Wykład VI

Socjalizacja i tożsamość

• Pojęcia enkulturacji i socjalizacji

• Osobowość i kultura

• Osobowość podstawowa i statusowa

• Habitus

• Narzędzia socjalizacji

• Tożsamość społeczna/kulturowa

• Enkulturacja/socjalizacja

Kultura jest warunkiem socjalizacji człowieka. Proces uczenia się przez dzieci swej własnej kultury nazywamy enkulturacją Socjalizacja to z kolei proces przyswajania przez człowieka norm i zasad umożliwiających mu życie w społeczeństwie.

Socjalizacja pierwotna i wtórna

• Socjalizacja pierwotna to przypadający na okres wczesnego dzieciństwa proces nabywania norm, zasad i wiedzy niezbędnych do życia w społeczeństwie. Środowiskiem społecznym socjalizacji pierwotnej jest rodzina

• Socjalizacja wtórna to przypadający na dalsze okresy życia proces nabywania norm, zasad, wiedzy niezbędnych do życia w określonych grupach społecznych. Socjalizacja wtórna odbywa się poprzez wyspecjalizowane instytucje: szkoły, miejsce pracy, instytucje i związki wyznaniowe

• Osobowość i kultura

W klasycznym studium Dojrzewanie na Samoa antropolog Margaret Mead przedstawiła proces socjalizacji dziewcząt na polinezyjskiej wyspie Samoa. Swoboda seksualna prze ślubem i brak rywalizacji powoduje, że samoańskie dziewczęta nie przeżywają napięć związanych z dojrzewaniem i stosunkowo łatwo przyjmują role społeczne dorosłych ludzi. Osobowość młodej Samoanki wydaje się zatem bardziej zrównoważona i wewnętrznie spójna niż w przypadku młodych Amerykanek. W późniejszym czasie analizy Mead zostały poddane krytyce. Analizując społeczność Samoa antropolog Derek Freeman zauważył z jednej strony istnienie silnego konformizmu, drugiej zaś alienację i anomię.

Osobowość podstawowa i osobowość statusowa (Linton i Kardiner)

Psycholog Kardiner i antropolog Ralph Linton wprowadzili pojęcia osobowości podstawowej i osobowości statutowej

• Osobowość podstawowa to układ cech i dyspozycji psychicznych właściwy osobom należącym do danego społeczeństwa

• Osobowość statusowa to zespół cech i dyspozycji psychicznych właściwych ludziom posiadającym określony status społeczny

• Habitus (Pierre Bourdieu)

Francuski socjolog Pierre Bourdieu posłużył się do opisania społecznych cech jednostki pojęciem habitusu.

• Habitus to zespół względnie trwałych, nieuświadomionych lub nie w pełni uświadomionych dyspozycji do określonego sposobu poruszania się, działania społecznego, mówienia i myślenia

• Habitus odzwierciedla warunki społeczne, w jakich jest nabywany

• Narzędzia socjalizacji

• Język

• Intencjonalność

• Narracje

• Tradycja

• Pismo

Podstawowym narzędziem socjalizacji jest język. To język wprowadza nas w świat społeczny. Dzięki językowi stajemy się też istotami intencjonalnymi, czyli świadomie przypisującymi innym i sobie intencji, cele, plany. Intencjonalność umożliwia nam przyjmowanie ról społecznych innych ludzi i rozumienie norm społecznych. Język w ogromnym stopniu kształtuje intencjonalność. Przyjmowanie ról innych jest podstawą międzypokoleniowego przekazu kulturowego. W społeczeństwach nie posiadających pisma ważną rolę w socjalizacji odgrywają opowieści (narracje mityczne) oraz rytuały przejścia. W każdym społeczeństwie pojawia się problem zmiany statusu społecznego w związku z dorastaniem. Mechanizmem zmiany statusu są tzw. rytuały przejścia. Inicjacja jest swego rodzaju sprawdzianem dojrzałości młodych ludzi i przygotowuje ich do podjęcia ról dorosłych ludzi. Inicjacja jest jednym z ważnych mechanizmów kształtowania tożsamości społecznej człowieka.

Innym narzędziem socjalizacji jest tradycja, czyli suma wiedzy, sposobów działania, wierzeń, obyczajów, symboli przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Tradycja to aktywny stosunek współczesnych do spuścizny kulturowej, wskazujący te elementy kultury przeszłości, które warto zachować dla następnych pokoleń. Amerykański antropolog i badacz społeczności wiejskich Robert Redfield wprowadził rozróżnienie na tradycje duże i tradycje małe. Tradycja duża to postać pamięci zbiorowej przeważnie świadomie opracowywanej przez elity, instytucje oświatowe, religijne, muzealne. Tradycja mała to przekaz odbywający się w środowisku domowym. W każdym społeczeństwie wyróżnić przeto można tradycję publiczną pielęgnowaną oficjalnie i narzucaną przez instytucje władzy państwowej oraz pamięć zindywidualizowaną lub obejmującą wąski krąg rodzinny.

• Tożsamość społeczna/kulturowa

Amerykański psycholog i antropolog Erik Erikson analizował tożsamość jako poczucie subiektywnej ciągłości w czasie oparte na pamięci biograficznej

• Tożsamość rozwija się przez całe życie jednostki. Składają się na nią wartości i normy przyjmowane przez jednostkę w trakcie życia, tożsamość opiera się na poczuciu przynależności do grupy społecznej.

• Tożsamość jednostki powstaje w toku jej interakcji z innymi ludźmi

• Tożsamość społeczna/kulturowa to cechy społeczne jednostek wynikające z relacji z innymi ludźmi

• Cechami składającymi się na tożsamość społeczną/kulturową są m.in. płeć, wiek, rasa, etniczność, religia, klasa społeczna.

Możemy analitycznie wyróżnić dwa aspekty tożsamości społeczno-kulturowej: Samoidentyfikację i kategoryzację społeczną. Samoidentyfikacja to tożsamość, którą przypisujemy sobie w różnych kontekstach sami. Kategoryzacja społeczna to tożsamość nadawana nam przez instytucje, takie jak państwo. Samoidentyfikacja powstaje jako skutek rozmaitych relacji i interakcji społecznych, w jakie wchodzimy z innymi ludźmi w życiu codziennym. Kategoryzacja to tożsamość ujawniająca się głównie w naszych relacjach z instytucjami.

Lista terminów naukowych

• Socjalizacja

• Socjalizacja pierwotna

• Socjalizacja wtórna

• Enkulturacja

• Osobowość podstawowa i statusowa

• Rytuał przejścia

• Tradycja

• Tożsamość społeczna/kulturowa

Mini egzamin

• Co to jest enkulturacja?

• Na czym polega różnica między socjalizacją pierwotną a wtórną?

• Na czym polega różnica między osobowością podstawową a statusową?

• Wyjaśnij pojęcie habitusu

• Omów rolę rytuału przejścia w społeczeństwa niepiśmiennych

1

---