczesnego społeczeństwa („Krótka rozprawa...”);

-XVI -wieczne prawa i obyczaje („O poprawie Rzeczpospolitej”);

- życie ziemiańskie na polskiej wsi („Żywot człowieka poczciwego”);

- życie dworskie („Dworzanin polski”);

- tradycje, rozrywki, zabawy i obrzędy wiejskie („Pieśń świętojańska o Sobótce”);

- ocenę wydarzeń historycznych i politycznych („Pieśń o spustoszeniu Podola” i „Odprawa posłów greckich”);

- uczucia ludzkie („Treny”).

Ponadto przekazuje zawsze uniwersalne poglądy i filozofię życiową, dzięki której zastanawiamy się jak powinno wyglądać nasze życie:

- filozofia stoicka -zaleca zachowanie spokoju wewnętrznego w każdej sytuacji, opanowanie i wyzbycie się zbędnych emocji. Szczęście zapewni nam cnota, która jest największą wartością;

- filozofia epikurejska -zaleca korzystanie ze wszystkich przyjemności dnia codziennego, wedle zasady „carpe diem”, czyli łap dzień; ważne jest, by unikać przykrości i cierpienia;

- antropocentryzm, który ceni człowieka, szanuje jego godność i osiągnięcia; podpowiada, aby doskonalić się cały czas, niezależnie od wieku;

- renesansowa miłość do nauk humanistycznych, to dzięki nim dowiadujemy się wszystkiego o naszym świecie, życiu, możliwościach i o nas samych.

Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.

---