Próba reprezentatywna

W dzisiejszym czasie większość badań opiera się na informacji statystycznej. Taka właśnie jest próba reprezentatywna.

Aby rozumieć co to jest warto na samym początku przedstawić podstawową definicje tego zwrotu.

Według Encyklopedii PWN próba reprezentatywna to część dużej zbiorowości statystycznej wylosowana zgodnie z określonymi zasadami matematycznymi i ma takie same cechy jak duża zbiorowość.

Mechanizm badania próby reprezentatywnej objaśnia następujący schemat:

Gdzie zbiorowością generalną nazywamy jakaś zbiorowość w całości a zbiorowością próbną elementy zbiorowości generalnej, tak dobrane, aby tę zbiorowość generalną reprezentowały.

Dlatego sposób konstrukcji zbiorowości próbnej ma dla badań wielkie znaczenie, iż albo umożliwia albo wyklucza możliwość rozciągnięcia wniosków na zbiorowość generalną.

Według Grzegorza Lissowskiego przez próbę reprezentatywną możemy rozumieć taką cześć zbiorowości szerszej, która jest miniatura tej zbiorowości.

Uważa po pierwsze, że próba może być reprezentatywna dla populacji ze względu na jedną lub kilka zmiennych, a nie być reprezentatywna na inne zmienne. Podaje taki przykład: podczas przeprowadzania bada na uniwersytecie Warszawskim, w próbie znaleźli się wyłącznie studenci filologii germańskiej. Grupa ta może być reprezentatywna ze względu na pochodzenie społeczne, jednak daleka od reprezentowanie tej populacji pod względem znajomości języka niemieckiego. Po drugie uważa, że wyniki badań mogą w większym lub mniejszym stopniu odpowiadać wartościom parametrów w populacji. Grzegorz Lissowski podaje trzy różne rozumienia próby reprezentatywnej.

1. W rozumieniu pierwszym próba jest reprezentatywna dla zbiorowości generalnej jeśli wszystkie wyróżnione wartości pewnej zmiennej, różnicujące elementy tej zbiorowości są w niej reprezentowane bez względu na liczebność, z jakim występują. To znaczy że do próby trafia taka sama liczba osób z miasta i wsi, mężczyzn i kobiet, chłopów i inteligentów, chociaż wiadome jest że liczebność tych grup jest inna. Badani wtedy są reprezentanci wszystkich kategorii wyróżnionych ze względu na pewne zmienne społeczno-demograficzne bez względu na to, jak liczne są zbiorowości generalne.

2. W drugim sensie próba jest reprezentatywna kiedy rozkłady interesujących nas zmiennych w tej próbie odpowiadają rozkładom tych zmiennych w zbiorowości, którą one reprezentują, czyli w populacji generalnej. Tak wiec próba jest reprezentatywna ze względu na rozkład zmiennej „płeć” dla zbiorowości, z której została pobrana, jeśli proporcje mężczyzn i kobiet w niej są dostatecznie zbliżone do proporcji mężczyzn i kobiet w zbiorowości generalnej. Jednak należy pamiętać, ze próba reprezentatywna ze względu na rozkład jednej zmiennej nie musi być reprezentatywny ze względu na inną cechę. Np. liczba 6 mężczyzn i 6 kobiet jest reprezentatywna dla całej ludzkości z punktu widzenia „płeć” lecz nie jest reprezentatywna z punktu widzenia „wykształcenia” Mówimy wtedy o próbie reprezentatywnej ze względu na rozkład określonej zmiennej.

3. Próba może być reprezentatywna pod względem statystycznych zależności między określonymi zmiennymi, gdy znak i natężenie zależności w próbie są takie same jak znak i natężenie tej samej zależności w zbiorowości generalnej. Może się zdarzyć że próba reprezentatywna dla zbiorowości ze względu na rozkład pewnych zmiennych, nie będzie reprezentatywna ze względu na związki między tymi zmiennymi, lub odwrotnie. Rozkłady dochodu i wykształcenia w dwóch społeczeństwach mogą być analogiczne i próba pobrana z jednego wiernie reprezentuje oba społeczeństwa pod tymi względami. Ale związki między dochodem i wykształceniem mogą być w obu społeczeństwach całkiem różnie i z tego punktu widzenia próba pobrana z jednego może być całkowicie niereprezentatywna dla drugiego.

Jacek Wojciechowski wyróżnia dwa podstawowe sposoby doboru zbiorowości próbnej:

1. losowy - gwarantujący każdej jednostce zbiorowości generalnej taka sama szansę trafienia do próby

2. celowy - oparty na świadomym wyborze pewnych kategorii jednostek. Warunkiem doboru próby w sposób celowy jest posiadanie informacji o własnościach zbiorowości generalnej.

Wybór sposobu przeprowadzania badań jest zależny od kryterium merytorycznego jednak obecnie częściej stosowane jest losowanie, niż wybór celowy, który dominował dawniej.

Najbardziej rozpowszechnioną forma doboru celowego jest tworzenie próby według statystycznej zależności cech, to znaczy według tych samych lub zbliżonych proporcji występowania pewnych cech w zbiorowości generalnej i próbnej. Postępowanie to polega na ustaleniu struktur zbiorowości generalnej, określeniu identycznej lub bardzo podobnej zbiorowości próbnej i wyborze jednostek o żądanych cechach. Jest to jednak bardzo trudna i mało precyzyjna formuła. Trudnością jest zdobycie informacji o cechach zbiorowości generalnej we wzajemnym powiązaniu a nie osobno. Im więcej cech weźmiemy pod uwagę tym sytuacja jest bardziej skomplikowana. Kolejna wadą jest fakt, iż opis zbiorowości generalnej i jej struktury jest możliwy tylko według niektórych cech.

Innym rodzajem doboru celowego jest dobór elementów według równych kwot określana przez Stefana Nowaka próbą kwotową. Metoda ta polega na kwalifikacji do próby grup równych ilościowo, a reprezentujących różne wartości tej samej cechy. Jest to metoda stosowana powszechnie w badaniach opinii publicznej wielu krajów. Jednak podstawową wadą tej metody jest to, że aby dobrać próbę musimy przedtem mieć odpowiednią wiedzę o całej populacji, tymczasem zdobycie wiedzy o populacji jest często celem naszych badań na próbie. Jednak metoda ta jest stosowana przez wielu socjologów, którzy uważają że jeśli próba jest reprezentatywna dla populacji w wielu jej ważnych aspektach, to zapewne będzie ona dla niej reprezentatywna również w innych aspektach.

Obecnie znacznie szersze zastosowanie ma losowy dobór zbiorowości próbnej a wiec taki w którym o wyborze decyduje przypadek. Jednak trzeba każdej jednostce zagwarantować takie same szanse na znalezienie się w próbie. Zaleta tej metody jest to że możemy ją zastosować wszędzie tam, gdzie nie mamy żadnych informacji o zbiorowości generalnej, o występujących w niej wartościach poszczególnych zmiennych, ich rozkładach i zależnościach. Poza tym umożliwia skorygowanie naszej wiedzy, gdy jest ona błędna lub niepełna. I najważniejsza jej zaletą jest to, że zapewnia reprezentatywność pod wszystkimi względami, tj. pod względem pełnego spektrum wartości, rozkładów i zależności wszystkich możliwych zmiennych charakteryzujących jednostki w zbiorowości generalnej.

Pierwszą przedstawiona przeze mnie i za razem najprostsza metoda jest losowanie systematyczne. Polega ono na numeracji jednostek i stosowanie „przeskoku” o tę samą liczbę miejsc, Można także zastosować specjalne tablice liczb losowych.

Kolejnym rodzajem jest losowanie warstwowe. Wymaga ono uprzedniego podzielenia zbiorowości na grupy, a następnie wylosowaniu z każdej z warstw określonej liczby jednostek, np. proporcjonalnie do ich liczby w poszczególnych grupach. Jest to lepsza metoda niż losowanie w całości, ponieważ gwarantuje znalezienie się w próbie ludzi z różnych warstw. Metoda ta jest stosowana z sytuacji znacznego zróżnicowania zbiorowości.

Ostatnim rodzajem wybory losowego jaki przedstawia Wojciechowski to losowanie wielostopniowe. Należy całą zbiorowość generalną podzielić na pewną ilość grup pierwszego stopnia a następnie każda z nich na pewną ilość grup stopnia drugiego. Sam dobór rozpoczyna się od wylosowanie jednej lub kilku grup pierwszego stopnia. Następnie z tych grup losuje się grupy drugiego stopnia i na koniec z każdej wylosowanej grupy wybiera się losowo do próby określoną ilość elementów jednostkowych. Metoda ta stosowanie jest przy budowie próby wielkiej zbiorowości np. kraju lub regionu.

Istnieją jednak sytuacje kiedy dobór celowy ma przewagę nad doborem losowym. Metoda celowa jest wskazana kiedy badanie np. ze względów oszczędnościowych, ma być prowadzone na niewielkiej licznie jednostek. Wtedy mechanizm losowy nie jest w stanie zagwarantować doboru takich jednostek, aby próba była dostatecznie reprezentatywna ze względu na interesujące nas cechy.

Warto zapamiętać że o skuteczności próby decyduje nie tylko konstrukcja ale także liczba jednostek. Im większa jest próba tym prawdopodobieństwo celniejszych wyników jest większa. O wielkości takiej grupy rozstrzygają względy merytoryczne oraz specyfika zbiorowości generalnej. Ponieważ im bardziej zróżnicowana lub im większa zbiorowość, tym większa powinna być próba.

Encyklopedia PWN [online], [dostęp 15.11.2010]

Wojciechowski J., Czytelnictwo, s. 32

Nowak S., Metodyka badań społecznych, s. 299

Tamże, s. 299

Nowak S., Metodyka badań społecznych, s. 299

Tamże, s. 300

Wojciechowski J., Czytelnictwo, s. 32

Wojciechowski J., Czytelnictwo, s. 33

Tamże, s. 33

Nowak S., Metodyka badań społecznych, s. 301

Tamże, s. 301-302

Wojciechowski J., Czytelnictwo, s. 33-34

Wojciechowski J., Czytelnictwo, s. 34

Tamże, s. 34

Nowak S., Metodyka badań społecznych, s. 302-303

Wojciechowski J., Czytelnictwo, s.34

3

---