Inaczej reranie - to nieprawidłowa realizacja głoski [r]. W ramach rotacyzmu wyróżniamy: - mogirotacyzm (opuszczanie głoski [r]), - pararotacyzm (zastępowanie głoski [r] innymi głoskami), - rotacyzm właściwy (zniekształcanie głoski, zastępowanie prawidłowego [r] dźwiękami niesystemowymi).
ROTACYZM
ROTACYZM
Przyczyn rotacyzmu może być wiele. Podajemy tu kilka z nich: niesprawny czubek języka (za duży i za gruby język, obniżone albo wzmożone napięcie mięśniowe, zbyt krótkie wędzidełko językowe), nieprawidłowy słuch, nieprawidłowe wzoru wymowy osób z otoczenia dziecka.
Zajmiemy się tutaj terapią rotacyzmu właściwego, jako najtrudniejszego do pokonania. Pierwszym krokiem jest odzwyczajenie dziecka od wymawiania dźwięku niesystemowego (np. tzw. [r] francuskiego). Dlatego też dziecko wszędzie tam, gdzie występuje w wyrazach [r] (wymawiane nieprawidłowo), powinno wymawiać [l] (zabawa w małą dzidzię - słowa: KLIKNIJ TU). Gdy to już się zautomatyzuje, a dziecko potrafi ładnie i bez problemów wymawiać [l], przechodzimy do właściwej terapii.
Ćwiczenia przygotowawcze
Mają one na celu wyćwiczenie sprawności czubka języka.
Przy terapii rotacyzmu bardzo ważne jest usprawnienie języka i warg (KLIKNIJ TU). Należy pamiętać, że dziecka, które ma trudności z prawidłową wymową głoski [l], najpierw trzeba nauczyć wymowy tej głoski, a dopiero potem przejść do wywoływania [r].
Nie wolno zapomnieć o tym, że dziecko musi umieć odróżnić słuchowo prawidłową realizację głoski [r] od nieprawidłowej.
Ćwiczenia narządów artykulacyjnych: Głoska [r]
W wywoływaniu głoski [r] pomocne są ćwiczenia polegające na wydmuchiwaniu paska papieru (gwiazdek, kółek, kwiatków itp.) umieszczonego na czubku języka na wałku dziąsłowym za górnymi zębami. Dziecko wykonuje głęboki wdech nosem i szybki wydech ustami. Stara się dmuchnąć na tyle mocno, żeby papierek wyleciał. Może przy tym spróbować powiedzieć: tt, albo nawet: tr.
Pokazujemy (uczulamy: mechanicznie, termicznie, różnymi smakami) miejsce artykulacji [r], demonstrujemy układ warg. Dziecko powinno dotknąć wałka dziąsłowego czubkiem języka (warto też uświadomić dziecku, gdzie jest dokładnie ten czubek języka, np. dotknąć go chłodną/ciepłą łyżeczką).
Polecamy dziecku, żeby trzymając szeroko otwarte usta jak najszybciej wymawiało następujące ciągi głosek: ttt, ddd, tdtdtd, tdn-tdn-tdn, tda, tde, tdy, tdo, tdu, tede-tede, tedo-tedo, tedu-tedu (Uwaga! Język przy wymowie tych głosek znajduje się nie przy zębach, ale przy dziąsłach!). Przy tym ćwiczeniu można przesuwać szybko palcem pod językiem pobudzając go do drgań (trzeba uważać, żeby nie podrażnić wędzidełka). Gdy te ćwiczenia wychodzą dziecku dobrze, możliwe że będzie ono potrafiło wypowiedzieć już [r] w takich sylabach: tra, tre, try, tro, tru (KLIKNIJ TU). Jeśli tak, wprowadzamy inne sylaby z [r] - najpierw [r] w grupach spółgłoskowych, potem w izolacji (np. ara), na samym końcu w nagłosie. Jeśli nie, kontynuujemy terapię:
Rozruszać czubek języka pomaga też dynamiczne wymawianie: lalala, lylyly. Dzieci chętnie nucą w ten sposób znane z dobranocek melodie (np. piosenkę Smerfów) albo dziecięce i ludowe piosenki (KLIKNIJ TU).
Wywoływanie [r]
Gdy czubek języka jest już wystarczająco sprawny, musimy wybrać najodpowiedniejszy dla danego dziecka sposób wywołania tej głoski. Możemy:
próbować wywołać wibrację poprzez zbliżenie języka do podniebienia twardego, dziecko nabiera powietrza przez nos, wydycha ustami, starając się trzymać język na podniebieniu.
wprawić język w drganie kładąc go między wibrującymi wargami (parskanie). Przytrzymujemy wargi palcami, by drgał sam czubek języka. Potem stopniowo cofamy język aż na dziąsła. Ta metoda jest kontrowersyjna, jeśli dziecko ma tendencje do seplenienia!
próbować wywołać [r] z [ż]: przy wypowiadaniu głoski [ż] staramy się obniżyć dziecku żuchwę, przy czym ono próbuje cały czas trzymać język na górze (zabawa w siłowanie się). Uwaga: mięśnie żuchwy powinny być rozluźnione, inaczej będziemy siłować się z żuchwą, a nie językiem. Czasem zamiast obniżania żuchwy, przy artykulacji [ż] potrąca się palcem wędzidełko podjęzykowe.
lekko podbijać brodę, podczas gdy dziecko wymawia głoskę [l].
Nauczanie prawidłowego [r] zaczynamy najczęściej od sylab, w których [r] występuje po spółgłosce [t] - tr oraz [d] - dr. Jednak to, jaka to będzie spółgłoska, często zależy od dziecka. Niektóre świetnie radzą sobie z dr, inne z br. Należy natomiast unikać połączenia z tylnymi spółgłoskami.
Większość dzieci swoją przygodę z [r] zaczyna od sylab typu: C[r]V - spółgłoska-[r]-samogłoska, np. tra. Często właśnie w sylabach udaje się uzyskać tę głoskę. Więc dopiero po utrwaleniu wymowy sylab z [r] uczymy [r] w izolacji. Jeśli jednak dziecku najpierw uda się wymówić izolowane [r] (np. po perfekcyjnym opanowaniu szybkiej wymowy sylab: lylyly), to dopiero po jego utrwaleniu przechodzimy do nauki wymawiania [r] w sylabach z nagłosową grupą spółgłoskową.
Po sylabach z nagłosową grupą spółgłoskową powinny pojawić się w naszej terapii logotomy np.: atra, atre, atro, etru, otry, etry, udra, ydro (KLIKNIJ TU), wyrazy (KLIKNIJ TU), wyrażenia (KLIKNIJ TU) i zdania (KLIKNIJ TU).
A na koniec najprzyjemniejsze: krzyżówki, wykreślanki, dobieranie odpowiedniego podpisu pod rysunek, rebusy (KLIKNIJ TU).
Powodzenia!