TERMINOLOGIA OPIEKI. PRZEDMIOT, PODMIOT I TREŚĆ DZIAŁANIA wg KELMA
Opieka nad dzieckiem to ogół działań podejmowanych przez odpowiednie instytucje lub osoby w celu zaspokojenia codziennych potrzeb dzieci oraz wszechstronnego rozwoju ich osobowości. Szczególnie intensywnej opieki wymagają dzieci pozostające w trudnych warunkach życiowych i wychowawczych, a więc dzieci, których rozwój jest zagrożony. Osoby lub instytucje sprawujące opiekę ponoszą odpowiedzialność moralną i prawną za powierzone ich opiece dzieci. Opieka nad dzieckiem wiąże się z wychowaniem: wychowanie służy aktywizacji i usamodzielnieniu jednostek pozostających pod opieką.
Wychowanie to świadomie organizowana działalność społeczna, oparta na stosunku wychowawczym między wychowankiem, a wychowawcą, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian osobowości wychowanka. Zmiany te obejmują zarówno stronę poznawczo-instrumentalną, związaną z poznaniem rzeczywistości i umiejętnością oddziaływania na nią, jak i stronę emocjonalno-motywacyjną, która polega na kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, układu wartości i celu życia.
Opieka jako określony typ działania społecznego posiada trzy główne elementy składowe:
-przedmiot działania
- podmiot działający
- treść działania.
Przedmiotem opieki jest dziecko, podmiotem -osoby i instytucje podejmujące działanie, na treść składają się środki i czynności użyte w toku działania.
Aby podjąć działanie zwane opieką, muszą wystąpić określone sytuacje wymagające podjęcia opieki tj. sytuacja zagrożenia osób i rzeczy oraz potrzeba interwencji zewnątrz z uwagi na brak lub ograniczone możliwości przezwyciężania zagrożenia własnymi siłami.
Sytuacja zagrożenia jest istotną cechą i elementem podjęcia opieki nad dzieckiem, zajmuje szczególną pozycję:
-stanowi czynnik sprawczy, stwarza potrzebę działania wobec dziecka
- określa treść, a więc środki i czynności użyte w działaniu
- ukierunkowuje działanie na osiągniecie określonego celu.
Zagrożenie w jakim dziecko się znalazło może być potencjalne lub rzeczywiste. Sytuacja zagrożenia to w skrócie zagrożenie, które wiąże się z podstawowymi strefami rozwoju dziecka: fizycznego, psychicznego, społecznego i kulturalnego. W obrębie każdej z tych stref rozwoju mogą wystąpić czynniki oddziałujące negatywnie, zakłócenia i zaburzenia prowadzące do sytuacji zagrożenia. Diagnoza i prognoza potrzeb społecznych oraz wypracowanie racjonalnej klasyfikacji potrzeb jest istotnym elementem opieki. Przy podejmowaniu decyzji o opiece niezbędne jest rozeznanie, ponieważ podejmowanie opieki bez potrzeby lub w nadmiarze jest zbędne, a nawet szkodliwe - osłabia aktywność własną dziecka.
Rodzaj opieki ze względu na istotę działania, ma przede wszystkim społeczną funkcje działania. Wskazują one na rodzaj sytuacji zagrożenia, wymagający podjęcia opieki oraz stan zagrożenia określający cel tej opieki. Z sytuacją zagrożenia wiążą się szczegółowe określenia: opieka nad sierotami, półsierotami, osamotnionymi, opuszczonymi, zaniedbywanymi społecznie, niedostosowanymi, biednymi, pośledzonymi, chorymi, zagubionymi. W określeniach tych zawarte są sugestie dotyczące czynników powodujących zagrożenie w sferze potrzeb dziecka i oczekiwań społeczeństwa. Stan zagrożenia stanowi podstawę do podziału rodzajów opieki na:
-profilaktykę ukierunkowaną na zapobieganie sytuacją zagrożenia. Cele opieki w związku z potencjalnym zagrożeniem to: ochrona, nadzór wspomaganie, stymulacja.
-interwencje ukierunkowaną na przezwyciężanie sytuacji zagrożenia. Cele opieki w związku zagrożeniem rzeczywistym to: wsparcie, obrona, ratownictwo, akcja.
-kompensacje ukierunkowaną na usuwanie skutków sytuacji zagrożenia, w jakiej się dziecko znalazło. Cele tej opieki w związku z przezwyciężaniem skutków sytuacji zagrożenia to: wyrównywanie, korekta, reedukacja, resocjalizacja, rewalidacja, rewaloryzacja, rekonwalescencja.
Rodzaj opieki nad dzieckiem ze względu na przedmiot podmiot działania.
Kryterium różnicujące dziecko jako przedmiot opieki to jego wiek i sytuacja społeczna. Mówimy o opiece nad dzieckiem: w okresie prenatalnym, nad noworodkiem, niemowlęciem, nad dzieckiem przedszkolnym, uczniem, wychowankami placówek oświatowych i opiekuńczo-wychowawczych oraz młodocianym pracownikami.
W różnicowaniu podmiotów opieki nad dzieckiem są wykorzystywane dwa kryteria:
-status prawny podmiotu czyli osoby prywatne, organizacje społeczne, organy państwowe i ich instytucje (opieka społeczna, państwowa, prywatna).
-motywy (pobudki) skłaniające do pojęcia opieki. Występują cztery typy motywów: wyznaniowe, humanitarne, solidarności społecznej, prawa dziecka do opieki (opieka: charytatywna, filantropijna, socjalna, konstytucyjna).
Rodzaj opieki nad dzieckiem ze względu na treść działania.
Główne elementy zróżnicowania treści opieki nad dzieckiem to:
-rodzaj środków i czynności zastosowanych w działaniu. Z tego względu wyróżniamy opiekę nad dzieckiem: materialną, zdrowotną, moralną, prawną i wychowawczą.
-rodzaj środowiska społecznego, w którym działanie jest podejmowane. Z tego względu wyróżniamy opiekę nad dzieckiem w: rodzinie, szkole, placówce opiekuńczo-wychowawczej oraz miejscu zamieszkania.
-zakres i kształt organizacyjny (forma) działania. Ze względu na zakres wyróżniamy opiekę: całkowitą w ciągu doby i częściową w określonych godzinach dnia. Ze względu na formę występuje podział na opiekę: otwartą i zamkniętą.
-czas trwania opieki. Z tego względu wyróżniamy opiekę nad dzieckiem: doraźną (jednorazowe lub krótkotrwałe działanie najczęściej w sytuacji zagrożenia wymagającej szybkiej interwencji),okresową (wspomaganie rodziny własnej dziecka w wypełnianiu zadań opiekuńczo-wychowawczych), stała (pozbawienie dziecka opieki ze strony własnej rodziny z powodu sieroctwa).