14. Charakterystyka humanistycznego dramatu nieregularnego. Średniowieczne tradycje dramatu liturgicznego. „Kupiec” Mikołaja Reja jako moralitet reformacyjny. Poetyka misterium na przykładzie „Historyi o chwalebnym Zmartwychwstaniu pańskim” Mikołaja z Wilkowiecka.
HUMANIZM - ruch umysłowy zapoczątkowany we Włoszech, przejawiającej się w rozwoju studiów na klasyczną starożytnością i uznanie jej kultury za ogólny wzorzec i model działalności kulturalnej.
DRAMAT LITURGICZNY - gatunek dramatyczno - teatralny obejmujący przedstawienia związane z liturgią Kościoła katolickiego, będące fragmentami obrzędów (żywoty X - XVI wieku). Utwory reprezentujące dramaty liturgiczne były ściśle podporządkowane strukturze obrzędu. Odgrywano je w kościołach lub na zewnątrz (w określonych dokładnie miejscach). Miały charakter dialogowy lub składający się z działań imitujących wydarzenia z historii religijnej, tematyka ich czerpana była z Biblii oraz z apokryfów z brewiarza lub mszału.
ODMIANY
Dramatyczne inscenizacje obrzędów - widowiska fabularne, podstawowa rola to gesty, działania i organizacja przestrzeni. Oficja dialogowe - sceny dialogowe, gesty, dekoracje, słowo i gest jako ilustracje biblijne. Dramaty liturgiczne.
POETYKA MISTERIUM
MISTERIUM - do wystawiania na scenie, prezentowało jakiś fragment Biblii. Konstruowane były z myślą o ukazaniu akcji jako wielkiego dramatu chrześcijańskich dziejów ludzkości. Początek tego dramatu - to upadek człowieka, potem liturgiczna kulminacja - odkupienie, koniec - mający nadejść Sąd Ostateczny. Na scenie te elementy, które miały wystąpić w późniejszych scenach, były od razu umieszczane i stały obok siebie. Często następowało mieszanie się scen poważnych z komicznymi, bo zakładano bosko - ludzką naturę Chrystusa i pozwlało to na ścisłe połąćzenie ziemskości i świętości.
RÓŻNICE Z DRAM LITURG
Język narodowy, elementy literatury ludycznej, ciąg zdarzeń (cykli) z Biblii
w formie dramatu przedstawiano na scenie
fragment Biblii - śmierć i zmartwychwstanie Jezusa
śmieszna scena z żołnierzami, co pilnują grobu (nic ich nie obchodzi ta sytuacja chociaż obaj podbudowują się na duchu by nie zasnąć)
DRAMAT LITURGICZNY - wystawiane w kościołach na święto wielkanocne, były to wplecione w obrzęd nabożeństwa sceny prezentujące przybycie trzech Marii do grobu już zmartwychwstałego Chrystua.
Nie jest to utwór oryginalny, ale przeróbka dzieła T. Naogeorgusa „Mercantor” i jest ostrą parodią średniowiecznego moralitetu, okazującą bezskutecznych zalecanych przez Kościoł katolicki „dobrych uczynków”, postów, jałmużny. Spośród osób wezwanych na Sad Boyż zbawiony jest tylko kupiec, który ujął miłosierdziu Bożemu. Tekst polski uległ złagodzeniu, ale jego antykatolicka wymowa była aż nadto wyraźna.
Rej włączył się do działalności propagandowej i stał się wkrótce sztandarową postacią polskiej reformacji. Szerzono otwarcie naukę Lutra o usprawiedliwieniu przez wiarę i atakowano papieża, hierarchię kościelną, kult świętych, obrazów, szydzono z zakonów, celibatu. Głoszono nawrót do tradycji pierwotnego chrześcijaństwa, propagowano powszechne kapłaństwo. Publikacje Reja pod względem ideowym i wyznaniowym nie pozostawiały teraz cienia wątpliwości co do rzeczywistych intencji i poglądów autora. Przykładem Reja jest „Kupiec” w całości poświęcony zilustrowaniu tezy Lutra o usprawiedliwieniu przez wiarę i znikomej wartości dobrych uczynków.