Procedury dekontaminacji w obszarze medycznym
Ogólne wytyczne 2011 r. Sterylizacji Wyrobów Medycznych -wytyczne opracowane wspólnie przez ekspertów SHL, Polskiego Stowarzyszenia Rozwoju Sterylizacji i Dezynfekcji Medycznej, Zakładu Zwalczania Skażeń Biologicznych NIZP - PZH, PSPE
1. Uregulowania prawne
2. Podstawowe pojęcia i definicje
3. Zasady procesów dekontaminacji narzędzi, sprzętu , powierzchni
4. Dezynfekcja - metody, zasady, nadzór
5. Zastosowanie lamp bakteriobójczych
1. Uregulowania prawne - Ustawa z dnia 5 grudnia 2008r o zapobieganiu i zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi
Rozdział 3
Art. 11. 1. Kierownicy zakładów opieki zdrowotnej oraz inne osoby udzielające świadczeń zdrowotnych są obowiązani do podejmowania działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych. 2. Działania, o których mowa w ust. 1, obejmują w szczególności: 1) ocenę ryzyka wystąpienia zakażenia związanego z wykonywaniem świadczeń zdrowotnych;
2) monitorowanie czynników alarmowych i zakażeń związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych w zakresie wykonywanych świadczeń;
3) opracowanie, wdrożenie i nadzór nad procedurami zapobiegającymi zakażeniom i
chorobom zakaźnym związanym z udzielaniem świadczeń zdrowotnych, w tym
dekontaminacji: a) skóry i błon śluzowych lub innych tkanek,
b) wyrobów medycznych, wyrobów medycznych do diagnostyki in vitro, wyposażenia wyrobów medycznych, wyposażenia wyrobów medycznych do diagnostyki in vitro i aktywnych wyrobów medycznych do implantacji, w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 20 maja 2010 r. o wyrobach medycznych (Dz. U. Nr 107, poz. 679), oraz powierzchni pomieszczeń i urządzeń
2. Podstawowe pojęcia i definicje
DEKONTAMINACJA - procesy usuwania i niszczenia biologicznych czynników chorobotwórczych, obejmujące: oczyszczanie (mycie), dezynfekcję i/lub sterylizację, w zależności od przeznaczenia wyrobu poddawanego dekontaminacji, jako oddzielne procesy lub jako jeden proces wieloetapowy
w wyniku dekontaminacji używane przedmioty stają się bezpieczne dla zdrowia ludzi
DEZYNFEKCJA - proces redukcji biologicznych czynników chorobotwórczych, niszczenie form wegetatywnych, poprzez zastosowanie metod fizycznych / termicznych lub chemicznych
W procesie dezynfekcji powinna nastąpić redukcja liczby drobnoustrojów do poziomu, który w określonych warunkach nie stanowi zagrożenia dla zdrowia i jest akceptowany dla określonego postępowania.
Celem dezynfekcji jest przecięcie dróg szerzenia się zakażeń
OCZYSZCZANIE metody doprowadzające do usunięcia z powierzchni w środowisku szpitalnym widocznych zabrudzeń i zanieczyszczeń wraz ze znaczną częścią drobnoustrojów
obejmuje:
mechaniczne usuwanie zanieczyszczeń,
mycie wodą z detergentem,
osuszanie
Poziomy dezynfekcji
dezynfekcja niskiego stopnia B, F, V- osłonkowe - proces redukcji wegetatywnych form bakterii(oprócz Mycobacterium tuberculosis), wirusów osłonkowych ( np. HBV, HCV, HIV)i grzybów w ograniczonym zakresie (działanie drożdżobójcze - organizm testowy Candida albicans)
dezynfekcja średniego stopnia - B, F, V, prątki
proces redukcji wegetatywnych form wszystkich gatunków
bakterii (łącznie z Mycobacterium tuberculosis),
wszystkich wirusów (osłonkowych i bezosłonkowych)
oraz grzybów
dezynfekcja wysokiego stopnia - B, F , V, prątki, S - proces
redukcji wegetatywnych form biologicznych czynników chorobotwórczych (bakterie, prątki, wirusy, grzyby) z wyjątkiem dużej ilości form przetrwalnikowych
Substancje aktywne
aldehydy (glutarowy, orto-ftalowy)
związki nadtlenowe ( kwas nadoctowy)
Nie jest równoznaczna ze sterylizacją
- można kontrolować aktywność preparatu,
- nie można kontrolować efektywności samego procesu
Ryzyko wtórnego skażenia
- brak bezpiecznego opakowania
Wyrób medyczny
Ustawa o wyrobach medycznych Dz. U. 107,poz. 679 z 20 maja 2010r
Art.2.1 narzędzie, przyrząd, urządzenie, oprogramowanie, materiał lub inny artykuł, stosowany samodzielnie lub w połączeniu, w tym z oprogramowaniem przeznaczonym przez jego wytwórcę do używania specjalnie w celach diagnostycznych lub terapeutycznych i niezbędnym do jego właściwego stosowania, przeznaczony przez wytwórcę do stosowania u ludzi w celu:
b) diagnozowania, monitorowania, leczenia, łagodzenia lub kompensowania skutków urazu lub upośledzenia,
c) badania, zastępowania lub modyfikowania budowy anatomicznej lub procesu fizjologicznego,
d) regulacji poczęć
a) diagnozowania, zapobiegania, monitorowania, leczenia lub łagodzenia przebiegu choroby,
- których zasadnicze zamierzone działanie w ciele lub na ciele ludzkim nie jest osiągane w wyniku zastosowania środków farmakologicznych, immunologicznych lub metabolicznych, lecz których działanie może być wspomagane takimi środkami;
- Załącznik nr 1 Rozporządzenia MZ z 12.01.2011 w sprawie wymagań zasadniczych oraz procedur oceny zgodności wyrobów medycznych (Dz. U. 2011.16.74)definiuje rodzaj informacji, które zobowiązany jest dostarczyć wytwórca, w zakresie jego bezpiecznego i właściwego używania, warunków przechowywania i obsługiwania i posługiwania się wyrobem medycznym oraz szczególnych zaleceń eksploatacyjnych
Wyroby jednorazowego użytku
- Przeznaczone do użycia tylko raz u jednego pacjenta
Nie zostały zaprojektowane i wykonane w sposób umożliwiający ich reprocesowanie.
Procesy mycia i dezynfekcji, mogą spowodować zmiany we właściwościach fizycznych i chemicznych, co może wpłynąć na ich funkcjonalność, skutkując błędem diagnostycznym lub terapeutycznym
Wyroby wielorazowego użytku
Producent zobowiązany jest do dostarczenia informacji o procesach pozwalających na jego ponowne użycie, obejmujących:
mycie
dezynfekcję
metodę sterylizacji
ograniczenia - krotność użycia
3. Zasady dekontaminacji narzędzi, sprzętu , powierzchni
Przygotowanie wyrobu do dekontaminacji
Podczas dekontaminacji stosowanie wody uzdatnionej - (zalecane)
Kontrola procesów mycia i dezynfekcji, wyniki zapisane w dokumentacji - (zalecane)
Po myciu i dezynfekcji zasadniczej - przeprowadzenie kontroli, konserwacji, testów funkcyjnych
Kompletowanie i pakowanie - zabezpieczyć przed ponowną kontaminacją
Materiał skażony przeznaczony do dekontaminacji, transportować w szczelnych opakowaniach transportowych, opornych na uszkodzenia mechaniczne
Dopuszcza się transport bez wstępnego mycia i dezynfekcji, w czasie nie dłuższym niż 3 godz. od użycia
Przygotowanie wyrobu do sterylizacji
proces wieloetapowy
1. wstępne mycie z dezynfekcją
(dezynfekcji niskiego poziomu)
- metoda manualna z dezynfekcją chemiczną lub
- maszynowo z dezynfekcją termiczno-chemiczną/
termiczną
2. mycie właściwe i dezynfekcją właściwa - czyszczenie i dezynfekcja wyrobów
dezynfekcja średniego stopnia - dla wyrobów poddawanych
sterylizacji
dezynfekcja wysokiego stopnia - prawdopodobieństwo skażenia formami przetrwalnikowymi bakterii beztlenowych
metoda maszynowa z dezynfekcją termiczno-chemiczną/ termiczną, zakończone płukaniem wodą uzdatnioną i suszeniem maszynowym
proces jednoetapowy
- dezynfekcja średniego lub wysokiego stopnia (zalecenie producenta)
- preparat myjąco - dezynfekcyjny
- mycie
Proces maszynowy - metoda termiczno-chemiczna lub termiczna lub
Proces manualny - dezynfekcja chemiczna
wyłącznie w przypadku szczególnych zaleceń producenta
Metody dezynfekcji
Termiczna -
- Uznawana za najlepszą
zalety -
Skuteczna wobec większości drobnoustrojów
Niski poziom zagrożenia dla ludzi i środowiska
Brak pozostałości środków chemicznych
Możliwość kontroli parametrów procesu (czas, temp., ciśnienie)
Efektywna - komory dezynfekcyjne to najskuteczniejszy sposób dezynfekcji łóżek, materacy, poduszek, wózków transportowych
wady
Brak działania sporobójczego
Wymaga wstępnego mycia - możliwe wtórne skażenie materiałem zakaźnym
Energochłonność
Niemożliwa dla przedmiotów wykonanych z materiałów termolabilnych
Możliwość oparzeń
Wymagane profesjonalne urządzenia
Chemiczna
- Proces, w którym działanie dezynfekcyjne jest powodowane przez produkt chemiczny
- dotyczy powierzchni nieożywionych
Preparaty chemiczne są stosowane do dezynfekcji:
Powierzchni
Narzędzi
Sprzętu medycznego
Urządzeń sanitarnych
Termiczno-chemiczna
zalety:
Skuteczna w odniesieniu do większości drobnoustrojów
Możliwość kontroli parametrów procesu (czas, temp. stężenie preparatu dezynfekcyjnego)
wady:
wymaga zainwestowania w specjalistyczny sprzęt
Kategorie sprzętu medycznego wg CDC
Kategoria I - sprzęt wysokiego ryzyka
W tej grupie znajdują się narzędzia, które przy rutynowym stosowaniu uszkadzają skórę i błony śluzowe, penetrują w głąb układu naczyniowego lub bezpośrednio kontaktujące się ze sterylnymi jamami i tkankami ciała (igły, skalpele, większość narzędzi chirurgicznych, cewniki naczyniowe i moczowe, większość akcesoriów endoskopowych)Narzędzia z grupy wysokiego ryzyka powinny być przed użyciem sterylne
jednorazowe lub sterylizowane
Kategoria II - sprzęt średniego ryzyka
narzędzia wchodzące przy rutynowym stosowaniu w kontakt z nieuszkodzonymi błonami śluzowymi lub uszkodzoną skórą.
sprzęt z grupy średniego ryzyka powinny być poddane sterylizacji lub dezynfekcji wysokiego stopnia
zaliczamy m.in. sprzęt używany w anestezjologii i terapii oddechowej(laryngoskopy)
endoskopy, itp.
Kategoria III- sprzęt niskiego ryzyka
narzędzia wchodzące w kontakt z nieuszkodzoną skórą (efektywna bariera przed drobnoustrojami)
sprzęt z tej grupy wymaga dezynfekcji niskiego/średniego poziomu
zaliczamy m.in.
mankiety aparatów do mierzenia ciśnienia, stetoskopy, elektrody, termometry
wyposażenie sal (łóżka, szafki, inkubatory, wózki do transportu chorych, bielizna szpitalna, kaczki baseny, nocniki)
Dezynfekcja chemiczna grupy substancji aktywnych
- Pochodne fenolu
- Aktywny chlor
- Aktywny tlen
- Alkohole
- Aldehydy
- Czwartorzędowe związki amoniowe
- Pochodne biguaniny
-Pochodne fenolu - Należą do najstarszych preparatów dezynfekcyjnych
działanie: bakteriobójcze, prątkobójcze, grzybobójcze
wady:
nie inaktywują większości wirusów !!!
bardzo wysoka toksyczność
silne działanie drażniące na skórę i błony śluzowe
szkodliwa na układ nerwowy i oddechowy
nie stosować do tworzyw z gumy i tworzyw sztucznych
-Aktywny chlor -
Działanie: bakteriobójcze, prątkobójcze, grzybobójcze, wysoka aktywność wirusobójcza
zalety:
rozpuszczanie zanieczyszczeń organicznych,
rozkładanie białka
Zastosowanie
w obszarze dużego zagrożenia wirusami przenoszonymi drogą krwi (inaktywacja materiału organicznego)
w obszarze sanitarnym
do uzdatnianie wody
środki ostrożności:
dobra wentylacja pomieszczeń, w których są stosowane
stosować środki ochrony osobistej
nie stosować w obecności formaldehydu - (powstają produkty rakotwórcze)
nie łączyć z kwasami, ani kwaśnymi płynami ustrojowymi (mocz)
przechowywać w szczelnie zamkniętych pojemnikach
wady:
działanie drażniące na skórę, błony śluzowe, drogi oddechowe - efektywna wentylacja
niska trwałość - przygotowywanie bezpośrednio przed
użyciem, zimna woda
przykry zapach
niszczenie tworzyw sztucznych i gumy
korodowanie metali
odbarwianie tkanin
niekorzystny wpływ na środowisko
- Aktywny tlen
Nadtlenek wodoru
Kwas nadoctowy
-Alkohole
Zastosowanie:
antyseptyka skóry (alkohole/mieszaniny)
powierzchnie trudnodostępne aerozol
NIE PENETRUJĄ W OBECNOŚCI SUBSTANCJI ORGANICZNYCH
ZWŁASZCZA BIAŁKOWYCH
POWINNY BYĆ STOSOWANE NA FIZYCZNIE CZYSTE POWIERZCHNIE
niska penetracja w materiale organicznym
działanie - bakteriobójcze, łącznie z prątkami, grzybobójcze, wirusy - ograniczona skuteczność
-Aldehydy
- Formaldehyd (aldehyd mrówkowy)
- Dialdehydy
aldehyd glutarowy
glioksal
aldehyd bursztynowy
aldehyd ortoftalowy
- Formaldehyd (aldehyd mrówkowy)
W komorach formaldehydowych
działanie: B,V,F,S
- aldehyd glutarowy
szerokie spektrum - B, Tbc, F, V
właściwości:
słabo penetrują w materiale organicznym
działanie drażniące na skórę, drogi oddechowe, śluzówki
- Glioksal -
zastosowanie:
w wieloskładnikowych preparatach do dezynfekcji narzędzi - zwiększa zakres ich działania
-Czwartorzędowe związki amoniowe
działanie: bakteriostatyczne - B, F - zmniejszona aktywność wobec bakterii Gram ujemnych, nie aktywne wobec V i Tbc
zastosowanie:
- do dezynfekcji powierzchni
- obniżanie napięcia powierzchniowego
- preparatach złożonych
-Pochodne biguaniny
np. Chlorhrksydyna
działanie bakteriostatyczne - B, F
niższa aktywność wobec bakterii Gram dodatnich
niższa aktywność wobec substancji organicznych
w antyseptyce - skóry rąk, przed zabiegami aseptycznymi
w preparatach alkoholowych do dezynfekcji powierzchni
Cechy idealnego preparatu dezynfekcyjnego
eliminuje niepożądane drobnoustroje
aktywny w obecności substancji organicznych i innych (mydła, detergenty), niezależnie od jakości wody
skuteczny w jak najniższych stężeniach, w możliwie krótkim czasie
nie indukuje oporności
trwały w postaci stężonej jak i roztworu
dobrze rozpuszcza się w wodzie wodociągowej
nie niszczy dezynfekowanych powierzchni
nie toksyczny dla ludzi i środowiska
bez przykrego zapachu
akceptowany ekonomicznie
Zasady dstosowania chemicznych preparatów dezynfekcyjnych
1. Podczas przygotowywania roztworów roboczych - używanie środków ochrony osobistej (rękawice, fartuch, okulary)
2. Do pracy z preparatami dezynfekcyjnymi, nie należy zatrudniać osób z chorobami ukł. oddechowego i alergicznymi
3. Przechowywanie stężonych preparatów dezynfekcyjnych w wydzielonym do tego celu pomieszczeniu, zamkniętym, niedostępnym dla osób niepowołanych
4. Przygotowywanie roztworów roboczych w wyznaczonym pomieszczeniu, przy sprawnie działającej wentylacji
5. Roztwory robocze sporządzać codziennie/bezpośrednio przed użyciem
6. Dłuższe użytkowanie roztworów warunek - kontrola stężenia substancji aktywnej - wybrane preparaty
7. Przeprowadzać dezynfekcję narzędzi i sprzętu w wydzielonych, dobrze wentylowanych pomieszczeniach
8. Pojemniki dezynfekcyjne - profesjonalne, pod przykryciem, z perforowanym wkładem
9. Oznakowanie pojemnika dezynfekcyjnego (nazwa preparatu, stężenie ,data, godz. przygotowania roztworu, godz. planowanego zakończenia, podpis)
10. Narzędzia rozpięte, rozmontowane, całkowicie zanurzone
11. Ściśle przestrzegać czasu dezynfekcji
12. Pojemniki przechowywać czyste, zdezynfekowane, suche
13. Chemiczne środki dezynfekcyjne stosować tylko - gdy nie można zastosować dezynfekcji termicznej
DEZYNFEKCJA NARZĘDZI I SPRZĘTU MEDYCZNEGO
- przeprowadzać dezynfekcję w pojemnikach pod przykryciem (profesjonalne, z perforowanym wkładem)
- skrupulatnie przestrzegać wymaganego czasu dezynfekcji
- po dezynfekcji narzędzia/sprzęt dokładnie wypłukać
- dezynfekcję przeprowadzać w pomieszczeniach ze sprawnie działająca wentylacją
- zapobiegać wtórnej dekontaminacji
- nie stosować preparatów zawierających formaldehyd do sprzętu z gumy, tworzyw sztucznych, mających bezpośredni kontakt z tkankami (np. endoskopy) lub układem oddechowym (np. sprzęt anestezjologiczny)
DEZYNFEKCJA POWIERZCHNI
do dezynfekcji powierzchni nie stosować preparatów zawierających formaldehyd
w obecności pacjentów i personelu ograniczyć dezynfekcję do małych powierzchni, o ile stosuje się preparaty zawierające
- glioksal
- sklasyfikowane jako drażniące, uczulające, szkodliwe w przypadku dezynfekcji większych powierzchni w/w
- pomieszczenie może być udostępnione po dokładnym
wywietrzeniu
aplikację preparatów za pomocą spryskiwaczy - ograniczyć do małych i/lub trudnodostępnych powierzchni
Fizyczna
PROMIENIOWANIE ULTRAFIOLETOWE
Reakcja fotochemiczna zachodząca w obrębie DNA drobnoustrojów. Na skutek absorpcji UF-C przez struktury kwasów nukleinowych i białek cytoplazmatycznych - prowadząc w efekcie do ich uszkodzenia
Warunkiem skuteczności jest zachowanie parametrów procesu:
- Wilgotność
- Temperatura
- Cyrkulacja powietrza
- Czas emisji promieniowania
- Zużycie promiennika
- Wrażliwość drobnoustroju
- Poziom skażenia
Zastosowanie
- Obecnie - do dezynfekcji wody brak uzasadnienia do dezynfekcji powierzchni (wg CDC)
- Dezynfekcja powietrza - czas emisji promieniowania czyli dawka promieniowania, niezbędna do inaktywacji drobnoustrojów trudna do ustalenia